Platon, Kratylos OCR.pdf

BIBLIOTEKA PRZEKŁADÓW

z LITERATURY ANTYCZNEJ

Komitet Redakcyjny

Mieczysław Brożek, Oktawiusz Jurewicz (red. nacz.),

Jerzy Łanowski, Wiktor Steffen,

Alicja Szastyńska-Siemion, Anna Świderkwna,

Jzef Wolski

POLSKA AKADEMIA NAUK

KOMITET NAUK OKULTURZE ANTYCZNEJ

PLATON

KRATYLOS

Z języka greckiego przełożył

i komentarzem opatrzył

WITOLD STEFAŃSKI

V Wstęp

KRYSTYNA TUszYŃsKA-MACIEJEWSKA

WROCŁAW - WARSZAWA - KRAKÓW - GDAŃSK - ŁÓDŹ

ZAKŁAD NARODOWY IMIENIA OSSOLINSKICH

WYDAWNICTWO POLSKIEJ AKADEMII NAUK

MCMXC

Tytuł oryginału

Kgatúko

PL ISSN 0406-0970

ISBN 83-04-03346-1

WSTĘP

Ustawienie Kratyloso W porządku chronologicznym prac Platona pozostaje

ciągle zagadnieniem otwartym. Nie kwestionowana zaś jest już od XIX W.

autentycznoś tego dialogul. Wtym czasie uczeni opowiadali się za pźną datą

jego powstania, ale metoda stylometrii Lutosławskiego, cho dziś już zdezak-

tualizowana, wykazała, że nie istnieja właściwie żadne cechy „pźnego stylu”

Platona w Kratylosie. Datowaniez na lata między 365 a 361 wydaje się

W świetle najnowszych badań zbyt pźne, zwłaszcza przy uwzględnieniu faktu,

że W tym czasie Platon zaangażowany był W nieprzyjemna dlań przygodę

sycylijską. Wydaje się rzeczą mało prawdopodobną, żeby znajdował czas i chę

na pisanie dialogu takiego jak Kratylos. Problematyka innych dialogw,

wzmianki W nich i aluzje mogą okaza się użyteczne W tzw. datowaniu

względnym. W ich świetle przyjmuje się, że Kratylos jest młodszy od

Protagorasa, od Eutydemosa i Menona, wydaje się zaś starszy aniżeli Teaj-

tet. Uczony ﬁński, Thesleff, uznaje jednak istnienie dwch wersji Teajteta,

jednego - dialogu o charakterze sprawozdawczym, czytanego W Akademii

jako wiczenie, drugiego zaś w pźniejszej poprawionej już Wersji, kiedy Platon

uznał, że poruszane W Teajtecie problemy wymagają szerszego rozpatrzenia.

Zdaniem Thesleffa należałoby ulokowa Kratylosa między dwiema wspo-

mnianymi wersjami Teajteta, tzn. między rokiem 375 a 370, bliżej tego

ostatniego, przy czym Kratylos zalicza się do dialogw, ktrych adresatem nie

była szeroka publicznoś, lecz ludzie zbliżeni do Akademii. A

Kratylosa zwykło się określa mianem pierwszego europejskiego traktatu

z zakresu językoznawstwaf Ponieważ badania językoznawcze W Grecji mają

1 Z wyjątkiem Zürchera, zob. I-I. Thesleff, Studies in Platonic chronology, Commentationes

Humanarum Litterarum LXX, 1982 (Helsinki), S. 168, przypis 23.

_ 2 Podstawę do omwienia datowania stanowiły studia Thesleffa, op. ciz., S. 167-l7l.

Założenia modelu chronologicznego Thesleffa są następujące:

a) „zewnętrzne” kryteria wynikające z analizy tekstu,

b) zmiany W technice literackiej dialogw,

c) rżne stopnie sprecyzowania myśli W poszczeglnych dialogach, W zależności od celu.

W jakim dialogi powstawały,

d) krtkie dialogi nie są wczesne,

e) rewizje dłuższych dialogw dokonywane przez samego Platona lub za jego zgodą.

3 Z prac dostępnych W języku polskim poruszających kwestię językoznawstwa W Grecji

należy wymieni; T. Milewski, Językoznawstwo, Warszawa 1972; J. Lyons, Wstęp do języko-

znawstwo, przeł. K. Bogacki, Warszawa 1975; A. Heinz, Dzieje językoznawstwo w zat'y.ri‹.›,

Warszawa 1983; J. Bańczerowski, J. Pogonowski, T. Zgłka, Wstęp do językoznawstwo,

Poznań 1982.

KRYSTYNA TUSZYŃSKA-MACIEJEWSKA

rodowd ﬁlozoﬁczny, a u ich podstaw leży pytanie - czy rzeczywistoś można

pozna poprzez język, autorami koncepcji semantycznych byli filozofowie.

Wraz ze zmieniającymi się pojęciami „rzeczywistości” ((púo'1‹;), zmieniały się

odpowiedzi greckich myślicieli na powyżej przedstawione pytanie.

Heraklit' przyjął otaczający nas świat zjawiskowy jako świat pełen obiek-

tywnych przeciwieństw. Świat zjawiskowy wyrażał się poprzez język, ktry też

zawierał przeciwieństwa. Paradoksalne stwierdzenie, że ,,to, co nie jest”4, nie

może by nazwane (gdyż każdemu ,,segmentowi” rzeczywistości odpowiada

jeden konkretny logos) nie stanowiło dla Heraklita problemu. Pogodził on

.zmienną i pełną przeciwieństw rzeczywistoś ze zmiennym i zawierającym

przeciwieństwa językiem, ktrym ją opisywał. Zmiennoś ta jednak nie była

przypadkowa, lecz podlegała Logosowi, ktry czuwał nad taką właśnie, a nie

inną strukturą rzeczywistości. Z czasem stwierdzenie, że ,,to, co nie jest, nie

może by nazwane”, zaczęło prowadzi do paradoksw językowych, przykła-

dowo - postulatu oúk Ê-žo"c1v tvriitśysiv - niemożliwe jest przeczenie. Punkt

widzenia Heraklita był nie do przyjęcia przez Parmenidesa. Świat pełen

obiektywnych przeciwieństw jest światem pełnym negacji, a W rezultacie tak

opisany świat nie może by światem rzeczywistym. Świat zjawiskowy został

oddzielony, czy nawet ,,wyłączony” ze świata bytu prawdziwego i potrak-

towany jedynie jako fikcja.

-Rozrżnienie rzeczywistości obiektywnej, ktra stanowiła prawdziwą

cpńoi, oraz subiektywnej, percypowanej przez człowieka, pociągało za sobą

zwrcenie uwagi na trzeci element - człowieka. Zajął się nim dokładniej

Demokryt, ktry sformułował stanowisko określane mianem umowy społecz-

nej. Zdaniem ﬁlozofa z Abdery żaden naturalny związek nie łączy obiektywnej

rzeczywistości, na ktrą składają się atomy i prżnia, oraz języka , ktry

powstał drogą umowy między ludźmi. Na liście prac Demokryta znajduje się

traktat O Homerze albo 0 poprawnym wyrażania się 1' idiomach (Hagi “Ouńooo

ii 'Oooarceíng tcoti y7Lœoośo)v)` - D_iels 55,A33. Traktat ten był podobno

dyskutowany przez jego ucznia - Protagorasa. W każdym razie do badań nad

językiem włączyli się soﬁści. Utrzymali oni rozrżnienie na rzeczywistoś

obiektywną, niezależną od woli człowieka i nie podlegającą empirycznym

badaniom (te przyjęli jako metodę poznania), oraz na rzeczywistoś subiektyw-

ną, konwencjonalną, stwarzaną i ,,kontrolowaną” przez człowieka. W tej

ostatniej obowiązują relacje oparte na umowie. Językowe rozważania sofistw

sprowadzały się W zasadzie do badania poprawności wyrażania się (Q8'cr|

vouttrov), cho nie wszyscy pojmowali ją tak Samo.

Badania Protagorasa koncentrowały się na poszczeglnych typach wypo-

wiedzi jak: życzenie, pytanie, odpowiedż, rozkazs, oraz dotyczyły rodzajw

4 Zdaję sobie sprawę z niegramatyczności sformułowania ,,to, co niejest” (zamiast ,,to, czego

nie ma”), ale czasownik „nie ma” W języku polskim nie oddaje ani wartości predykatywnej, ani

egzystencjalnej greckiego ok cmv (oútr aivoti).

5 Gr. súzœitń, odarnot, trckoiol, śvroitﬁ. Według innej informacji Protagoras wyrżniał

siedem typw wypowiedzi; narrację, pytanie, odpowiedż, rozkaz, oznajmienie, życzenie, wezwanie

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: