PODSTAWOWE TECHNIKI POSŁUGIWANIA SIĘ DŁUGĄ LASKĄ
Budowa i rodzaje lasek
Długa laska jest najbardziej skutecznym środkiem, jaki dotychczas wynaleziono, umożliwiającym bezpieczne i samodzielne poruszanie się większości osób z uszkodzeniem wzroku.
Laska od dawna uważana jest za skuteczny środek pomagający w poruszaniu się osobom niewidomym. Dziś istnieje wiele różnych typów lasek, które mają zaspokajać różne potrzeby i preferencje osób niewidomych i słabo widzących dotyczące poruszania się.
Długa laska spełnia trzy podstawowe cele (trzy funkcje laski):
1. daje osobie poruszającej się ochronę w przypadku przeszkód i uskoków na trasie poruszania się (funkcja ochronna);
2. przy pomocy laski można uzyskiwać informacje o otoczeniu, laska jest przedłużeniem zmysłu dotyku (funkcja informacyjna);
3. identyfikuje osobę poruszającą się jako osobę z uszkodzonym wzrokiem (funkcja identyfikacyjna).
Ogólnie laski dzielą się na składane i nie składane. Mogą mieć różną długość i być wyprodukowane z różnych materiałów. Bywają laski z drzewa (mogą służyć starszym osobom jako podparcie), z różnego rodzaju metali, z tworzywa sztucznego, grafitu, włókna szklanego, włókna węglowego.
Długa laska powinna składać się z następujących elementów:
- uchwytu (gumowego lub drewnianego), odpowiednio wymodelowanego, pozwalającego na wygodne trzymanie i ułożenie dłoni, w tym wyprostowanego palca wskazującego;
- trzonu, który powinien:
- być prosty, lekko zwężający się od uchwytu do końcówki,
- być sztywny, ale jak najlżejszy,
- stawiać niewielki opór wiatrowi, mieć małą przewodność cieplną i elektryczną, a dużą przewodność informacji dotykowych,
- być wyważony, trwały
- być biały;
- końcówki, wykonanej z tworzywa sztucznego lub metalu, wymiennej lub wmontowanej na stałe.
Laski składane mogą być składane tylko na połowę lub, częściej, na kilka części. Mogą się składać przez złożenie lub przez zsuwanie teleskopowe.
O jakości laski decydują:
- ciężar – powinna być lekka, aby nie powodować zmęczenia podczas pokonywania długiej trasy,
- trwałość – trwała, powinna służyć przez długi okres,
- sprężystość – jest to cecha decydująca o tym, że laska po odkształceniu w zetknięciu z przeszkodą powinna powrócić do poprzedniego kształtu,
- przewodzenie informacji - jeśli chodzi o tę cechę, lepsze są laski nie składane. W laskach składanych istotną cechą jest jakość gumy łączącej poszczególne elementy. Ta guma często rozluźnia się i taka laska zdecydowanie gorzej przewodzi informacje z otoczenia, często też guma pęka.
- wygląd zewnętrzny.
Długość laski dobierana jest indywidualnie i zależy przede wszystkim od wzrostu użytkownika, prędkości z jaką chodzi i długości kroku. Z reguły laska powinna sięgać 5 cm powyżej podstawy mostka lub przyłożona z boku - do pachy.
Technika diagonalna
Zastosowanie: technika ta powinna być stosowana tylko w znanym terenie, jako forma ochrony przed przeszkodą. Ponieważ laska nie chroni górnych części ciała, poruszanie się z wykorzystaniem techniki diagonalnej można łączyć z górną techniką ochronną. Należy pamiętać, że przy wykorzystaniu techniki diagonalnej obszar ochrony dolnych części ciała dotyczy tylko tej strony po której znajduje się końcówka laski.
Sposób trzymania laski:
Osoba trzyma laskę nieruchomo przed sobą, jak zderzak. Możliwe jest wykorzystanie trzech rodzajów chwytu laski (ułożenia dłoni na lasce): - chwyt pierwotny: dłoń jest ułożona na uchwycie w ten sposób, że cztery palce są zgięte wokół uchwytu a kciuk wyprostowany wzdłuż trzonka laski,
- chwyt standardowy: ułożenie dłoni na uchwycie jak przy technice dotykowej z wyprostowanym pacem wskazującym,
- chwyt ołówkowy: laskę trzyma się jak ołówek - trzon laski leży na zgiętym palcu środkowym, z jednej strony podtrzymuje laskę palec wskazujący a z drugiej kciuk.
Następne elementy techniki diagonalnej to: uniesione ramię, przedramię i nadgarstek są wyprostowane. Rączka laski (jeśli jest, nie każdy typ lasek posiada rączkę) wystaje na zewnątrz poza linię barku, trzon ułożony jest ukośnie a końcówka laski wystaje kilka cm poza linię przeciwległego barku. Końcówka znajduje się 2-3 cm nad podłożem lub dotyka podłoża (jest prowadzona po podłożu). Nie każde podłoże pozwala na prowadzenie laski po nim, natomiast w sytuacji niesienia laski nad podłożem, możliwe jest nie zauważanie zmian nawierzchni, spadków lub wzniesień w terenie, co powoduje że technika ta nie daje osobie poruszającej się poczucia bezpieczeństwa, szczególnie w nieznanym terenie.
Technika diagonalna – trailing wzdłuż powierzchni odniesienia, np. ściany
Osoba trzyma laskę po przekątnej ciała, tak, aby rączka (jeśli jest) wystawała za dłoń i ją chroniła. Końcówka laski powinna wystawać 2-3 cm poza sylwetkę ciała. Dłoń jest skierowana do środka ciała i odległa od tułowia o 20-30 cm. Palec wskazujący oparty o trzon laski i wyprostowany, kciuk ułożony na uchwycie, trzy pozostałe palce potrzymują laskę pod uchwytem. Idąc przy ścianie, murze, laskę trzyma się dalszą od nich ręką. Lekko dotyka się ściany kilka centymetrów nad podłożem lub w miejscu, w którym laska styka się z podłożem. Laskę trzyma się lekko, aby nie narażać ręki na kontuzje. Ten sposób prowadzenia laski pozwala na wykrywanie zmian wzdłuż powierzchni wodzenia, czyli np. drzwi wzdłuż ścian, wnęk w ścianach, zakończenia ściany itp. W ten sposób wykorzystana technika diagonalna pomaga w utrzymaniu orientacji w wybranym terenie.
Technika dotykowa: dwupunktowa
Zastosowanie: prawidłowe posługiwanie się tą techniką zapewnia osobie z uszkodzeniem wzroku ochronę przed przeszkodami na które może natrafić na wysokości od pasa w dół ciała, wykrywanie zmian nawierzchni, spadków i wzniesień terenu, dostarcza infomacji o rodzaju podłoża po którym porusza się osoba, pozwala na samodzielne poruszanie się w wielu sytuacjach i w rozmaitych warunkach. Prawidłowe posługwanie się techniką dotykową oraz umiejętność interpretacji rozmaitych informacji zbieranych przy pomocy laski możliwe są po wielu godzinach ćwiczeń, które powinny być prowadzone w rozmaitym terenie i powinny uwględniać zasadę stopniowania trudności.
Sposób ułożenia dłoni na lasce:
Ułożenie dłoni na uchwycie jest następujące: kciuk spoczywa u góry na uchwycie - ułatwia to właściwą pracę nadgarstka podczas poruszania laską; palec wskazujący jest wyprostowany wzdłuż trzonka laski - na płaskiej stronie uchwytu (jeśli uchwyt posiada taką spłaszczoną część) – takie ułożenie palca wskazującego daje większą kontrolę nad laską i pozwala na odbiór większej ilości informacji dotykowych; pozostałe palce podtrzymują laskę od spodu uchwytu.
Ręka trzymająca laskę powinna być wyprostowana w łokciu, ramię i przedramię wyciągnięte do przodu w dół, dłoń powinna znajdować się w linii środkowej ciała – takie ułożenie dłoni i całej ręki pozwala na symetryczne poruszanie laską i obejmowanie obu stron ciała jednakowym zasięgiem ochrony laski. Przy takim ułożeniu ręki dłoń oddalona jest od ciała ok. 25 - 30 cm.
Ruchy wahadłowe lasce powinna nadawać dłoń (osoba porusza tylko nadgarstkiem).
Sposób poruszania się z laską:
Technika dotykowa dwupunktowa polega na dotykaniu końcówką laski powierzchni po której idzie osoba z uszkodzeniem wzroku, po obu stronach ciała (czyli dwa punkty dotyku), tak aby końcówka laski sprawdzała miejsce w którym zostanie postawiona stopa. Odpowiednio dobrana długość laski i właściwe jej trzymanie oraz odpowiednie przenoszenie laski z jednej strony ciała na drugą pozwalają na sprawdzenie terenu przed postawieniem na nim stóp. Laskę należy unosić nad podłożem jak najniżej, aby wykryć nisko położone obiekty (krawężniki, przedmioty na podłodze, różnice wysokości). Laska nie powinna być unoszona wyżej niż 3-5 cm nad podłożem. Ważna jest również lekkość dotyku, czyli siła z jaką dotyka się laską podłoża. Lżejszy dotyk powoduje, że laska nie grzęźnie (szczególnie ważne przy poruszaniu się po nierównym podłożu). Natomiast szerokość łuków nie powinna być większa niż 2-3 cm ponad rozstaw najszerszej części ciała (zwykle bioder u kobiet i barków u mężczyzn). Kolejnym ważnym elementem techniki dwupunktowej jest koordynacja stawiania stóp na podłożu i dotykania podłoża laską. Kiedy prawa stopa została postawiona na podłożu – w tym samym momencie - końcówka laski powinna dotykać terenu po lewej stronie, aby sprawdzić miejsce w ktorym za chwilę zostanie postawiona lewa stopa. Podczas marszu ten cykl się powtarza, czyli kiedy prawa noga jest w wykroku - laska dotyka podłoża po prawej stronie ciała.
Technika ta jest modyfikacją techniki dwupunktowej, w której laska nie jest unoszona podczas przenoszenia z jednej strony ciała na drugą ale jest przesuwana po powierzchni bez odrywania jej od podłoża, z prawej strony ciała na lewą i odwrotnie. Trzymanie laski i sposób poruszania nią w nadgarstku jest taki sam jak w technice dwupunktowej. Nie każda powierzchnia pozwala na wykorzystanie techniki stałego kontaktu, ale tam gdzie osoba porusza się po dość gładkiej i śliskiej powierzchni, w której laska nie grzęźnie, technika ta jest godna polecenia, szczególnie w miejscach w których występują zmiany wysokości, np. schody i krawężniki.
Nauczanie poszczególnych umiejętności składających się na sprawne posługiwanie się techniką dwupunktową
Ponieważ tak wiele umiejętności składa się na sprawne posługiwanie się tą techniką – ważne jest, aby poszczególne umiejętności wprowadzane były w kolejności ułatwiającej ich nauczenie się, a także by błędy które pojawiają się przy ich wykonywaniu były szybko wychwytywane i korygowane, co zapobiega utrwalaniu się nieprawidłowych nawyków. Tak więc na początku wprowadza się prawidłowe ustawienie ręki i ułożenie dłoni na uchwycie, ze szczególnym naciskiem na ułożenie palca wskazującego i jego przyleganie do płaskiej części uchwytu. Kolejnym elementem, który jest ćwiczony jednocześnie z ustawieniem ręki i dłoni to sposób poruszania nadgarstkiem z utrzymywaniem dłoni w linii środkowej ciała. Te elementy techniki zwykle ćwiczy się najpierw w wygodnej pozycji siedzącej, a później stojącej. Kiedy osoba jest już w stanie wykonywać symetryczne ruchy laską, poruszając tylko nadgarstkiem i zachowuje prawidłowe ułożenie dłoni, ćwiczenia techniki powinny się koncentrować na szerokości łuków – w miejscu, a następnie w ruchu, ale z wykorzystaniem na początku dla ułatwienia, techniki stałego kontaktu. Kiedy szerokość łuków jest odpowiednia kładzie się nacisk podczas ćwiczeń na odpowiednią ich wysokość i koordynację stawiania stóp i doykania laską podłoża podczas marszu.
Pierwszym elementem przygotowania się do wchodzenia po schodach jest zlokalizowanie pierwszego stopnia i odpowiednie podejście do schodów. Po wykryciu stopnia do góry osoba powinna podejść do niego, rotując podczas podchodzenia dłoń w nadgarstku. Jeśli osoba będzie wchodziła po schodach których nie zna, powinna sprawdzić laską ich szerokość, wysokość i głębokość (pierwszego lub dwóch pierwszych stopni), przesuwając laską najpierw wzdłuż krawędzi stopnia, badając szerokość (przy bardzo szerokich schodach nie jest konieczne badanie ich całej szerokości), następnie powinna sprawdzić wysokość stopnia (lub stopni) i głębokość. Sprawdzenie tych parametrów daje większe poczucie bezpieczeństwa podczas poruszania się po schodach. Osoby z uszkodzeniem wzroku wykorzystują różne sposoby chwytu i trzymania laski podczas wchodzenia po schodach, ale najbardziej bezpieczny i dający najwięcej informacji podczas wchodzenia to sposób chwytu z rotacją dłoni w nadgarstku i utrzymywanie wyprostowanej ręki (ramienia i przedramienia) podczas wchodzenia. Przygotowując się do wchodzenia po schodach dobrze jest wyprostować rękę, a następnie oprzeć laskę o krawędź drugiego stopnia i ewentualnie obniżyć chwyt laski (trzymać ją niżej). Dłoń ułożona jest na uchwycie w ten sposób, że cztery palce obejmują laskę od zewnątrz a wyprostowany kciuk daje jej opór po stronie wewnętrznej. Podczas wchodzenia ciało powinno być lekko pochylone do przodu. Uderzenia końcówki laski o krawędzie kolejnych stopni informują o tym, że są schody, w momencie kiedy schody się skończą, laska nie napotka oporu i „zawiśnie w powietrzu” trzymana przez użytkownika. Wówczas dotknąwszy laską podłoża można ją przeciągnąć do siebie, dla upewnienia się czy nie ma więcej stopni. Po wejściu na podest należy zmienić chwyt na standardowy dla techniki dotykowej, a także sprawdzić, czy nie ma na podeście przeskód, przesuwając laskę przed sobą na prawą i lewą stronę ciała. Pozycja nauczyciela podczas wchodzenia – z tyłu, daje poczucie bezpieczeństwa i asekuruje ucznia przed spadkiem.
Modyfikacją podczas wchodzenia po schodach może być wykorzystanie ołówkowego chwytu laski (laska trzymana jest jak ołówek, oparta o palec środkowy), pozostałe elementy techniki powinny być zachowane. Chwyt ten jednak jest mniej stabilny i w związku z tym trudniej interpretować informacje o schodach przy wykorzystaniu tego chwytu. Są jednak osoby które nie akceptują opisanego wcześniej chwytu i wykorzystują tylko chwyt ołówkowy.
michasia22