Podstawy-kompozycji-muzycznej.pdf

Wojciech BþaŇejczyk

PODSTAWY KOMPOZYCJI

MUZYCZNEJ DLA WYKONAWCìW

materiaþy pomocnicze

Spis treĻci:

1) kontrapunkt

2) harmonia

3) instrumentacja

4) wspþczesna notacja muzyczna

5) obsþuga edytora nut Finale

6) wspþczesne techniki kompozytorskie

7) muzyka elektroniczna

8) synteza dŅwiħku

9) syntezatory

10) MIDI

11) sekwencer

12) bibliografia

13) plan zajħę

1. KONTRAPUNKT

Kontrapunkt (þac. contrapunctus, od punctus contra punctum Î nuta przeciw nucie) to

átechnika kompozytorska polegajĢca na jednoczesnym zestawieniu linii melodycznych wg

okreĻlonych zasad tonalnych, harmonicznych i rytmicznychÑ 1 . Nazwa pojawiþa siħ na

poczĢtku XIV wieku w wielu traktatach o muzyce. Kontrapunkt odnosi siħ do techniki

polifonicznej.

PodstawĢ do ęwiczenia kontrapunktu jest cantus firmus (þac. Ļpiew staþy) Î struktura

melodyczna bħdĢca podstawĢ kompozycji wielogþosowej, do ktrej dokomponowuje siħ

gþosy kontrapunktujĢce:

W praktyce od poczĢtku istnienia wielogþosowoĻci jako cantus firmus wykorzystywano

istniejĢce melodie pochodzĢce z rŇnych Ņrdeþ, m.in. z choraþu gregoriaıskiego, pieĻni

Ļwieckiej czy choraþu protestanckiego.

Ze wzglħdu na rodzaje zaleŇnoĻci rytmicznych kontrapunkt dzieli siħ na gatunki.

Podstawowe z nich to:

¤ gatunek 1 Î nota contra notam Î na jednĢ nutħ cantus firmus przypada jedna nuta w

gþosie kontrapunktowanym (rwne wartoĻci rytmiczne):

¤ gatunek 2 Î na jednĢ nutħ cantus firmus przypadajĢ dwie nuty kontrapunktu (pojawia siħ

mocna i sþaba czħĻę taktu):

¤ gatunek 3 Î na jednĢ nutħ cantus firmus przypadajĢ cztery nuty kontrapunktu:

¤ gatunek 4 Î kontrapunkt synkopowany (w przypadku 3- lub 4-gþosu jeden gþos jest

synkopowany, pozostaþe majĢ rwne wartoĻci rytmiczne):

Andrzej Chodkowski (red.), Encyklopedia muzyki, PWN, Warszawa 2006.

¤ contrapunctus floridus Î przynajmniej jeden gþos utrzymany jest w swobodnym rytmie,

drobnymi wartoĻciami:

Wszystkie gatunki wystħpujĢ takŇe w wiħkszej iloĻci gþosw. Cantus firmus moŇe pojawię siħ

w kaŇdym z gþosw:

trzygþos, gatunek 3, cantus firmus w dolnym gþosie:

czterogþos, gatunek 2, cantus firmus w tenorze:

Interwaþy dzielimy na:

¤ konsonanse doskonaþe Î pryma czysta, kwinta czysta, oktawa czysta

¤ konsonanse niedoskonaþe Î tercja i seksta

¤ dysonanse Î kwarta czysta, sekunda, septyma, tryton

Podstawowe zasady kontrapunktu:

¤ przewaga ruchu przeciwnego

¤ stosowanie konsonansw doskonaþych na mocnych czħĻciach taktu; dysonans nie

moŇe przypadaę na mocnĢ czħĻę taktu

¤ zakaz rwnolegþych i przeciwrwnolegþych oktaw i kwint (takŇe zmniejszonych, a takŇe

tzw. ukrytych kwint rwnolegþych:

Ukrytych (ale nie bezpoĻrednich) kwint rwnolegþych moŇna uniknĢę stosujĢc tzw. nota

combiata:

¤ kaŇdy dysonans musi byę rozwiĢzany natychmiast (na najbliŇszĢ mocnĢ czħĻę taktu).

W przypadku kontrapunktu synkopowanego dysonans moŇe pojawię siħ tylko na

synkopie, a dŅwiħk przypadajĢcy na najbliŇszĢ mocnĢ czħĻę taktu musi go rozwiĢzaę

¤ w 3- i 4-gþosie zabroniony jest pochd wszystkich gþosw w tym samym kierunku;

przynamniej jeden gþos musi pjĻę w kierunku przeciwnym lub nie zmienię siħ

¤ zabronione sĢ skoki o septymħ, oktawħ, tryton

¤ zabronione jest krzyŇowanie gþosw

¤ zabronione sĢ rozwiĢzania ukoĻne:

¤ w dwugþosie nie moŇna powtarzaę dŅwiħku w kontrapunkcie; w 3- i 4-gþosie ten sam

dŅwiħk moŇna powtrzyę tylko raz

¤ wejĻcie gþosw na unison jest dozwolone, ale z unisonu trzeba wyjĻę w ruchu

przeciwnym. Nie moŇna przetrzymywaę unisonu.

¤ nie powinno siħ stosowaę ruchu rwnolegþego; ze wszystkich interwaþw rwnolegle

mogĢ poruszaę siħ tylko tercje i seksty, ale najlepiej nie stosowaę wiħcej niŇ jednĢ

rwnolegþoĻę z rzħdu

¤ wskazane jest aby krokowi w cantus firmus odpowiadaþ skok w kontrapunkcie i na

odwrt

¤ dwa konsonanse doskonaþe nie mogħ wystħpowaę obok siebie (prowadzi to do

rwnolegþych lub przeciwrwnolegþych oktaw lub kwint)

dysonans

musi

byę

rozwiĢzany

najkrtszĢ

drogĢ,

krokiem:

¤ dysonans najlepiej jest osiĢgaę krokiem a nie skokiem Î powinien byę przygotowany:

¤ skok w jednym kierunku dobrze jest zrwnowaŇyę krokiem w drugim kierunku:

¤ swobodne rozwiĢzania dysonansw dozwolone sĢ tylko w czterogþosie, ale nie w

gþosach skrajnych:

¤ odlegþoĻci miħdzy gþosami w czterogþosie chralnym nie powinny przekraczaę

nastħpujĢcych wartoĻci:

sopran

Ś septyma (ew. oktawa, gdy odlegþoĻę miħdzy tenorem a altem wynosi tercjħ)

alt

Ś septyma

tenor

Ś duodecyma

bas

¤ w dwugþosie oba gþosy powinny zaczĢę i skoıczyę na prymie;

¤ w 3-gþosie gþosy skrajne powinny zaczĢę i skoıczyę na prymie, a gþos Ļrodkowy na

prymie lub kwincie (nie na tercji); gþosy nie muszĢ zaczynaę rwnoczeĻnie;

¤ w 4-gþosie gþosy skrajne powinny zaczĢę i skoıczyę na prymie, a gþosy Ļrodkowe na

tercji lub kwincie; gþosy nie muszĢ zaczynaę rwnoczeĻnie.

IMITACJA

PodstawowĢ technikĢ kontrapunktycznĢ jest imitacja (þac. naĻladowanie) Î powtrzenie

caþoĻci lub fragmentu struktury wziħtej z jednego gþosu w innym gþosie, przy czym pierwszy

gþos kontynuuje swojĢ liniħ melodycznĢ. Liczba imitujĢcych gþosw nie jest ograniczona

(najczħĻciej od 2 do 5). Imitowane mogĢ byę jednoczeĻnie 2,3 lub wiħcej struktur (imitacja

podwjna, potrjna itd.). Ze wzglħdu na stosunek interwaþowy imitacje wystħpujĢ we

wszystkich odlegþoĻciach od unisonu do oktawy (najczħĻciej spotyka siħ imitacjħ w oktawie,

unisonie, kwincie i kwarcie).

Do podstawowych technik imitacyjnych naleŇĢ:

¤ dyminucja Î proporcjonalne zwiħkszenie (zwolnienie) wartoĻci rytmicznych;

¤ augmentacja Î proporcjonalne zmniejszenie (przyspieszenie) wartoĻci rytmicznych;

¤ inwersja Î zmiana kierunku linii melodycznej (odkþadanie interwaþw w dþ zamiast w

grħ i na odwrt). Jest to rodzaj odbicia lustrzanego w poziomie. W zaleŇnoĻci od tego,

od ktrego stopnia gamy rozpoczyna siħ inwersja, mwimy o inwersji w prymie,

kwarcie, sekĻcie etc.

JeĻli interwaþy sĢ odwzorowane identycznie, mwimy o imitacji Ļcisþej. W muzyce tonalnej

dopuszcza siħ odstħpstwa od imitacji Ļcisþej, aby uniknĢę chromatyki Î mwimy wtedy o

imitacji swobodnej:

a) imitacja Ļcisþa w sekĻcie; b) imitacja swobodna w kwincie; c) imitacja Ļcisþa w

kwincie

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: