AKADEMIA
WYDZIAŁ HUMANISTYCZNY
STUDIA PODYPLOMOWE: Zintegrowana Edukacja Wczesnoszkolna i Wychowanie Przedszkolne
Zabawa dzieci w wieku przedszkolnym
Pracę przyjęto jako dyplomową
Podpis promotora…………………….
Data …………………….
Praca napisana pod kierunkiem:
dr
Łódź, 2010
SPIS TREŚCI
Wstęp...............................................................................................................................3
Rozdział I
Problematyka zabawy w literaturze pedagogicznej i psychologicznej...........................6
1. Psychologiczne pojęcie zabawy...........................................................................7
2. Rodzaje zabaw......................................................................................................9
2.1. Zabawy manipulacyjne....................................................................................12
2.2. Zabawy konstrukcyjne.....................................................................................14
2.3. Zabawy tematyczne.........................................................................................16
2.3.1. Temat zabawy...............................................................................................17
2.3.2. Partnerzy zabaw tematycznych....................................................................18
2.3.3. Odgrywanie roli w zabawie.........................................................................19
2.3.4. Znaczenie mowy w zabawie tematycznej...................................................20
2.3.5. Rekwizyty i przedmioty zastępcze...............................................................22
2.4. Zabawy dydaktyczne.......................................................................................24
2.5. Zabawy ruchowe i ich rodzaje.........................................................................27
3. Czas i przestrzeń zabawy, czyli co dziecku wolno?...........................................31
4. Miejsce dorosłego w zabawie dziecka...............................................................33
5. Zabawa a postawa twórcza dziecka....................................................................34
6. Terapeutyczna funkcja zabawy...........................................................................37
Rozdział II
Rozwój zabawy dzieci w wieku przedszkolnym...........................................................40
1. Trzeci i czwarty rok życia...................................................................................42
2. Piąty i szósty rok życia......................................................................................44
Rozdział III
Propozycje zabaw spełniające różne funkcje w przedszkolu........................................47
1. Zabawy na tematy rodzinne w przedszkolu.......................................................48
2. Zabawy ruchowe w przedszkolu........................................................................50
3. Przedszkolak uczy się przepisów ruchu drogowego..........................................52
Zakończenie...................................................................................................................53
Bibliografia....................................................................................................................56
Wstęp
W rozległej literaturze na temat zabawy przyjmuje się niemal powszechnie tezę, iż aktywność zabawowa odgrywa niezwykle istotną, niczym niezastąpioną rolę w rozwoju dziecka, zwłaszcza zaś dziecka w wieku przedszkolnym. Owa niezastąpiona rola zabawy wynika z faktu, iż zaspokaja ona, „,... jakieś nieubłagane wymagania umysłu, które pobudzają dziecko do nieustannej działalności”.[1]
Gdy okoliczności zewnętrzne uniemożliwiają dziecku bawienie się, czuje się ono źle, a jego ważne możliwości rozwojowe zostają zablokowane. Stwarzanie warunków do podejmowania spontanicznej zabawy jest więc ważnym zadaniem wychowawczym przedszkola jako instytucji wychowawczej i środowiska rozwoju dziecka. Jest tak, gdyż jak słusznie pisał Jean Piaget „Edukacja jest nie tylko kształtowaniem, ale nieodzownym warunkiem twórczym naturalnego rozwoju”.[2] Aby czuć się dobrze w przedszkolu i wynosić z edukacji przedszkolnej korzyści dla swego rozwoju, musi w nim dziecko znajdować warunki do spontanicznej działalności, jaka jest zabawa, musi mieć możliwości uprawiania tej twórczej aktywności.
Podstawową działalnością dziecka jest zabawa. Aż do chwili rozpoczęcia nauki szkolnej zajmuje ona najważniejsze miejsce w jego życiu. Jeszcze uczeń młodszych klas poświęca jej niemal tyle czasu, ile nauce.
W trakcie zabaw dziecko zdobywa pierwsze wiadomości o otaczającym świecie i bogaci je coraz bardziej. Znaczenie zabawy dla rozwoju dziecka jest bezsporne. I dlatego dziwne wydaje się, że na ogół tak mało uwagi poświęca się tej sprawie. Młodym rodzicom udziela się wielu wskazówek dotyczących żywienia i pielęgnacji dziecka, sposobu postępowania z nim, pomija się natomiast problem doboru zabawek, organizowania zabaw i kierowania nimi.
To prawda, że nie ma dziś chyba dziecka, dla którego zabawka byłaby niedoścignionym marzeniem. Rodzice dbają o to, by ich dzieci miały się czym bawić, ale jakże często zabawka, którą kupują, jest mało przydatna, po prostu nieodpowiednio dobrana do wieku dziecka. Niemowlęta są obdarowywane na przykład zabawkami przeznaczonymi dla przedszkolaków, a przedszkolaki zabawkami odpowiednimi dla dwulatka.
Kupując zabawkę, często nie zastanawiamy się, czy będzie się ona podobała dziecku, czy będzie mu przydatna. Kierujemy się raczej własnym gustem lub tez wracamy do marzeń i upodobań z czasów dzieciństwa i kupujemy taką, która sporo lat temu sprawiała nam przyjemność.
Ważną sprawą jest również stosunek dorosłych do dziecięcych zabaw. Małemu dziecku rodzice często z konieczności starają się organizować zabawy i uczestniczyć w nich. Starsze natomiast odsyłają do swoich zabawek. Niestety, panuje dość powszechne przekonanie, że zabawki mogą wyręczyć rodziców i zwolnić ich od uczestnictwa we wspólnej zabawie. Jest to przekonanie błędne i szkodliwe z wychowawczego punktu widzenia. Wspólna zabawa jest potrzebna nie tylko dziecku. Dla rodziców wspólne spędzanie czasu w ten sposób może być źródłem cennych informacji o rozwoju dziecka.
W okresie przedszkolnym bardzo istotną rolę odgrywa poznanie przez działanie. Jak już wiemy, podstawową formą działalności dziecka w tym okresie jest zabawa. Dziecko poznaje rzeczy i zjawiska nie tylko przyglądając się im. Ciekawość dziecka wykracza poza najbliższe otoczenie, interesuje je świat, zjawiska, o których słyszy lub widzi na obrazkach, w telewizji itp. Chce to wszystko poznać aktywnie przez działanie, a nie tylko przez bierne słuchanie.
W zabawach manipulacyjnych dziecko odtwarza znane mu czynności, interesuje je sama czynność, istotne jest jak się to robi. W tym wypadku ważne jest współdziałanie dorosłych. Wyższym etapem rozwoju zabaw manipulacyjnych są zabawy konstrukcyjne. Wymagają one od dziecka zaprojektowania końcowego efektu działania. Wskazana jest tutaj umiejętna pomoc.
W zabawach twórczych dziecko interesuje „co się robi”,istotna jest treść zabawy, działania. Dziecko przyjmuje na siebie określone role – na przykład rolę lekarza, policjanta, matki itp..
Gry i zabawy dydaktyczne organizowane w przedszkolu, mają na celu doskonalenie spostrzeżeń wzrokowych, słuchowych, kształtowanie uwagi, umiejętności wnioskowania, zdobywania nowych wiadomości, wzbogacanie słownictwa dziecka.
Zabawy ruchowe, w których czynnikiem dominującym jest ruch, zaspokajają naturalna potrzebę ruchu u dziecka.
Wszystkie te rodzaje zabaw wpływają na kształtowanie się podstaw osobowości dziecka w wieku przedszkolnym. Będą one miały charakter wszechstronny wówczas, gdy nauczycielka nie tylko uświadomi sobie wartości wychowawcze każdego rodzaju zabawy, ale wszystkie uwzględni w swej pracy z dziećmi w przedszkolu. Każdy bowiem rodzaj zabawy oddziaływuje wszechstronnie na osobowość dziecka-przedszkolaka.
Praca ta ma charakter teoretyczny. W pierwszym rozdziale problematykę zabawy w literaturze pedagogicznej i psychologicznej. W rozdziale drugim opisano rozwój zabawy dzieci w wieku przedszkolnym. Trzeci rozdział zawiera propozycje zabaw spełniające różne funkcje w przedszkolu. Zakończenie to próba podsumowania całości pracy.
Problematyka zabawy w literaturze
pedagogicznej i psychologicznej
1. Psychologiczne pojęcie zabawy
Przez zabawę rozumie się w psychologii spontaniczną aktywność, podejmowaną bez jakiegoś zewnętrznego w stosunku do niej samej celu i stanowiącą jako całość źródło przyjemności obecnie doznawanej lub oczekiwanej. Pewne elementy zabawy mogą przy tym nie być przyjemne.
Wincenty Okoń, podsumowując rozważania nad istotą zabawy, pisze, że „... zabawa jest działaniem wykonywanym dla własnej przyjemności, a opartym na udziale wyobraźni, tworzącej nową rzeczywistość”.[3] Istotą zabawy jest więc według tego autora przyjemnościowa motywacja, ale przede wszystkim udział wyobraźni w działaniach i powoływanie nowej rzeczywistości wyobrażeniowej, rzeczywistości zabawowej.
Za cechy wyróżniające zabawy przyjmuje się więc jej spontaniczność, wewnętrzne cele i specyfikę jej motywów. Motywem zabawy jest przeżycie pewnych ważnych dla dziecka stron rzeczywistości, których inaczej nie jest w stanie ono przeżyć. Motywacja taka występuje we wszystkich rodzajach zabaw. Najpełniej jednak ujawnia się we właściwych wiekowi przedszkolnemu zabawach tematycznych, zwanych także twórczymi, symbolicznymi lub zabawami w rolę. Istota tych zabaw jest odgrywanie sytuacji wyobrażonych oraz zdarzeń i stosunków, jakie dziecko miało możliwość zaobserwować w świecie realnym. W czynnościach zabawowych zachowuje dziecko świadomość własnej odrębności tworzonej przez swoje działania, zgodnie z przyjętą konwencją rzeczywistości zabawowej – fikcyjnej i znanej mu rzeczywistości realnej. Własne działania zabawowe nabierają więc znaczenia symboli, wyobrażających działanie realne w nowej, powoływanej przez bawiące się dziecko rzeczywistości zabawowej. W tworzeniu wyobrażeniowej sytuacji zabawowej podstawową rolę odgrywają więc własne działania dziecka, a mowa pełni rolę wspomagającą. Dzięki temu czynności te nabierają, wspomnianego już wyżej, charakteru symbolicznego. Sprzyja to tworzeniu się i rozwojowi nowej formy aktywności dziecka, jaka jest sfera wewnątrzpsychicznej aktywności symbolicznej, opracowującej i przetwarzającej jego doświadczenia w świecie realnym.
Jeden z wybitnych historyków kultury naszego czasu, holenderski uczony Johan Huizinga, określił zabawę jako dobrowolną swobodną czynność lub zajęcie dokonywane w pewnych ustalonych granicach czasu i przestrzeni, według dobrowolnie przyjętych, lecz obowiązujących reguł. Jest ona cele sama w sobie, nie łączy się z nią żaden interes, towarzyszy jej uczucie napięcia, radości i świadomość odmienności od zwyczajnego życia.
Znajomość istotnych cech zabawy jako podstawowej formy działalności dziecka jest z wielu względów bardzo przydatna dla praktyki przedszkola. Uznając bowiem potrzebę zabawy w życiu dziecka, będziemy organizować wychowanie w przedszkolu pod kątem jej zaspokojenia.
2. Rodzaje zabaw
Pojęcie zabawy obejmuje dużą różnorodność kierunków działań dziecka. Zabawą jest ubieranie i karmienie lalek, jak również gra w berka czy jazda na hulajnodze. Zabawy odbywają się w czasie przewidzianym na nie w rozkładzie dnia, wchodzą jednak również w obręb zajęć np. Jako zabawy dydaktyczne, ruchowe. Wielu psychologów zajmujących się problematyką zabawy wysuwało propozycję zasad ich podziału. „ W polskiej literaturze pedagogicznej spotyka się podział radzieckiego psychologa P. A. Rudika, uzupełniony sugestiami innych autorów. ...Ze względu na przejawiającą się w zabawie treść i kierunek samorzutnej aktywności dziecka wyróżnia się: zabawy tematyczne, manipulacyjno – konstrukcyjne, badawcze, ruchowe”.[4]
Zabawy dzieci są bardzo różnorodne. Można je klasyfikować według rozmaitych kryteriów, formalnych lub treściowych:
- Zależnie od „poziomu własnej aktywności dziecka wyróżniamy zabawy swobodne lub dowolne – podejmowane z inicjatywy dziecka i całkowicie samodzielne praz zabawy kierowane przez matkę (...) lub nauczycielkę w przedszkolu”.[5]
- Zależnie od „liczby dzieci biorących udział w zabawie wyodrębniamy zabawy indywidualne lub samotne oraz zabawy grupowe”.[6]
- Zależnie od „poziomu uspołecznienia dzieci można wskazać trzy rodzaje zabaw:
1). równoległe (paralelne), gdy dzieci bawią się obok siebie, lecz nie ze sobą, wymieniając co najwyżej zabawki czy nawiązując kontakt słowny;
2). zabawy zbiorowe, gdy dzieci bawią się wspólnie lecz nie dzielą miedzy siebie ról i funkcji;
3). zabawy zespołowe, podporządkowane wspólnemu celowi, z podziałem ról, przywódcą i wykonawcami poszczególnych zadań”.[7]
Stefan Szuman podzielił zabawy na:
a).„zabawy ruchowe, funkcjonalne i manipulacyjne,
b). zabawy tematyczne,
c). zabawy konstrukcyjne,
d). zabawy kolektywne (z regułą gry lub bez niej)”.[8]
Elkonim podzielił zabawy wieku przedszkolnego na cztery grupy. „Do pierwszej zaliczył zabawy naśladowcze, kiedy to dzieci naśladują określone działanie na podstawie wzoru; do drugiej grupy – zabawy dramatyczne, oparte na określonej treści; do trzeciej – zabawy z nieskomplikowanymi prawidłami na podstawie treści i do czwartej – zabawy z prawidłami bez treści oraz elementarne gry sportowe”.[9]
H. Spionek mówi: „Najczęściej wyróżniamy zabawy tematyczne, zwane inaczej twórczymi lub zabawy w rolę, oraz zabawy konstrukcyjne, dydaktyczne i ruchowe”[10], wzorując się na podziale zabaw Rudika.
Z. Topińska prowadziła badania zabaw w przedszkolach polskich i uzupełniła klasyfikacje Rudika o dwa rodzaje: zabawy badawcze i zabawy tropiące.
W.Okoń stwierdził, że „spośród wielu podziałów zabaw najczęstszy jest podział na: zabawy tematyczne, konstrukcyjne, dydaktyczne i ruchowe”.[11]
Liczni psychologowie zbierali obserwacje zabaw dzieci w różnym wieku, a w celu uporządkowania tych materiałów wyodrębnili różne ich rodzaje w zależności od występujących w nich cech charakterystycznych. Nie ma jednak pełnej zgodności w ujęciu tego problemu przez różnych psychologów. Każdy z nich bowiem wyodrębnia inne rodzaje zabaw, określając je odmiennymi terminami. Najczęściej powtarzające się rodzaje zabaw, chociaż często o innej nazwie, to według S. Lipiny:
- „zabawy manipulacyjne,
- zabawy konstrukcyjne,
- zabawy tematyczne,
- zabawy dydaktyczne,
- zabawy ruchowe”.[12]
2.1. Zabawy manipulacyjne
...
ula.f