arystoteles_byt.PDF

Arystoteles ( wg. Tatarkiewicza)

Żył od 384 do 322. Urodził się w Stagirze na Półwyspie Trackim, ojciec był lekarzem

nadwornym króla macedońskiego. W akademii platońskiej spędził 20 lat Ducha nauki

platońskiej różnił się znacznie od empirycznego kierunku jego dotychczasowego

wykształcenia. Połączenie obu kierunków wytworzyło swoisty typ jego umysłowości.

Zachowały się właściwie tylko dzieła przeznaczone do użytku szkoły jaką Arystoteles

prowadził w Atenach (Likeionie) "czy to od szpalerów Likeionu, czy też od tego, że

dyskutowano tam chodząc, otrzymała nazwę "perypatetyckiej".

Pisma na użytek szkoły tworzą pięć grup :

- pisma logiczne , otrzymały w czasach bizantyjskich nazwę Organonu (narzędzie) :

Kategorie, Hermeneutyka (po łac. De interpretatione), Analityki (pierwsze i wtóre),

zawierające teorie wnioskowania i dowodzenia, Topika, traktująca o dowodzeniach

prawdopodobnych i o sztuce prowadzenia sporu, i o sofizmatach, (po łac. De sophisticis

elenchis) Jądro logiki Arystotelesa zawarte jest w Analitykach.

- pisma przyrodnicze , z pism fizykalnych głównie jest Fizyka, dzieło ważne , ale

niejednolite, oprócz tego O niebie, O stawaniu się i ginięciu, Meteorologika,

z pism z historii naturalnej - Historia naturalna zwierząt, oraz monografie zoologiczne : O

częściach zwierząt, O pochodzeniu zwierząt, O ruchu zwierząt, O poruszaniu się

przestrzennym zwierząt i in.

z pism psychologicznych O duszy, rozprawa ważna i stosunkowo dobrze opracowana

- pisma metafizyczne stanowią ośrodek filozofii Arystotelesa, obejmując tak zwaną

przezeń

"filozofię pierwszą". Metafizyka

- pisma praktyczne obejmują prace o polityce i etyce. Etyka eudemejska jest wcześniejszą

a Etyka nikomachejska późniejszą redakcją. Polityczne dzieło noszące nazwę Polityka,

obszerne, a nie ukończone, jest prawie równie niejednolite jak Metafizyka.

- pisma poetyckie, z tej grupy przechował się jedynie fragment Poetyki, traktujący głównie

o tragedii.

ORIENTACJA

Dziedziną nauki, którą zajmował się najwięcej i wedle której modelował swe pojęcia

filozoficzne była biologia, mówiąc o bycie miał na myśli przede wszystkim żywe jednostki

(analogicznie jak u Platona ciążyła matematyka i matematyczne przyrodoznawstwo).

POGLĄDY

Logika.

1. Metafizyka a logika.

Od Platona zachował teorię wiedzy, ale zaprzeczał teorii bytu. Zaprzeczał iżby istniały

idee poza jednostkowymi rzeczami; natomiast uznawał, że wiedza jest zawarta w

pojęciach ogólnych. Byt jest jednostkowy - wiedza ogólna. Nowy dualizm : bytu i wiedzy.

Dociekania naukowe rozpadły się więc na dwa działy: naukę o wiedzy i naukę o bycie;

logika traktująca o wiedzy ogólnej oddzieliła się od metafizyki, traktującej o jednostkowym

bycie.

2. Teoria pojęć i sądów.

Logika ma uczyć jak posługiwać się pojęciami i sądami. Podstawą prawidłowych pojęć

jest definicja, a prawidłowych sądów - dowód. Logika to nauka o definicjach i dowodach.

Pojęcia tworzą hierarchię coraz ogólniejszych pojęć. Szczytem hierarchii są najogólniejsze

rodzaje. Definicja pojęcia dokonywa się poprzez umieszczenie go w tej hierarchii. Przy

najwyższych rodzajach jest kres definiowania, bo to one są podstawą wszelkiej definicji,

ale same nie mogą być zdefiniowane. Wynikał, więc z założeń Arystotelesa, że istnieją

pojęcia ogólne nie mające i nie potrzebujące definicji.

Sądy również tworzą hierarchię - hierarchię racji i następstw, przy czym sądy bardziej

ogólne mogą stanowić rację dla mniej ogólnych, nigdy odwrotnie. Szczytem hierarchii

sądów są sądy najogólniejsze. Dowód przeprowadza się przez umieszczenie sądu w tej

hierarchii i sprowadzenie do sądu wyższego, tzn. takiego, który dla niższego stanowi rację.

Przy najwyższych sądach jest kres dowodzenia. Są one zasadą wszelkiego dowodzenia,

ale same nie mogą być dowodzone, nie ma bowiem sądów nad nie ogólniejszych, które

by mogły być dla nich racjami. Taką ogólną zasadą dowodzenia jest np. zasada

sprzeczności, a ponadto jeszcze każda gałąź wiedzy ma właściwe sobie zasady.

(Zasada sprzeczności - do przypisu z Jan Łukasiewicz

Trzy sposoby sformułowania zasady sprzeczności:

1. Ontologiczna : "To samo nie może zarazem przysługiwać i nie przysługiwać temu

samemu i pod tym samym względem", wersja krótsza "Niepodobna, ażeby coś zarazem

było i nie było"

Wersja Łukasiewicza : "Żaden przedmiot nie może tej samej cechy zarazem posiadać i

nie posiadać".

2. Logiczna : "Najpewniejsza to z wszystkich zasad, że sądy sprzeczne nie są zarazem

prawdziwe". Przez sądy sprzeczne Arystoteles rozumie sąd twierdzący i przeczący o tym

samym przedmiocie pod tym samym względem.

Wersja Łukasiewicza : "Dwa sądy, z których jeden tę właśnie cechę przedmiotowi

przyznaje, jakiej mu drugi odmawia, nie mogą być zarazem prawdziwe".

3. Psychologiczna : "Nikt nie może wierzyć, że to samo jest i nie jest, jak to, wedle

niektórych mówił Heraklit; nie musi bowiem mówiący wierzyć w to, co mówi".

Wersja Łukasiewicza : "Dwa przekonania, którym odpowiadają sądy sprzeczne, nie

mogą zaistnieć razem w tym samym umyśle". )

Sąd to zespół pojęć, tzn., że jednostką logiczną było dla Arystotelesa pojęcie. Sąd zawiera

dwa pojęcia, jedno w podmiocie, drugie w orzeczeniu, i polega na tym, że je zestawia,

mniej ogólne podporządkowuje ogólniejszemu tj. dokonuje tzw. subsumpcji pojęć. Sąd

Sokrates jest człowiekiem podporządkowywuje pojęcie Sokratesa pojęciu człowieka, a sąd

"człowiek jest śmiertelny" podporządkowywuje pojęcie człowieka ogólniejszemu pojęciu

istoty śmiertelnej. Stosunek subsumpcji jest przechodni i na tym opiera się wnioskowanie

oraz dowód, który nie jest niczym innym jak wnioskowanie z prawdziwych sądów. Prostą

jego formą - zwaną sylogizmem - jest wnioskowanie w dwu sądów mających jedno

wspólne pojęcie.

Logika Arystotelesa, mimo iż zasadniczo leżało poza obrębem filozofii (metafizyki) opiera

się jednak na przeświadczeniu, że byt jest jednostkowy, ale cechy ogólne stanowią jego

istotę. Dlatego też Arystoteles dawał przewagę stosunkowi subsumpcji przewagę nad

innymi stosunkami logicznymi, a także za jednostkę logiczną uznał pojęcie, które ujmuje

cechy rzeczy jednostkowych.

3. Logika a psychologia poznania.

Że z ogółu wynika szczegół to leży w naturze rzeczy, natomiast w naturze umysłu

ludzkiego leży, przeciwnie - tylko przez znajomość szczegółów może dojść do

znajomości ogółu. Sylogizm jest strukturą wiedzy osiągniętej, a strukturą wiedzy

rozwijającej się jest indukcja. Dla Platona rozum sam wystarczał do poznania, natomiast u

Arystotelesa zmysły miały w poznaniu funkcję równie niezastąpioną, jak rozum.

wrodzonych pojęć nie ma w umyśle, jest on niezapisaną tablicą, którą zapisują dopiero

spostrzeżenia, od spostrzeżeń trzeba zacząć poznanie. Od nich drogą stopniowej

abstrakcji, drogą wydzielania czynników ogólnych umysł dochodzi do pojęć. Tu dopiero

rozpoczyna się funkcja rozumu : na podstawie materiału dostarczonego przez zmysły

poznaje to, co w rzeczach ogólne, a przeto wg. Arystolelesa istotne. Racjonalizm

wychodzący od genetycznego empiryzmu.

Poznanie ma charakter bierny, wszelka władza, jeśli ma poznawać przedmioty

zewnętrzne musi być receptywna czyli poddawać się działaniu tych przedmiotów. Ufność

wobec przyrodzonych władz umysłu, negacja mistycyzmu, ufność w prawdziwość

pierwszych , z definicji niedowodliwych założeń. Filozofia Arystotelesa opierała się więc na

prawdach bez dowodu, była świadomie filozofią dogmatyczną.

II. Filozofia teoretyczna.

Arystoteles dokonał podziału filozofii. Na logikę, jako dyscyplinę przygotowawczą, oraz na

filozofię teoretyczną i praktyczną. Rozum posiada podwójna funkcję - poznanie zasad

bytu, i zasad działania.

W filozofii praktycznej wyróżnił etykę i politykę, którym podporządkował dyscypliny

podrzędne, jak retoryka, ekonomika i poetyka.. Filozofię teoretyczną dzielił

trychotomicznie na fizykę, matematykę i filozofię pierwszą. Podstawą tego podziału był

stopień abstrakcji, najmniejszy w fizyce, większy w matematyce, istnieje zaś jedna nauka,

która ma za przedmiot byt jako taki , rozważa same tylko powszechne własności bytu,

wszelkie szczegółowe jego ukształtowania pozostawiając innym naukom. - filozofia

pierwsza bądź metafizyka : " Istnieje nauka, która bada byt jako taki i przysługujące mu

atrybuty istotne. Nie jest ona żadną z tzw. nauk szczegółowych, bo żadna z tych nauk nie

bada ogólnie bytu jako takiego, lecz wyodrębnia pewną część bytu i bada jej własności,

jak na przykład nauki matematyczne”. ( Met. III, 1, 1003 a ).

2. Substancja.

A. Był przekonany, że bytem samoistnym , czyli substancją są jedynie konkretne rzeczy.

Byt można rozważać w różny sposób : jako zespół rzeczy, jakości, kwantów lub stosunków

różnego rodzaju. Tylko "rzecz" jest substancją, natomiast jakości, kwanty i stosunki mogą

istnieć tylko w związku z rzeczami. jako ich "przypadłości". (akcydensy).

Filozofia pierwsza ma badać byt samoistny, a więc realne rzeczy , i ustalić ich własności i

składniki.

3. Forma i materia.

Należy rozbić każdą rzecz na to, co należy do definicji i co nie należy, na własności ogólne

rzeczy, wspólne jej z innymi rzeczami tego gatunku i na jej własności jednostkowe.

Własności pojęciowe, ogólne, gatunkowe rzeczy Arystoteles nazwał formą, a pozostałe

materią. Substancja tym samym rozpadała się na formę i materię. W przeciwieństwie do

formy przestrzennej Arystoteles wytworzył szczególne , a dziejowo doniosłe pojęcie formy

pojęciowej.

Natomiast materia objęła u niego, to co w substancji nie jest formą , czyli czymś

nieuformowanym, nieokreślonym. "Czysta materia" nie ma w sobie żadnej formy -

powstało szczególne i doniosłe pojęcie materii jako nieokreślonego podłoża zjawisk.

Wcześniejsi filozofowie twierdzili, że substancja jest materią Platon, że substancją są idee.

Dla Arystotelesa i materia i idea (pojęcie) były składnikami substancji. Materia nie istnieje

samodzielnie , tak samo jak idee nie istnieją samodzielnie : wszystko to są abstrakcje.

Naprawdę istnieją jedynie konkretne zespoły materii i formy - te przekonanie nosi nazwę

"hilemorfizmu".

4. Istota rzeczy.

Mimo hilemorfizmu forma była dla Arystotelesa ważniejsza. Prawdziwe poznanie jest

natury pojęciowej - poznajemy z rzeczy , to co zawarte jest w pojęciu czyli poznajemy

jedynie formę. Była to pierwsza doniosła konsekwencja utożsamienia formy z pojęciem.

Dalej wynikało, że materia jest niepoznawalna. (materia pierwsza, a nie materia

pochodna np. marmur czy brąz)

Co zawarte jest w pojęciu jest stałe, a to co jest stałe jest istotne. Zatem forma to istota

rzeczy. Po raz pierwszy wśród cech należących do natury rzeczy rozróżniane zostały

cechy mniej i więcej istotne. Dwoistość materii i idei wprowadzoną przez Platona,

Arystoteles przeniósł do wnętrza rzeczy.

5. Przyczyna i cel.

Forma , materia, przyczyna i cel to były 4 zasady wyjaśniania. Dwie pierwsze są

składnikami rzeczy. Ponieważ forma w poglądach Arystotelesa była także siłą, która działa

i wytwarza skutki, tj. jest pierwiastkiem czynnym w substancji to szukanie celu rzeczy jest

analizą jej substancji.

Arystoteles odrzucił czysto przyczynową koncepcję rzeczywistości (pogląd, iż wszystko, co

się dzieje, dzieje się na mocy konieczności, a nie dla jakiegoś celu) Koncepcja ta

przedstawia fakty jako wynik przypadku, nie może, przeto tłumaczyć przyrody, której

zasadniczą własnością jest prawidłowość i stały kierunek rozwoju. Przyczyny oczywiście

działają w każdej przemianie, lecz w kierunku wyznaczonym przez cel. W pojmowaniu

celów Arystoteles różnił się od Platona, twierdził, że cel nie jest transcendentny i idealny,

lecz leży w rzeczy samej. Cel rzeczy wyraźnie widać w żywych istotach - rozwijają się tak,

aby rozwinąć cechy gatunku. Forma jest siła działającą celowo. Forma jest u Arystotelesa

zarówno czynnikiem pojęciowym jak i aktywnym..

6. Energia i potencja.

Ponieważ naturę formy stanowi działanie, forma jest więc energią. Forma jest składnikiem

bytu, więc i energia, aktywność, działanie stanowią istotę bytu.. "Jest" to nie znaczy

"zajmuje przestrzeń”, lecz "działa". Arystoteles wyraźnie sformułował energetyczną

koncepcję bytu. Jeśli forma jest energią to materia jest potencją (siła i możność). W

przeciwieństwie do siły działającej jest dyspozycją.

Pary pojęć potencja - energia oraz forma -materia objaśniały proces stawania się, - tj.

aktualizowanie potencji. Rzeczywistość to potencja już zaktualizowana. Rośnięcie rośliny

jest aktualizowanie ("energią") potencji zawartej w nasieniu, dojrzała zaś roślina jest tej

potencji zaktualizowaniem zupełnym czyli tzw. "entelechią".

7. Zastosowanie zasad ogólnych.

Arystoteles widział w przyrodzie istotne czynniki bytu: substancję, formę, energię i cel.

Przyroda była: substancjalna, jakościowa, dynamiczna oraz celowa.

Jakościowe własności rzeczy miał za bardziej istotne od ilościowych, dopatrywał się w

przyrodzie działania samorzutnych sił, a działanie sił tłumaczył jako dążenie do celu. Taka

koncepcja byłą wymierzona w ilościowe traktowanie zjawisk przez pitagorejczyków i

Platona, oraz przeciw czysto przyczynowemu tłumaczeniu zjawisk przez Demokryta. Jego

postawa była bardziej dostosowana do badań biologicznych, w innych dziedzinach

spowodowała regres. (np. mechanika, astronomia)

Przykład : padanie kamienia to celowe dążenie do właściwego sobie miejsca. W tym

spojrzeniu odległość, jako będąca stosunkiem, a nie substancją, nie może działać i przeto

nie może zmieniać siły owego dążenia. Wychodził przeto w mechanice z fałszywych

założeń i fałszywie sformułował prawo ruchu, a błędowi jego sądzone było trwać przez

tysiąclecia.

8. Pierwsza przyczyna.

Wszechświat stanowi jednolity łańcuch przyczynowo i celowo powiązanych zdarzeń.

Jednakże w tej jednolitości świata jest wyłom : wszystkie ogniwa są tej samej natury, z

wyjątkiem - pierwszego ogniwa. Każda bowiem rzecz ma swoją przyczyną, a ta znów

swoją, ale łańcuch przyczyn nie może iść w nieskończoność - musi istnieć pierwsza

przyczyna. Pierwsza przyczyna musi mieć inne właściwości niż znane nam rzeczy. Te

bowiem są wynikiem działania przyczyn, tamta zaś nie mając przyczyny istnieje sama

przez się, jest jedynym bytem niezależnym.

Jego własności:

1 . Jest nieruchomy i niezmienny: nie może być poruszany, bo nie byłby pierwszą

przyczyną, ani nie może poruszać sam siebie, bo byłby bytem złożonym.

2 . Jest niezłożony: bo zespolenie z częścią musiałoby mieć przyczynę.

3 . Jest niematerialny : bo materia jest źródłem zmiany i wszystko materialne jest zmienne.

Jest więc czystą formą, czystą energią

4 . Jest istotą duchową : inaczej bowiem niematerialnej formy niepodobna pojąć.

5 . Jest rozumem : analogia z ludzkim życiem duchowym każe łączyć niższe funkcje

psychiczne, jako pobudzane przez przyczyny zewnętrzne.

6 . Jakże rozum może wprawiać materialny świat w ruch? Tylko w ten sposób, że stanowi

cel, który pociąga świat. Działa jak "ukochany, który pociąga kochającego". Porusza świat

będąc celem świata. Zasada jego działania to zasada nieruchomej atrakcji.

7 . Działaniem rozumu może być jedynie myślenie, a przedmiotem myślenia może być

jedynie rozum. Poznający bowiem upodabnia się do poznawanego i gdyby pierwsza

przyczyna za przedmiot swych myśli miała świat, to upodobniła by się doń.

8 . Jest tylko jeden: inaczej nie byłoby jedności w świecie, a świat byłby zbiorem epizodów.

9 . Jest konieczny: bo nie zawiera materii, która nosi w sobie różne możliwości.

10 . Jest doskonały : bo najdoskonalsza w bycie jest forma, rozum , energia.

Taki zespół własności nie był obcy greckim filozofom, te same miej więcej właściwości

Parmenides przypisywał bytowi, a Platon ideom.

Świat przypadkowy, niedoskonały, zależny wskazuje tedy na byt konieczny, doskonały,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: