uczenie dorosłych.docx

www.ngo.pl :: Strona główna :: O uczeniu się :: jak uczą się dorośli

jak uczą się dorośli

Autorka: Małgorzata Czarnecka

Stare chińskie przysłowie mówi "Im więcej wiesz, tym więcej masz szczęścia". I chociaż nie propagujemy w tym miejscu zasady, która ciągle jest obecna w szkołach czy na studiach - zakuć, zdać, zapomnieć, to jednak stoimy na stanowisku, że z racji rozwoju i zmian we współczesnym społeczeństwie, zdobywanie wiedzy i doświadczeń, nabywanie nowych umiejętności nie ma swego z góry określonego końca.

Bo czy z ręką na sercu jesteś w stanie stwierdzić - wiem już dostatecznie dużo, jestem tak mądry, że nie muszę dalej się męczyć i wysilać? Na pewno nie. Część z Was przy tej okazji pewnie stwierdzi, że jest już za stara na naukę. Otóż nic bardziej błędnego.

Już żyjący na przełomie XVI i XVII wieku filozof Jan Amos Komeński dosadnie stwierdzał iż " Nauki w każdym wieku potrzebują i tępi , i uzdolnieni, i bogaci, i ubodzy, i ci którzy mają innym przewodzić, i ci , którzy mają być podwładnymi, po to, aby byli ludźmi, a nie tępymi bydlętami ani bezwładnymi klocami". Teoria ta ma także swoje podstawy w psychologii rozwojowej, która twierdzi, że osoba dorosła, mimo postępującego procesu starzenia się biologicznego, przez całe życie dysponuje znacznym potencjałem rozwoju, a co za tym idzie i możliwościami uczenia się, bowiem za procesy uczenia się dorosłych odpowiada tzw inteligencja skrystalizowana ( w odróżnieniu od inteligencji płynnej, która jest w zasadzie wrodzona).

Inteligencja krystaliczna może rozwijać się przez prawie całe życie człowieka, pod warunkiem, że osoba taka będzie cały czas wykorzystywać swój umysł. I tak jak ćwiczenia fizyczne sprawiają, że jesteśmy sprawni ruchowo, tak ćwiczenie umysłu zapewnia nam długotrwałą zdolność uczenia się.

Skuteczność i efektywność uczenia się dorosłych zależą od tego, jaką strukturę wiedzy im zaproponujemy, na ile mogą wykorzystywać dotychczasowe umiejętności, nawyki, postawy, bowiem ludzie dorośli uczą się najlepiej, gdy w procesie mają możliwość odwoływania się do własnego doświadczenia w rozwiązywaniu pojawiających się problemów bądź osiąganiu celów; rozumieją znaczenie i wartość tego, czego się uczą; mają wpływ na przebieg szkolenia; działają dobrowolnie; oni i ich doświadczenia są uznane za cenne i przydatne w trakcie szkolenia; mogą "wyrażać siebie" , nie obawiając się oceny ze strony prowadzącego; mogą popełniać błędy nie będąc "osądzanymi", są aktywnie zaangażowani w proces uczenia.

Wg badań zapamiętujemy tylko 10% z tego co czytamy, 20% z tego słyszymy, 30% z tego co widzimy, 50% z tego co słyszymy i widzimy, 80% z tego co mówimy, a aż 90% z tego co robimy. ("To, czego wysłucham zapomnę; to, czego wysłucham i zobaczę, zapamiętam; to, czego wysłucham, co zobaczę i o czym będzie można z kimś podyskutować, zaczynam rozumieć, to, czego wysłucham, co zobaczę, przedyskutuję i zrobię, pozwoli mi zdobyć wiedzę i umiejętności; to, czego nauczę innych, doprowadzi mnie do mistrzostwa") I dlatego tak ważne jest, aby liderzy organizacji mieli świadomość, że powinni przy wyborze oferty szkoleniowej zwracać uwagę nie tylko na treść merytoryczną, ale także na metodę jaką są prowadzone zajęcia i aby z oferty rynkowej wybierali te, które opierają się na metodach aktywnych.

andragogika

fragment pracy mgr Agnieszki Maszkowskiej napisanej pod kierunkiem Prof. Dr hab. Piotra Glińskiego "Trenerzy w organizacjach pozarządowych na tle procesu profesjonalizacji trzeciego sektora w Polsce" (Instytut Socjologii; Wydział Historyczno - Socjologiczny; Uniwersytet w Białymstoku; 2004)

Różnice między dziećmi i dorosłymi, wynikające z innej fazy rozwojowej, doświadczeń społecznych, zmian intelektualnych i ról społecznych, sprawiają, że w przypadku osób dorosłych potrzebne są specjalne metody uczenia się. Różnice te opisuje andragogika 1[gr. andrós - człowiek, agogós - przewodnik (Słownik Wyrazów Obcych 1997)], nauka zajmująca się teorią uczenia dorosłych (w odróżnieniu od pedagogiki zajmującej się kształceniem dzieci). Malcolm Knowles, amerykański andragog, przedstawił założenia dotyczące uczenia się dorosłych stanowiące podstawę rozróżnienia andragogiki od pedagogiki:

1/ koncepcja uczącego się - charakterystyczną cechą osoby dorosłej jest samokontrola, samokierowanie (self directing). Zadaniem nauczyciela, trenera jest zachęta do pogłębiania potrzeby ujawnienia się potrzeb edukacyjnych u dorosłego ucznia. Dorosły może uczestniczyć w tworzeniu programu nauczania oraz w wyborze metod edukacyjnych.

2/ znaczenie doświadczenia - doświadczenia życiowe posiadane przez uczącego się są ogromnym źródłem wiedzy zarówno dla osoby uczącej się, jak też dla pozostałych osób zaangażowanych w proces uczenia się. Uczący się dorośli przywiązują większą wagę do tego, czego doświadczają, niż do tego, co jest im przekazywane tylko werbalnie. Dlatego też większość metod uczenia się postulowanych przez andgragogikę to techniki bazujące na doświadczeniu osób uczących się.

3/ gotowość do uczenia się - dorośli uczą się, kiedy mają potrzebę nauki. Proces uczenia się powinien odpowiadać na potrzeby uczących się związane z wymaganiami, jakie niesie ze sobą współczesny świat oraz być zorganizowany w sposób uwzględniający indywidualne potrzeby, możliwości i gotowość jednostek do uczenia się.

4/ orientacja na uczenie się - uczący się nabywają kompetencje pozwalające im radzić sobie z problemami, jakie spotykają w życiu, dlatego oczekują, że zdobyta wiedza i umiejętności mają bezpośrednie zastosowanie i będą mogły jak najszybciej zostać wprowadzone w życie; uczenie się polega nie tyle na przyswajaniu wiedzy na określony temat (subject centeredness), ale umiejętności rozwiązywania problemów w określonej dziedzinie (problem centredness).

5/ motywacja uczącego się - w przypadku osób dorosłych dominuje motywacja wewnętrzna, uczą się oni z własnej woli 2.

Tabela 1. Porównanie założeń pedagogiki i angragogiki wg Knowles'a 3

Powyższa tabela wskazuje na zasadniczo odmienny charakter, jaki teoria andragogiczna przypisuje uczeniu się dorosłych od sytuacji uczenia się, które są realizowane w kształceniu formalnym w szkołach czy na uczelniach wyższych. "Szkoła usiłuje uczyć przez przekazywanie informacji i doprowadzanie do tego, by uczeń te informacje pamiętał. Nie jest ważne jakimi osiągnie to metodami.(…) Ważny jest efekt - uczeń w określonym czasie musi odtworzyć zapamiętane treści. Wokół tego założenia zbudowany jest cały system "oświatowy". Nauczyciele przygotowywani są nie do uczenia, nawiązywania kontaktu, rozumienia ucznia etc., tylko wyposażani są w informacje, które mają przekazać uczniom. Miejsce pracy (klasy) są tak zorganizowane, żeby maksymalnie ograniczyć możliwość ruchu, rozmów, kontaktów. Wszyscy siedzą przodem do nauczyciela, który... przekazuje informacje. Dyscyplina pracy polega na biernym podporządkowaniu się, wywiązywaniu się z postawionych zadań, realizowaniu poleceń. Wskaźnikiem poziomu zapamiętania informacji jest ocena. Jej rola urasta do roli symbolu wartości człowieka (uczeń piątkowy - uczeń dwójkowy). Program nauczania jest spisem treści, które uczniowie muszą zapamiętać. Treści te ułożone są logicznie, ale według logiki wywodu, a nie logiki poznawania" 4. Dlatego też M. Knowles określa pedagogikę sformułowaniem "edukacja z góry" (nauczyciel góruje nad uczniami) oraz stwierdza, że uczenie się polega w istocie na przekazywaniu wiedzy. Andragogikę nazywa natomiast "edukacją równych", gdzie nie ma dysproporcji między uczącymi się a nauczycielem, a uczenie się jest procesem.

Andragogika wiąże się ściśle z ideą kontynuowania edukacji przez całe życie, która była postulowana już w 1916 roku przez Johna Deweya 5 ze względu na konieczność sprostania rosnącej złożoności życia w społeczeństwie. Takie pojęcia jak kształcenie ustawiczne (lifelong education) czy uczenie się przez całe życie (lifelong learning) stały się bardzo popularne, przede wszystkim w języku angielskim. Kształcenie ustawiczne wiąże się z edukacją formalną, czyli z systemem edukacji obejmującym szczeble od podstawowego do wyższego, w którym głównymi organizatorami kształcenia są szkoły i różnego rodzaju uczelnie. Uniwersytety ludowe, Uniwersytety Trzeciego Wieku, kursy zawodowe to typowe przykłady kształcenia ustawicznego w Polsce. Natomiast pojęcie lifelong learning dotyczy raczej tzw. edukacji nieformalnej (informal education), czyli form uczenia się poza szkołą i uczelnią oraz poza systemami formalnej oceny, w których zasadnicze znaczenie mają indywidualne potrzeby i zainteresowania uczących się. Szkolenia, warsztaty, treningi na ogół są zaliczane do form edukacji nieformalnej.

Na podstawie porównania między pedagogiką a andragogiką można zauważyć zasadniczą różnicę między nauczaniem (teaching) z jednej strony a treningiem, szkoleniem (training) z drugiej. Nauczanie zakłada bowiem zaangażowanie osoby, która naucza, z niewielką możliwością aktywności ze strony osób, które są nauczane. Tak jest w przypadku nauczycieli czy wykładowców, którzy samodzielnie decydują o treści i formie uczenia i występują ex cathedra. Natomiast podczas treningu aktywne są obie strony procesu uczenia się - zarówno trener, jak też uczestnicy. Poza tym trening jako metoda aktywna, ustrukturyzowana, zaplanowana oraz świadoma przyśpiesza uczenie się, ponieważ jest uczeniem ludzi tego, jak się uczyć. Szkolenia i treningi oparte są bowiem na przekonaniu, że ludzie zapamiętują tylko 10% z tego, co czytają, 20% z tego co słyszą, 30% z tego, co widzą, 50% z tego, co słyszą i widzą, 80% z tego, co mówią, a aż 90% z tego, co robią. Celem każdego treningu jest zaangażowanie uczestników, ponieważ im większe zaangażowanie w proces uczenia się, tym lepsze uczenie się 6.

1 Termin "andragogika" został zastosowany po raz pierwszy w 1833 roku przez niemieckiego nauczyciela Alexandra Kapp'a do opisu elementów teorii edukacji Platona.

2 M.Knowles, 1984, za: M.K. Smith, 1996, 2001a
3 M.Knowles, 1984, za: M.K. Smith, (1996; 1999) 'Andragogy', the encyclopaedia of informal education, http://www.infed.org/lifelonglearning/b-andra.htm. Last update: June 15, 2004 (tłumaczenie autorki)
4 Jakubowski J. (A), O edukacji: www.grupatrop.pl/art08.html

5 Łaguna M., 2004, Szkolenia. jak je prowadzić, by..., s. 26; Gdańsk, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne

6 Training of trainers - materiały szkoleniowe 1993.