Kosci.doc

ANATOMIA jest nauką o budowie. Podstawową formę przekazu informacji stanowi opis, stąd też mówi się o anatomii opisowej. Ponieważ obiektem zaintere­sowania tej nauki jest zdrowy, prawidłowo zbudowany organizm, używa się często określenia anatomia prawidłowa. Dziedzina ta nie ogranicza się do opisywania wyglądu poszczególnych struktur, ale stara się tłumaczyć szczegóły budowy przeznaczeniem do wykonywania określonych fimkcji (anatomia czynnościowa). Oczywiście funkcja również warunkuje budowę (np. rozwój niektórych grup mię­śniowych czy mocniejsza budowa kości u wykonujących ciężką pracę).

Podstawową jednostką budowy organizmu ludzkiego jest komórka (nauka zajmująca się ich budową, czynnością i rozwojem to cytologia). Komórki tworzą zespoły mające wspólne cechy, zwane tkankami (nauka o tkankach to histologia), a te z kolei, zgrupowane w rozmaitych kombinacjach, tworzą narządy. Narządy nigdy nie wykonują swoich funkcji w oderwaniu od reszty organizmu, lecz są po­wiązane czynnościowo w większe zespoły, tworząc układy narządów, również ze sobą współdziałających. W rezultacie powstaje organizm (ustrój) będący struktu­ralną i czynnościową całością.

Anatomia przedstawiająca całość organizmu poprzez opis poszczególnych układów nosi nazwę anatomii systematycznej (w języku łacińskim „układ" nazywa się „systema").

Wprawdzie anatomia jest nauką o budowie jakichkolwiek organizmów (np. zwierząt, roślin), to jednak w ciągu dziejów najwięcej uwagi poświęcono anatomii człowieka, co jest zrozumiałe, ponieważ wiadomości dotyczące budowy ciała ludz­kiego są niezbędne w medycynie. Wraz z rozwojem techniki zmieniały się narzę­dzia umożliwiające coraz wnikliwsze poznanie szczegółów budowy, co znalazło odbicie w rozwoju różnych dziedzin anatomii. Najstarsza jest anatomia makrosko­powa, analizująca szczegóły widziane gołym okiem. Anatomia mikroskopowa korzysta z mikroskopów świetlnego i elektronowego. Potrzeby medycyny legły u podstaw rozwoju anatomii topograficznej, zajmującej się opisem lokalizacji po­szczególnych struktur i ich wzajemnego ułożenia. Dane anatomiczne, znajdujące zastosowanie w praktyce medycznej, stanowią przedmiot zainteresowania anatomii praktycznej lub stosowanej (np. anatomia stosowana dla potrzeb chirurgii, to ana­tomia chirurgiczna, natomiast dla potrzeb diagnostyki radiologicznej - rentgenow­ska).

Każda gałąź medycyny wymaga niezbędnych wiadomości anatomicznych. Są one potrzebne podczas badania, przy stawianiu rozpoznania i postępowaniu leczniczym. Całokształt informacji anatomicznych, ściśle powiązanych z całą me­dycyną i koniecznych do prawidłowego rozumowania lekarskiego, stanowi przed­miot zainteresowania anatomii klinicznej.

OSIE l PŁASZCZYZNY CIAŁA LUDZKIEGO

(Axes et plana corporis humani)

W celu opisu ciała ludzkiego używamy specjalnego modelu, tzw. pozycji anatomicz­nej ciała. W pozycji tej ciało znajduje się w postawie stojącej, wyprostowanej; kończy­ny górne zwisają swobodnie po obu stronach tułowia, przy czym powierzchnie dłonio­we rąk są zwrócone do przodu. Głowa i wzrok są także zwrócone ku przodowi. Pięty obu stóp są złączone, natomiast śródstopia i palce są lekko odwiedzione na zewnątrz.

Dla określenia położenia narządów, ich części oraz struktur powierzchownych uży­wamy umownych pojęć: osi i płaszczyzn ciała.

Wyróżniamy następujące osie ciała:

• Pionowe (axes verticaleś), spośród których biegnącą przez szczyt głowy okre­ślamy jako oś główną.

• Poprzeczne (poziome) (axes transversales sen horizontales) biegnące pod ką­tem prostym względem poprzedniej, z prawa na lewo.

• Strzałkowe (axes sagittales) biegną prostopadle do obu poprzednich, od przodu ku tyłowi.

Płaszczyzny:

• Czołowe (piana frontalia) wyznaczane przez osie: poprzeczną i pionową (bie­gną niemal równolegle do czoła; inaczej: wyznaczane także przez szew wieńco­wy).

• Strzałkowe (piana sagittalia) określone przez osie strzałkowe i pionowe (bie­gną pionowo od przodu ku tyłowi); płaszczyzna biegnąca przez oś główną nosi miano płaszczyzny pośrodkowej (planum medianum)] dzieli ona ciało na dwie połowy.

• Poprzeczne (poziome) (piana transversalia sen horizontalia) wyznaczane przez osie poprzeczne i strzałkowe, biegną poziomo.

OKOLICE CIAŁA

(Regiones corporis)

Wśród okolic ciała ludzkiego wyróżniamy:

• Okolice głowy i okolice twarzowe (regiones capitis et regionesfaciales).

• Okolice szyi (regiones cervicis).

• Okolice klatki piersiowej (regiones pectoris).

• Okolice brzucha (regiones abdominis).

• Okolice grzbietu (regiones dorsi).

• Okolicę kroczową (regio perineaiiś).

• Okolice kończyny górnej (regiones membri superioris).

• Okolice kończyny dolnej (regiones membri inferioris).

MIANA OZNACZAJĄCE POŁOŻENIE l KIERUNEK OKREŚLONYCH NARZĄDÓW ORAZ TWORÓW

W celu opisania położenia narządów lub ich części używamy specjalnych mian okre­ślonych przez ich stosunek do wymienionych osi i płaszczyzn.

W odniesieniu do płaszczyzn czołowych wyróżniamy kierunki: przedni (anterior) i tylny (posteriorior) - np. mostek posiada zarówno powierzchnię przednią, jak i tylną. W przypadku tułowia pojęcie przedni można zastąpić pojęciem brzuszny (ventralis), a tylny - pojęciem grzbietowy (dorsalis).

W stosunku do płaszczyzny pośrodkowej wyróżniamy dwa kierunki: przyśrodkowy (medialis) i boczny (lateralis) np. piszczel ma brzegi: przyśrodkowy i boczny.

W stosunku do płaszczyzn poziomych wyróżniamy kierunki: górny (superior) i dol­ny (inferior) - np. kość ramienna ma końce: górny i dolny. W stosunku do tułowia można użyć pojęć: czaszkowy (cranialis) i ogonowy (caudalis) .W przypadku koń­czyn używa się także pojęć bliższy (proximalis) i dalszy (distalis), dla oznaczenia części kończyny znajdującej się bliżej lub dalej od jej przyczepu do tułowia.

Narząd położony bliżej powierzchni określamy jako położony powierzchownie lub zewnętrznie (superficialis sen externus) położony dalej od powierzchni określa­my jako położony głęboko lub wewnętrznie (profundus seu intemus). Struktura leżąca w płaszczyźnie pośrodkowej jest określana jako położona pośrodkowo (medianus).

W przypadku kończyn końce zwrócone w kierunku przyczepu określamy jako bliż­sze (prowimalis), a końce przeciwległe oznaczamy jako dalsze (distalis). Brzegi przed­ramienia, ręki oraz podudzia i stopy określamy jako brzegi przyśrodkowe i boczne; ich odpowiednikami w przypadku przedramienia i ręki są: brzeg promieniowy (margo radialis) i brzeg łokciowy (margo ulnaris) w przypadku podudzia i stopy są to odpowiednio: brzeg piszczelowy (margo tibialis) i brzeg strzałkowy (margo fibularis). Struktury położone pomiędzy dwiema określamy jako położone pośrednio (intermedius), np. między pęczkiem smukłym i klinowatym rdzenia kręgowego znajduje się rowek pośredni tylny.

Zarówno na dłoni, jak i na stopie wyróżniamy kierunek grzbietowy (dorsalis). Przeciwległy kierunek na dłoni to kierunek dłoniowy (palmaris), a na stopie podeszwowy (plantaris).

CZYNNOŚCI KOŚCI

Kości pełnią następujące podstawowe funkcje:

• Ochronna (np. kości czaszki, kręgi, mostek i żebra, kości miedniczne).

• Dźwigają masę ciała (np. kości udowe).

• Stanowią główny składnik biernej części narządu ruchu.

• Stanowią rezerwuar soli mineralnych.

• Wytwarzają krwinki (dzięki zawartemu w nich szpikowi).

PODZIAŁ KOŚCI

Pod względem kształtu odróżniamy:

• Kości długie (ossa longa) - w których jeden z trzech wymiarów przewyższa znacznie pozostałe. W budowie takiej kości wyróżniamy: trzon (corpus), koniec bliższy (extremitas proximalis) - „bliższy" oznacza: bliższy tułowia, koniec dalszy (extremitas distalis). Końce inaczej mogą być określane jako nasady (epiphysis). Trzon zawiera jamę szpikową wypełnioną szpikiem. Przykład kości długiej: kość udowa, paliczki, piszczel, kość ramienna.

• Kości płaskie (ossa piana) - wydłużone w dwóch kierunkach, bardzo znacznie spłaszczone w kierunku trzecim. Przykład kości płaskiej: łopatka, mostek, kość ciemieniowa.

• Kości krótkie (ossa brevid) - są tam, gdzie silna budowa wiąże się z ograniczo­ną ruchomością. Mniej więcej równo rozwinięte we wszystkich trzech kierunkach. Przykład kości krótkiej: kość czworoboczna większa, kość trój graniasta, kość łó-deczkowata (wchodzące w skład nadgarstka).

• Kości różnokształtne (ossa multiforinia) - obejmują te kości, których nie da się zaliczyć do żadnej innej grupy. Przykład kości różnokształtnej: kręgi.

• Kości pneumatyczne (ossa pneumatica) - zawierają przestrzenie wysłane bło­ną śluzową i wypełnione powietrzem. Przykład kości pneumatycznej: kość czoło­wa, kość klinowa, szczęka, kość sitowa.

ROZWÓJ POŁĄCZEŃ KOSTNYCH

W rozwoju kośćca wyróżniamy trzy stadia: błoniaste, chrzestne i kostne. Pasma mezenchymatyczne będące pozostałością stadium błoniastego szkieletu łączą poszcze­gólne części szkieletu chrzestnego - w ten sposób powstają połączenia ścisłe. W 4. miesiącu życia płodowego w materiale łączącym części embrionalnego szkieletu powstają szczelinowate jamki (np. spojenie łonowe). Jamki te powiększając się, two­rzą jamy stawowe, natomiast części zewnętrzne pierwotnego materiału łączącego za­chowują się i tworzą torebkę stawową.

PODZIAŁ POŁĄCZEŃ

Z rysu rozwojowego połączeń kości wynika, że występują w ustroju w dwóch zasad­niczych postaciach: jako połączenia ścisłe i wolne (inaczej ruchome, maziowe, stawy).

POŁĄCZENIA ŚCISŁE ., (Synarthroses)

Łączenie elementów odbywa się tu poprzez tkanki i w zależności od rodzaju tkanki dzielimy połączenia ścisłe na:

• Więzozrosty (syndesmosis).

• Chrząstkozrosty (synchondrosis).

• Kościozrosty (synostosis).

Więzozrost (syndesmosis seu junctura fibrosa) występuje w czterech posta­ciach:

• Więzozrost włóknisty (syndesmosis fibrosa), w którym połączenie tworzą kolagenowe (klejodajne) pasma łącznotkankowe, np. błona międzykostna przed­ramienia.

• Więzozrost sprężysty (syndesmosis elasticd), występują w nim włókna sprę­żyste zamiast klejodajnych, np. więzadła żółte (więzadła międzyłukowe).

• Szew (sutura), gdzie między łączącymi kośćmi występuje cienka, ale bardzo mocna warstwa tkanki łącznej. W zależności od kształtu łączących się brzegów odróżniamy:

• Szew gładki lub piaski lub prosty (sutura piana seu levis~), gdy powierzch­nie łączących się kości są płaskie, np. szew podniebienny pośrodkowy.

• Szew tuskowy (sutura squamosd), w którym powierzchnie kości zachodzą na siebie dachówkowato, np. połączenie łuski kości skroniowej z kością cie­mieniową.

• Szew piłowaty lub zębaty (sutura serrata}, naprzemiennie ułożone ząbki i zagłębienia jednej kości wchodzą w analogiczne kości drugiej, np. szew wieńcowy.

• Wklinowanie (gomphosis), umocowanie korzenia zęba w ścianie zębodołu dzięki wąskiej warstwie tkanki łącznej. Jego odmianą jest szew rozszczepiony (schindylesis), w którym ostry brzeg jednej kości wnika w zagłębienie drugiej, np. dziób kości klinowej ze skrzydłami lemiesza.

Chrząstkozrost (synchondrosis seujunctura cartilaginea) polega na połącze­niu elementów za pomocą warstwy chrzestnej. Rozróżniamy dwa rodzaje chrząstkozrostu:

• Chrząstkozrost włóknisty, np. krążek międzyłonowy, krążek międzykręgowy.

• Chrząstkozrost szklisty, np. Chrząstkozrost mostkowo-żebrowy żebra I.

Spojenie łonowe (symphysis pubica) nie jest klasycznym chrząstkozrostem, ze względu na następujące cechy:

• Czasem występująca jamka.

• Więzadła.

• Krążek międzyłonowy (discus interpubicus).

• Dwie powierzchnie spojeniowe (facies symphysiales).

Kościozrost (synostosis) powstaje z wiekiem przez kostnienie obu poprzednich postaci, np. kostnienie szwów czaszki, kość krzyżowa.

STAWY, inaczej POŁĄCZENIA MAZIOWKOWE

(Articulationes seu juncturae synoviales)

Są to najbardziej ruchome połączenia. W każdym stawie ...