= Oświetlenie
Jest to najważniejszy element, który należy wziąć pod uwagę przy analizie miejsca pracy dla osób słabo widzących. Na ogół w miejscu pracy można kontrolować jakość i ilość światła. Istnieje kilka różnych typów światła, które należy wziąć pod uwagę przy ocenie środowiska pracy, każdy z nich ma swoje własne cechy charakterystyczne.
1. Światło słoneczne/dzienne: jest to najbardziej naturalny typ oświetlenia, skuteczny w przypadku wykonywania większości zadań związanych z pracą. Jednak światło słoneczne nie zawsze jest jednakowo jasne, poza tym może powodować olśnienia (razić) i cienie.
2. Światło żarowe (żarówka): światło żarowe jest bardzo skupione; nadaje się do oświetlania punktowego lub czynności wykonywanych z bliska, takich jak czytanie, pisanie lub precyzyjne prace montażowe. Nie jest natomiast zalecane do ogólnego oświetlania pomieszczeń, ponieważ rzuca cienie i tworzy rażące „punkty olśnień”. Ze wzrostem mocy żarówki zwiększa się również ilość wydzielanego ciepła, w związku z tym światło żarowe nie jest zalecane do pracy z bliska wykonywanej przez dłuższy czas.
3. Światło jarzeniowe: dostępne są jarzeniówki o różnych mocach. Stosuje się je głównie w sufitowych oprawach oświetleniowych. Nowe kompaktowe żarówki jarzeniowe (5 - 25 W) pasują do zwykłych opraw na żarówki, dają oświetlenie porównywalne ze światłem żarowym, a wydzielają mniejsze ilości ciepła.
Światło jarzeniowe zalecane jest do opraw sufitowych i do ogólnego oświetlania pomieszczeń ponieważ oświetla większy obszar niż światło żarowe i nie rzuca cieni. Jarzeniówki są chłodniejsze niż żarówki, zużywają mniej energii i są tańsze w eksploa-tacji. Jednak światło jarzeniowe nie jest stabilne; czasem migoce i daje efekt strobos-kopowy, co może wpłynąć na funkcjonowanie wzroku.
Światło mieszane (żarowe i jarzeniowe): światło żarowe (czerwone/pomarań-czowe/żółte) „wypełnia” luki w widmie światła jarzeniowego (zielone/niebies-kie/fioletowe); połączenie to daje światło o pełnym widmie.
Światło mieszane uznawane jest na ogół za najbardziej naturalny i komfortowy typ oświetlenia sztucznego. Światło jarzeniowe można wykorzystywać do ogólnego oświetlania pomieszczeń i biur, a dodatkowe światło żarowe może być stosowane do czytania, montażu lub innych prac wykonywanych z bliska. Jednakże stosowanie światła mieszanego może wymagać zakupienia dodatkowych lamp i opraw oświet-leniowych lub nawet przemeblowania biura.
4. Światło halogenowe: daje światło w czerwonej/żółtej/zielonej części widma. Jest bardziej skupione niż światło żarowe; zazwyczaj stosowane jest w lampach, listwach oświetleniowych i w sufitowych oprawach wnękowych.
Światło halogenowe jest jaśniejsze, daje lepsze oświetlenie, zużywa mniej prądu i jest bardziej efektywne energetycznie niż światło żarowe; jednocześnie jest bardziej skupione i gorące, przez co wymaga osłony; w związku z tym nie jest zalecane do pracy z bliskiej odległości, wykonywanej przez dłuższy czas.
= Rażące światło i olśnienia
Przy ocenie różnych źródeł światła w miejscu pracy ważne jest również spraw-dzenie, czy nie dochodzi do olśnień rażącym światłem (rys. 4). Rażące światło definiuje się jako światło odbite lub jako niekontrolowane światło w otoczeniu, które świeci bezpośrednio w oczy i pogarsza wyrazistość widzenia lub powoduje dyskomfort fizyczny - olśnienie. Takie światło może być nawet bardzo jaskrawe, ale nie wpływa na wyrazistość obrazu. Może natomiast mieć wpływ na komfort widzenia, bezpie-czeństwo fizyczne i wykonywanie różnych czynności. Wiele osób słabo widzących jest szczególnie wrażliwych na funkcjonalne skutki rażącego światła, może więc u nich dochodzić do „przejściowej ślepoty” w zetknięciu z „punktami olśnień” lub intensyw-nym światłem słonecznym. Olśnienia mogą być powodowane przez wiele czynników fizjologicznych i środowiskowych, w tym:
1. zaburzenia okulistyczne i ustrojowe, między innymi achromatopsja (ślepota na kolory), bielactwo, albinizm, zaćma, jaskra, retinopatia cukrzycowa i barwnikowe zwyrodnienie siatkówki;
2. błyszczące powierzchnie i niekontrolowane światło słoneczne, między innymi wypolerowane kafelki, linoleum lub parkiet na podłodze, błyszczące blaty biurek i stołów, monitory komputerowe, lustra, chromowana armatura i błyszcząca glazura w łazience, nieosłonięte żarówki w lampach i w oprawach sufitowych.
= Kolor
Wprawdzie wiele osób słabo widzących ma zaburzenia spostrzegania barw, mimo to mogą one posługiwać się kolorem, aby zwiększyć bezpieczeństwo i dostępność wielu funkcji związanych z pracą. W przypadku pracowników słabo widzących można zastosować następujące zasady posługiwania się kolorem w miejscu pracy:
1. Kolory jaskrawe są na ogół najbardziej widoczne, ponieważ lepiej odbijają światło.
2. Jednolite, żywe kolory, na przykład czerwony, pomarańczowy i żółty, są na ogół bardziej widoczne niż kolory pastelowe, ponieważ są bardziej nasycone.
3. Oświetlenie może mieć wpływ na percepcję kolorów: słabe światło może spowodować rozjaśnienie, nawet znaczne, niektórych kolorów. Silne światło może zintensyfikować inne kolory.
4. Przy wykonywaniu zadań związanych z pracą osoby słabo widzące mogą mieć trudności z rozróżnianiem kolorów w ramach każdej z poniższych grup:
· granatowy, brązowy i czarny,
· niebieski, fioletowy i zielony,
· różowy, żółty i seledynowy.
5. Kolor może dawać w miejscu pracy inne istotne wskazówki takie, jak:
· informacja o zmianie powierzchni lub poziomu, na przykład pochylnie czy schody;
· ostrzeżenie przed potencjalnym niebezpieczeństwem, na przykład przed schodami lub robotami drogowymi;
· oznaczenie, stosowane w celu lokalizacji lub identyfikacji pomieszczeń, teczek czy poszczególnych dokumentów.
= Kontrast
Jest to najważniejszy element, który należy wziąć pod uwagę, zwłaszcza w połą-czeniu z efektami oświetlenia i spostrzegania barw. Wrażliwość na kontrast ozna-cza umiejętność wykrywania różnic pomiędzy obszarami ciemnymi i jasnymi; w związ-ku z tym zwiększenie kontrastu pomiędzy przedmiotem i jego tłem powoduje na ogół, że przedmiot będzie lepiej widoczny. Zwiększenie kontrastu pomiędzy elemen-tami otoczenia jest jedną z najprostszych i najbardziej skutecznych modyfikacji, którą można zastosować.
Inne elementy, które należy wziąć pod uwagę oceniając znaczenie kontrastu w środowisku pracy:
1. Pamiętaj, że przedmioty lub druk w kolorze białym lub jaskrawożółtym na czar-nym tle na ogół dają najsilniejszy kontrast kolorystyczny.
2. Stosuj kolory jednolite jako tła, aby przedmioty „odcinały” się od nich. Unikaj wzorków, nadruków lub pasków.
3. Umieszczaj jasne przedmioty na ciemniejszym tle. Biały arkusz papieru jest bardziej widoczny na brązowym blacie biurka lub na ciemnej podkładce.
4. Umieszczaj ciemne przedmioty na jaśniejszym tle. Ciemne krzesło biurowe jest wyraźniejsze na tle białej lub kremowej ściany.
= Odległość i wielkość
Jest to istotny element w ocenie miejsca pracy, ponieważ odległość jest ściśle związana z wielkością obiektu.
1. Uzyskanie powiększenia poprzez zwiększenie rzeczywistych rozmiarów przedmiotów:
· stosowanie powiększonego druku (czcionka co najmniej 18 punktów),
· stosowanie zegara lub telefonu z powiększonymi cyframi.
2. Uzyskanie powiększenia poprzez zmniejszenie odległości: być może trzeba przeanalizować fizyczny rozkład przestrzeni i ocenić:
· Czy można przybliżyć pracownika do oglądanego obiektu?
· Czy można przybliżyć obiekt do pracownika?
· Czy można przesunąć zarówno pracownika, jak i obiekt?
3. Inne czynniki, które należy wziąć pod uwagę przy ocenie znaczenia odległości i wielkości w miejscu pracy, to:
· preferowana przez pracownika odległość, z której ogląda obiekt lub przedmiot,
· możliwości dostosowania otoczenia lub ograniczenia fizyczne w miejscu pracy,
· stosowanie przez pracownika pomocy ułatwiających widzenie,
· względy bezpieczeństwa.
= Czas
Przy ocenie znaczenia czasu dla czynności związanych z pracą i miejscem jej wykonywania należy wziąć pod uwagę następujące czynniki:
1. Wymagany czas patrzenia: jak długo pracownik jest w stanie ciągle patrzeć na wykonywaną czynność lub obiekt, zanim dojdzie u niego do zmęczenia wzroku? Związane z pracą czynności, które mogą powodować zmęczenie wzroku, obejmują:
· długotrwałe czytanie,
· długotrwałe patrzenie na ekran komputera,
· długotrwałe stosowanie pomocy ułatwiających widzenie podczas wykony-wania czynności zawodowych.
2. Tempo prezentacji: ile czasu ma pracownik na przyjrzenie się zadaniu lub obiektowi oraz na odpowiednią reakcję lub na wykonanie czynności:
· czy sposób prezentacji ma charakter ciągły czy przerywany? Ma to znaczenie przy niektórych czynnościach, na przykład wykonywanych przy taśmie mon-tażowej;
· czy pracownik musi szybko i sprawnie przenosić wzrok z jednego miejsca na inne? Sprawność taka potrzebna jest przy wykonywaniu niektórych czynności, na przykład przy taśmie montażowej;
· jaka jest oczekiwana wydajność i konkurencyjna norma dla danego stanowiska? Jak ważna jest duża dokładność?
3. Inne czynniki, które należy wziąć pod uwagę oceniając znaczenie czasu w miej-scu pracy:
· Czy w ciągu dnia pracy są zaplanowane przerwy?
· Czy przewidywane szkolenia i praktyki są wystarczające, aby podnieść kwalifikacje i wydajność pracownika?
· Czy można zmienić lub zmodyfikować kolejność czynności bez naruszania jakości produktu końcowego?
· Czy miejsce pracy można inaczej zorganizować lub zaplanować, aby zapewnić optymalną wydajność pracownika?
= Oznaczenia i napisy
Są to podstawowe elementy zwiększające bezpieczeństwo i samodzielność pracownika w każdym środowisku pracy. Ogólne zasady są następujące:
1. O ile to możliwe, znaki, napisy i zegary powinny znajdować się na poziomie oczu, z możliwością podejścia do nich w celu przeczytania z bliska. Należy stoso-wać duże drukowane litery i proste kroje pisma na matowym, kontrastowym tle; maksymalny kontrast można uzyskać stosując czarne litery na białym tle, bądź białe litery na czarnym tle.
2. Planując wydanie bądź opracowanie materiałów drukowanych, na przykład broszur, harmonogramów i jadłospisów, stosuj wytłuszczoną czarną czcionkę (o wielkości co najmniej 18 punktów) na matowym, białym lub kremowym tle. Stosuj proste kroje czcionek [na przykład arial, którym wydrukowany jest niniejszy poradnik - przyp. red.], unikaj kursywy lub samych wielkich liter, małe litery na ogół czyta się łatwiej.
3. Oznakowania dotykowe zalecane są w przypadku osób całkowicie niewidomych lub osób, których widzenie nie jest wystarczające do rozróżnienia liter napisu dru-kowanego. Skuteczne oznaczenie dotykowe powinno być wypukłe, a nie wklęsłe i umieszczone na wysokości 1,4 – 1,7 metra, aby można było swobodnie sięgnąć do niego ręką.
4. O ile jest dość miejsca i środków, można stosować również oznaczenia braj-lowskie. Oznaczenia brajlowskie powinny być umieszczone tak, jak inne ozna-czenia dotykowe.
5. Wzorcowe oznaczenia na drzwiach pomieszczeń powinny jasno przekazywać informacje przez połączenie znaków wzrokowych, dotykowych i brajlowskich.
Poniżej podajemy zestaw propozycji dotyczących adaptacji otoczenia w miejscu pracy pod kątem potrzeb osoby z uszkodzeniem wzroku. Propozycje te pochodzą z amerykańskiego poradnika dla pracodawców i niepełnosprawnych, przybliżającego postanowienia Ustawy o niepełnosprawnych Amerykanach, wydanego przez Amerykańską Fundację dla Niewidomych[1]. Należy je potraktować jako model, do którego powinniśmy zmierzać, a nie jako zestaw wymagań wobec pracodawcy.
Nie należy zniechęcać się liczbą i zakresem tych propozycji, ponieważ są one głównie podsumowaniem poprzednich części niniejszego rozdziału. To, co Ty wybie-rzesz do realizacji, będzie w sposób oczywisty zależało od indywidualnych cech pracownika, charakteru jego pracy, środków przeznaczonych na infrastrukturę i ogól-nej przydatności takich adaptacji w danych warunkach.
· Stosuj żaluzje lub żaluzje pionowe, tzw. verticale, ograniczające bezpośrednie światło słoneczne, których ustawienie można regulować zależnie od potrzeb i pory dnia. Można je stosować w połączeniu z zasłonami lub firankami.
· Staraj się utrzymywać stały poziom oświetlenia w całej firmie (zakładzie), zainstaluj dodatkowe oświetlenie wzdłuż korytarzy, aby wyeliminować punkty zacienione lub zbyt jasne, zwłaszcza w miejscach szczególnie istotnych z punktu widzenia bezpieczeństwa (schody, wejścia, hole).
· Tam, gdzie to możliwe, stosuj połączenie oświetlenia jarzeniowego i żarowego. Do ogólnego oświetlania pomieszczeń zainstaluj na suficie oprawy do jarzeniówek, a jako światło uzupełniające – lampy żarowe na biurkach, lampy stojące, lampy z ruchomym lub giętkim ramieniem. Niektóre lampy z ruchomym ramieniem mają świetlówkę w kształcie pierścienia, która otacza żarówkę. Takie rozwią-zanie daje na ogół bardziej naturalne światło (rys. 3).
· Ważne jest położenie każdego źródła światła. Zmniejszenie o połowę odległości pomiędzy źródłem światła a obiektem daje czterokrotny wzrost oświetlenia obiektu. Sprawdź istniejące źródła światła i zdecyduj, czy można je przysunąć bliżej do miejsca pracy lub wykonywania danej czynności.
· Eksperymentuj z usytuowaniem źródła/źródeł światła lub pracownika, na przykład światło pada z przeciwnej strony w stosunku do ręki pracującej, albo źródło światła umieszczone jest po tej stronie, po której osoba wykonująca czynność ma lepsze oko.
· Żeby dodatkowo oświetlić miejsca trudno dostępne, zainstaluj lampy jarze-niowe pod wiszącymi szafkami w biurach, w toaletach i w miejscach pracy.
· Sprawdź, czy w windach i innych miejscach ważnych z punktu widzenia bezpieczeństwa nie ma przepalonych żarówek bądź świetlówek. Wnętrza muszą być dostatecznie oświetlone, aby zapewnić bezpieczeństwo i umożliwić samodzielność podczas poruszania się.
· Ograniczaj olśnienia. Jeżeli to możliwe, zastosuj jednobarwną wykładzinę dywa-nową bez wzorów. Blaty i stoły robocze powinny mieć matowe powierzchnie. Nie-którym osobom z uszkodzeniem wzroku pomaga noszenie specjalnych okularów, ograniczających efekty rażącego światła. Okulary takie można nosić w pomie-szczeniach i na zewnątrz. Inne sposoby zapobiegania olśnieniom to noszenie czapki z daszkiem, zainstalowanie filtra przeciwodblaskowego na monitorze komputera, itp.
· Przy lampach i włącznikach do górnego oświetlenia zainstaluj ściemniacze, aby kontrolować natężenie oświetlenia i zapobiegać olśnieniom. W przypadku sufitowych świateł jarzeniowych korzystne może być takie rozwiązanie przy włączniku, które umożliwia zapalanie wybranej grupy lamp (na przykład wszystkie zapalone, zapalona połowa, wszystkie zgaszone).
· Jarzeniowe oprawy sufitowe można modyfikować przez założenie powyżej żeberek lub kratek osłaniających świetlówki cienkiej rozpraszającej światło płytki z pleksiglasu. Minimalizuje to olśnienia. Staraj się stosować oświetlenie jarzeniowe o „pełnym widmie” lub „ciepłe”.
· Umieść arkusz żółtej lub pomarańczowej przeźroczystej folii [tzw. superżel do reflektorów estradowych - przyp. red.] na gazecie, dokumencie lub innym mate-riale do czytania, aby zwiększyć kontrast między literami a tłem.
· Oznaczaj dokumenty i formularze przy pomocy samoprzylepnych kartek w jaskra-wych kolorach, spinaczy lub symboli nanoszonych flamastrami o jaskrawych kolorach.
· Przygotuj grubo liniowany papier i czarne grubo piszące mazaki lub markery do sporządzania notatek w czasie zebrań lub do zapisywania wiadomości dla słabo widzącego pracownika.
· Wyłączniki, przyciski w windach, części maszyn i inne elementy ważne z punktu widzenia bezpieczeństwa można pomalować na żywe kolory (czerwony, pomarańczowy) lub okleić je odblaskową taśmą, aby były bardziej widoczne. Upewnij się, czy dany kolor daje dostateczny kontrast ze ścianą, tablicą lub innym tłem (rys. 5).
· Oznacz konkretne krzesło, stół, biurko lub miejsce do pracy przy pomocy jaskrawej taśmy. Podobną rolę może spełnić kolorowa poduszka na krześle czy kanapie lub jaskrawoczerwona bądź pomarańczowa wstążka - ułatwi to odnale-zienie określonego miejsca.
· ...
michasia22