Psychologia twórczości, Rozdział 1
- zadanie psychologii twórczości: zdobycie wiedzy na temat struktury, specyficzności, przebiegu aktywności twórczej
- twórczość – dorobek, rodzaj aktywności, cecha indywidualna
ü Twórczość jako cecha wytworu
Mooney - PPPE (albo podejście „cztery razy P”)
· Materialny/niematerialny wytwór aktywności ludzkiej (pomysł, idea)
· Proces prowadzący do powstania wytworu
· Osoba/grupa osób (zespół badawczy/artystyczny)
· Otoczenie (klimat/środowisko) sprzyjające lub szkodliwe dla twóczości
- twórczy produkt cechuje się koniunkcją 2 cech: nowości i wartości
- nowość – cecha ciągła, a nie dychotomiczna, możemy ją przypisać różnym przedmiotom tylko tak, że umieścimy je na hipotetycznej skali od absolutnie znanego do absolutnie nowego → nie tylko absolutnie nowe jest twórcze
- z psychol. punktu widzenia różnica między tworzeniem dzieł nowych w sensie społecznym i w sensie indywidualnym nie bardzo znacząca
- atrybut nowości oraz atrybut twórczości są względne
- „wartościowy” oznacza „zawierający w sobie jakąś wartość”, one są różnego rodzaju i różnej miary
- 4 grupy wartości odpowiadają 4 sferom twórczej aktywności (nie należy rozumieć tę typologię zbyt ściśle)
· Wartości poznawcze – związane z poszukiwaniem prawdy i poszerzaniem jej obszaru (twórczość naukowa)
· Estetyczne – poszukiwanie i tworzenie piękna (artyści, poeci, pisarze, sztuka)
· Pragmatyczne – dotyczą warunków życia codziennego; użyteczność (wynalazki)
· Etyczne – poszukiwanie i tworzenie dobra (aktywność polityczna, założenie organizacji charytatywnych, działalność publiczna); nie jest powszechnie uznana
- historyczna, społeczno-kulturowa, polityczna relatywizacja wartości
Morris, Stein: twórczość = proces prowadzący do nowego wytworu, który jest akceptowany jako użyteczny lub do przyjęcia dla pewnej grupy w pewnym okresie
- społeczność – bezpośrednio lub z udziałem pośredników – dokonuje ocen i uznaje coś za twórcze lub nie tylko w konkr. kontekście społ. i hist.
- ocena społeczna nie tyle rozpoznaje, co tworzy dzieła twórcze (wytwory stają się i przestają być twórcze)
- ontologia dzieł twórczych, specyficzny – przejściowy, nietrwały – sposób istnienia cechy
Kasof, stanowisko atrybucyjne – twórczość = cecha przypisywana pewnym wytworom w wyniku ‹ lub › systematycznych analiz, a niekiedy na podstawie sugestii, stereotypizacji, efektu „halo” (efekt aureoli, na podstawie jednej cechy wnioskujemy o innych)
- twórcze jest tylko to, co nam się takie wydaje
ü Twórczość jako cecha osoby
= zdolność osoby do produkowania wytworów charakteryzujących się koniunkcją 2 cech: nowości i wartości
≈ kreatywność – przejawia się w formie obserw. zachowania, poleg. na produkcji nowych, wartościowych wytworów
- wytworem może być samo zachowanie (choreografia)
- nie jest tożsama z zachowaniem, bo = PP + cechy indyw., ale musi być rodzaj ekspresji, by stwierdzić twórczość
Podejście elitarne: o twórczości można mówić tylko w odniesieniu do wybitnych umysłów, które wnoszą istotne do kultury/nauki/sztuki i są powszechnie uznane – „geniusz”, cecha wrodzona
Podejście egalitarne: każdy człowiek jest twórczy, choć nie w jednakowym stopniu; t jest cechą jak każda inna
- psychologia humanistyczna: t – nieodłączny atrybut osoby ludzkiej
- rozwojowa: t lingwistyczna dzieci, ryzowanie itd., egalitaryzm
- pedagogika: treningi t
- poznawcza: jedność PP, różnica w celu lub przebiegu
Barsalou, Prinz:
twórczość wyjątkowa = wprowadza zasadnicze zmiany w życiu całych społeczności
„przyziemna” = ma wymiar indywidualny; produkowanie nowości (nowych form zachowania), służących lepszemu przystosowaniu do otoczenia; sprawia że wyjątkowa w ogóle jest możliwa
3 formy:
· Produktywność – zdolność do wytwarzania nieskończonej liczby wytworów, głównie symbolicznych
(odwołanie do Chomskyiego; skończona liczba reprezentacji (symboli, słów) umożliwia tworzenie nieskończonej liczbt struktur, dzięki kombinacjom, zasadzie rekursji)
· Tworzenie poznawczych reprezentacji świata w postaci sądów – spostrzegany stan rzeczy można opisać na wiele sposobów, każdy wymaga konstruowania w umyśle odpowiednich struktur poznawczych
· Tworzenie i wykorzystanie plastycznych form reprezentacji obiektów – raczej obrazowa, bo symbole obrazowe są modalne (modyfikacja symbolu odpowiada modyfikacji obiektu), nie pojęciowa
A może to poznawanie jest procesem twórczym?....
- metodologia: przy egalitarnym możemy badać procesy twórcze na dowolnie wylosowanej próbce
- egalitarny punkt widzenia oznacza: twórczość jest cechą ciągłą; nie neguje wybitnych dzieł/autorów, ale przypisuje im tą samą zdolność do wytwarzania co każdemu innemu, po prostu jest u nich szczególnie dobrze rozwinięta;
Twórczość bez dzieł – humanistyczna, Maslow: proces samorealizacji jest twórczy; czym innym jest talent twórczy w okr. dziedzinie
Aktywność potencjalnie twórcza (Kocowski) = aktywność, kt. mogłaby doprowadzić do dzieł, gdyby ją kontynuować wystarczająco długo (użyteczne w badaniach rozwojowych i treningach); dysponowanie rozwiniętym choć zahamowanych potencjałem intelektualnym albo przejawianie okr.form zachowania, które jest typowe dla prawdziwej twórczości (pytania, analogie, przeformułowania)
- twórczość jako cecha indywidualna = kreatywność
ü Kryteria twórczości
Kryteria jawne = zdefiniowane explicite i podane do publicznej wiadomości; obiektywne (=niezależne od tego, kto się nimi posługuje)
Kryteria wybitnych osiągnięć twórczych – obiektywnie stwierdzalne dowody społ. uznania dzieła/autora (liczba wydań, cechy aukcyjne, itd., namacalne dowody)
- trudności z metodologią
- Simonton: technika pomiarowa – podejście historiometryczne, badanie dzieł kompozytorów klasycznych...
Joy Guilford:
- źródło t w myśleniu dywergencyjnym (wytwarzanie licznych pomysłów w odpowiedzi na otwarty problem)
- Test Niezwykłych Zastosowań
- Test Odległych Konsekwencji
- często absurdalne pomysły →
- ocena na podstawie sensowności, ale też problem
- znaczenie ma też nastawienie osoby badanej – niekontrolowany czynnik
→ podatność testów na działanie ukrytych wymagań sytuacji eksperymentalnej → ↓ rzetelność
- wątpliwości co do trafności, bo czasem – specyficzne poczucie humoru, nie t
ocena rozwiązań ze względu na 3 kryteria:
· Płynność – łatwość wytwarzania pomysłów, operacjonalizuje się poprzez ich liczbę
- słowna (jak najwięcej słów na „L”)
- ideacyjna (jak najwięcej rozwiązań problemu) – „ilość rodzi jakość”, z czasem coraz mniej ale bardziej oryginalne → uwolnienie się od pomysłów oczywistych/banalnych
- skojarzeniowa (jak najwięcej skojarzeń z czymś)
· Giętkość – gotowość do zmiany kierunku myślenia; wskaźnik – róznorodność pomysłów, liczba kategorii
- spontaniczna – niewymuszona zmiana kierunku myślenia
- adaptacyjna – modyfikacja procesów myśłenia z konieczności dostosowania się do okoliczności, warunków zadania
· Oryginalność – wytwarzanie R nietypowych, niezwykłych, niepowtarzalnych
- jeśli pojawił się tylko u okr. liczby badanych
- oceny sędziów kompetentnych
U innych – 4 – staranność = miara – ilość pracy włożona w ekspresję pomysłu
- skale ocen typu likertowskiego – Skala semantyczna dzieł twórczych
- Besemer, Quin – wymiar; skale 1-7 (55 skal)
Nowości: - zadziwiający Sensowności: - logiczny Stylu: - naturalny
- oryginalny - przydatny - dobrze wykonany
- wartościowy - elegancki
- zrozumiały
Kryteria ukryte = działają implicite, nikt ich nie definiuje ani nie ujawnia przed przystąpieniem do oceny; osoba oceniająca ma jakieś wyobrażenie nt czym jest t i jakie ma cechy; bardziej subiektywne.
Technika oceny konsensualnej – T.Amabile
- definicja teoretyczna t: odwołanie do nowości i wartości
- operacyjna: wytwór/R jest twórcza, o ile właściwie dobrani obserwatorzy, niezależnie od siebie, zgadzają się co do tego (ludzie kompetentni w jakiejśc dziedzinie trafnie rozpoznają twórcze dzieło)
- kryteria oceny: poziom twórczości; „podobanie się”, spójność tematyczna, bogactwo wyobraźni, poczucie rytmu itd.
- oceniają względną wartość wytworów
Kryteria emocjonalne – J.Bruner
- skuteczne zdziwienie to mieszanka szoku i akceptacji, zaskoczenia i zgody
- może być także, początkowa nieufność, brak zrozumienia
- efekt powtórnej oceny
- całkowita relatywizacja sądów ! (ale dotyczy nie tylko psychologów, ale krytyków, recenzentów, zwykłych odbiorców)
ü Ujęcie triadowe 3 grupy kryteriów:
1. subiektywno-emocjonalne – 5 rodzajów R psychicznej odbiorcy dzieła
- skuteczne zdziwienie
- początkowa nieufność
- „nigdy bym na to nie wpadł”
- „tak bym właśnie zrobił”
2. cechy wytworu:
- trafność – sensowność/zaspokojenie potrzeby
- oryginalność – wolność od naśladownictwa/plagiatu/autoplagiatu
- niezwykłość – statystyczna rzadkość występowania w danym kontekście kult.-hist.
- konieczność – nieuchronność pojawienia się
- wartość estetyczna – wewn. spójność, elegancja, prostota
3. cechy procesu myślenia
- ruchliwość – skłonność do zmiany kierunku myślenia i łatwość tej zmiany
- synteza – łączenie różnych wątków/faktów/idei
- aktywny stosunek do tworzywa
- przełamanie bloku mentalnego – samodzielne zneutralizowanie przeszkody/bariery w myśleniu
- działanie w sytuacji niedoboru środków materialnych/intelektualnych – rozwiązywanie problemu w warunkach suboptymalnych
Psychologia tworczośći, Rozdział 2 : Struktura procesu twórczego
Proces twórczy – proces psychiczny prowadzący do wytworzenia nowej i wartościowej idei, może o też być proces rozwiązywania problemów, nie sprowadza się tylko do myślenia, ale też uwagi, percepcji idp.
1.podejście asocjacyjne
-cechowało psychologię introspekcyjną
-pochodzi od Arystotelesa
-umysł to mozaika przedstawień łączonych wg. praw asocjacji (kontrast, podobieństwo, współwystępowanie)
-proces myślowy to ciąg idei połączonych na zasadzie praw asocjacji
-przedstawiciel Mednick
-mechanizm twórczości sprowadza się do odległego kojarzenia, polegającego na połączeniu dwóch idei zwykle występujących osobno
- mechanizmy odległego kojarzenia: mediacyjna rola skojarzeń pośrednich, podobieństwo cech drugorzędowych (ukryte), wykorzystywanie przypadkowych zestawień bodźców
- różnice indywidualne wynikają z różnej hierarchii skojarzeń, czyli zróżnicowanej gotowości do reagowania pewną pulą skojarzeń w odpowiedzi na zadany bodziec
- stroma hierarchia – niewielka liczba skojarzeń uzyskuje przewagę nad innymi niemal je wykluczając
- płaska hierarcha – rozkład prawdopodobieństwa różnych skojarzeń jest b. równomierny, osoby o takim rozkładzie częściej dokonują odległych skojarzeń
- narzędzie do badania tw. To test odległych skojarzeń RAT ( 30 jednostek, składających się z trzech słów odlegle skojarzonych, zadaniem OB znalezienie 4 słowa
2.podejście postaciowe (gestalt)
- proces tw jako dążenie do zmiany struktury sytuacji problemowej
- proces rozw problemu to jakby próba domknięcia figury, czyli uzupełnienia sytuacji problemowej o brakujące elementy, to zmiana struktury problemu
- myślenie produktywne – proces przynoszący nowe efekty
- myślenie reproduktywne – proces rutynowego stosowania znanych reguł w celu rozwiązania problemu, nie przynoszący żadnych nowych efektów
- wgląd(Kohler) – nagła zmiana percepcji sytuacji problemowej
3.podejście psychodynamiczne
- odwołuje się d pojęcia nieświadomej pracy umysłu
- nie spożytkowana w akcie twórczym energia może znaleźć ujście albo w symptomach neurotycznych albo w aktywności twórczej (sublimacja)
- Freud wyróznł
#pierwotne procesy myślenia – impulsywne, niestereotypowe i podporządkowane zasadzie przyjemności, większy udział w twórczości
#wtórne procesy myślenia – logiczny, stereotypowy i podporządkowany zasadzie przyjemności
- Kubie – uważał, że procesy tw rozgrywają się w przedświadomości (nieświadomości latentnej)
- Kris – twórczość jako regresja w służbie ego, w sposób odwracalny i kontrolowany
- zwolennicy teorii inkubacji przyjęli pojęcie nieświadome pracy umysłu, zakłada 4 etapy procesu myślenia
1.przygotowanie (preparacja) – zbieranie danych, definiowanie problemu
2.inkubacja (samoistne generowanie pomysłów
3. olśnienie (iluminacja) – nagłe zrozumienie problemu
4. sprawdzanie, weryfikacja
4. podejście behawiorystyczne
- tw to proces generowania nowych form zachowania
- rodzina nawyków - wiązka potencjalnych reakcji w każdej syt bodźcowej, uporządkowana hierarchicznie ze wzg na zróżnicowane prawdopodobieństwo wystąpienia danej reakcji
- myślenie twórcze – gdy przynosi efekty społecznie użyteczne
- nowsza wersja – teoria generatywności (Epstein) – nowe formy zachowani są syntezą wcześniej utworzonych nawyków, jeśli człowiek nie ma przystosowawczych form zachowania do danej syt to następuje dynamiczne współzawodnictwo między wcześniej wyuczonymi zach, mechanizm te jest powszechny i uniwersalny, a brak twórczości powoduje nieumiejętność ekspresji
- zachowanie twórcze jest rodzajem zachowania sprawczego, które może być wyuczone, wzmacniane i modelowane
...
karolciagrajper