Prawna ochrona dziecka w Stanach Zjednoczonych
Już w 1974 r. stworzone zostały prawne podstawy instytucjonalnego reagowania na krzywdzenie dzieci. Wprowadzona w tym roku Ustawa o Zapobieganiu i Przeciwdziałaniu Krzywdzeniu Dzieci (Child Abuse Neglect and Treatment Act) gwarantuje stanom fundusze na zapobieganie krzywdzeniu i zaniedbywaniu dzieci - rozpoznawanie takich przypadków i działania interwencyjne. Ustawa tworzy Narodowe Centrum Badań Problemu Krzywdzenia i Zaniedbywania Dzieci, którego zadaniem jest wypracowanie standardów identyfikowania i reagowania na doniesienia o maltretowaniu dzieci. Konsekwencją ustawy jest powstanie sieci rządowych agencji ochrony dziecka (child protection agencies) przyjmujących zgłoszenia i podejmujących interwencje w przypadkach krzywdzenia dzieci; obowiązkowe zgłaszanie przypadków przemocy wobec dzieci, ich seksualnego wykorzystywanie i zaniedbywania (mandatory reporting law), oraz powstanie centralnego rejestru ofiar i sprawców krzywdzenia dzieci.
Dostrzeżenie problemu krzywdzenia dzieci przez opinię publiczną oraz stworzenie legislacyjnych i instytucjonalnych możliwości reagowania na przypadki krzywdzenia, doprowadziło w Stanach Zjednoczonych do lawinowego wzrostu formalnych doniesień o złym traktowaniu dzieci. W 1993 r. odnotowano odnotowano wzrost takich doniesień o ponad 347% w stosunku do roku 1976. Duża liczba zgłoszeń dotyczących krzywdzenia i zaniedbywania dzieci miała wpływ na działalność agencji ochrony dziecka, które, przy natłoku zgłaszanych spraw, straciły zdolność reagowania na wszystkie z nich. Zasoby opieki zastępczej, którą często orzekano w udowodnionych przypadkach złego traktowania dzieci we własnych rodzinach, również okazały się ograniczone.
Zalew zgłaszanych przypadków krzywdzenia i jego wspomniane konsekwencje z jednej strony, a refleksja nad filozofią pomocy dziecku i rodzinie z drugiej, leżały u podłoża przyjęcia w 1980 r. Ustawy o Wspieraniu Adopcji i Ochronie Dobra Dziecka (The Adoption Assistance and Child Welfare Act). Ustawa wzmacnia procedury prowadzące do adopcji dzieci specjalnej troski oraz nakłada na stany obowiązek zwiększania federalnych funduszy wspierających programy i reformy procedur, które zmierzają do udzielania pomocy dzieciom w ich własnych domach, zapobiegają umieszczaniu ich poza domem i ułatwiają rodzinie powtórne połączenie się po pobycie dziecka w placówce. Rządowe agencje ochrony dziecka badające przypadki krzywdzenia dzieci zobligowane są tą ustawą do wykorzystania wszelkich możliwości wspierania rodziny, aby uniknąć zabierania z niej dziecka. Taką zasadę pomocy dziecku umacniają kolejne ustawy stanowe.
Inicjatywa na Rzecz Utrzymania i Wspierania Rodziny (The Family Preservation and Support Initiative) z 1993 r. przyznaje stanom fundusze na programy i działania mające służyć utrzymaniu i wspieraniu rodziny. Celem jest pomoc społecznościom w budowaniu systemu usług wspierających rodziny i dzieci narażone na maltretowanie, oraz zapobiegających rozpadowi rodziny.
Ustawa o Adopcji i Bezpieczeństwie Rodziny (The Adoption and Safe Families Act) z 1997 r. reguluje fundusze na program „Promowanie Bezpiecznej i Trwałej Rodziny”. Wymaga od stanów, aby dzieci przebywające w instytucjach opiekuńczych były jak najszybciej umieszczane w rodzinach zastępczych, czemu służyć przyspieszenie procedury odbierania praw rodzicielskich oraz zachęcanie do adopcji.
Rola agencji ochrony dziecka
Agencje ochrony dziecka powołane zostały w USA, by przyjmować zgłoszenia o przypadkach krzywdzenia dzieci, selekcjonować je ze względu na przyjęte kryteria definiujące maltretowanie i prowadzić postępowanie w tych przypadkach. Agencje są elementem szerszego systemu służb socjalnych pomagających dziecku, w skład którego wchodzą też ośrodki adopcji i opieki zastępczej i placówki zdrowia psychicznego dla dzieci.
Podejmowanie interwencji w przypadkach krzywdzenia dzieci i proces decyzyjny poprzedzający tę interwencję mają w agencjach standardowy przebieg pomimo pewnych różnic poszczególnych okręgach sądowych. Kroki podejmowane przez pracownicy socjalnych w agencjach w odpowiedzi na doniesienia o krzywdzeniu i zaniedbywaniu dzieci przedstawia tabela 1.
Etapy podejmowania decyzji i pracy z przypadkiem w agencjach ochrony dziecka (USA):
1) Zgłoszenie przypadku
2) Otrzymanie zgłoszenia
3) Zbadanie zasadności otrzymanej informacji
4) Sprawdzenie wcześniejszych doniesień
5) Decyzja o podjęciu dalszego dochodzenia lub zakończeniu sprawy
6) Określenie czy potrzebna jest szybka reakcja
7) Zlecenie danej sprawy konkretnej osobie
8) Wstępna ocena/badanie
9) Skontaktowanie się z dzieckiem i rodziną
10) Oszacowanie krzywdy wyrządzonej zgłoszonemu dziecku i innym dzieciom z danej rodziny
11) Ustalenie dowodów wskazujących na krzywdzenie/zaniedbanie
12) Udzielenie doraźnej pomocy
13) Rozpoznanie zasobów, które mogą zostać wykorzystane do ochrony dziecka w okresie, kiedy pozostaje ono w domu
14) Podjęcie decyzji, co do izolacji dziecka od rodziny
15) Znalezienie odpowiedniej placówki
16) Włączenie do sprawy policji i sądu, jeżeli jest to konieczne
17) Decyzja czy dziecku potrzebna jest innego typu pomoc
18) Informowanie rodziców i innych zainteresowanych osób o wynikach dochodzenia
19) Przekazanie wyników oceny/dochodzenia do państwowego systemu informacji o sytuacji dzieci
20) Planowanie działań
21) Określenie zmian niezbędnych do zapewnienia dziecku bezpieczeństwa
22) Jeżeli dziecko przebywa w placówce, podjęcie decyzji co do miejsca jego stałego pobytu i określenie sposobów realizacji tego celu
23) Określenie mocnych strony rodziny i jej potrzeb
24) Ustalenie zakładanych rezultatów podejmowanych działań
25) Określenie, jaka pomoc będzie świadczona, przez kogo, jak długo i z jaką częstotliwością
26) Ustalenie, co będzie przedmiotem kontroli
27) Ciągły nadzór nad bezpieczeństwem dziecka
28) Świadczenie usług:
29) Zawarcie umowy z innymi agencjami świadczącymi usługi
30) Jasno sprecyzowane cele usługi
31) Kierowanie wybranych usług bezpośrednio do adresata
32) Przygotowanie się do przesłuchania sądowego, jeśli jest to konieczne,
33) Ciągły nadzór nad bezpieczeństwem dziecka
Ewaluacja sytuacji:
Ocena postępów z uwzględnieniem opinii wszystkich zaangażowanych w pomoc i sądu, jeżeli jest włączony do sprawy
Uzyskanie informacji od klienta odnośnie jego postrzegania postępu
Zdecydowanie, które ze świadczonych usług są nadal potrzebne, i czy potrzebne są nowe usługi
Ciągły nadzór nad bezpieczeństwem dziecka
Zakończenie przypadku:
· Ewaluacja postępu wraz z rodziną
· Ocena czy ciągle istnieje zagrożenie dla dziecka
· Określenie jakie kroki należy podjąć, jeżeli znowu pojawi się potrzeba interwencji
· Decyzja o zakończeniu sprawy
· Poinformowanie o decyzji wszystkich stosownych agencji i osób
· Udokumentowanie zasadności decyzji o zakończeniu sprawy.
W systemowej ochronie dziecka przed krzywdzeniem znaczącą rolę odgrywają instytucje i placówki współpracujące z agencjami ochrony dziecka. Są to telefony zaufania przyjmujące zgłoszenia o krzywdzeniu dzieci, policja współpracująca w prowadzeniu dochodzenia, gromadzeniu dowodów i nadzorze nad sprawcą krzywdzenia dziecka. Są to w końcu sądy rodzinne i nieletnich prowadzące postępowanie w sprawach wnoszonych przez agencje ochrony dziecka bądź policję. Pracownik socjalny z agencji ochrony dziecka przekonany o konieczności natychmiastowego izolowania dziecka od rodziny ze względu na grożące mu niebezpieczeństwo przedstawia swoje argumenty w sądzie na „natychmiastowym przesłuchaniu” (emergency hearing) w obecności rodziców dziecka. Decyzja sądu zapada w takich przypadkach w ciągu 72 godzin. Postępowanie sądowe zakończone orzeczeniem czy miało miejsce krzywdzenie bądź zaniedbywanie dziecka trwa od 60 do 90 dni. Agencje ochrony dziecka mogą wnosić do sądu o pozbawienie rodziców praw rodzicielskich i nadzór kuratorski nad rodziną.
Chociaż agencje ochrony dziecka są głównymi ogniwami systemu pomocy dzieciom krzywdzonym, to dochodzenia i interwencje w przypadkach krzywdzenia dzieci w USA zawsze mają charakter interdyscyplinarny.
Zespoły Interdyscyplinarne
Analiza blisko 30-letniej historii instytucjonalnego przeciwdziałania krzywdzeniu dzieci w Stanach Zjednoczonych pozwala wskazać na kluczowe rozwiązania systemowe, wokół których koncentruje się pomoc dzieciom. Jednym z tych rozwiązań jest powoływanie lokalnych Zespołów Interdyscyplinarnych. Zespół Interdyscyplinarny jest to grupa profesjonalistów, którzy współpracują ze sobą w skoordynowany sposób, zapewniający skuteczne reagowanie na doniesienia o krzywdzeniu i zaniedbywaniu dzieci. Członkowie zespołu reprezentują instytucje rządowe oraz specjalistów praktykujących prywatnie, tzn. instytucje i osoby odpowiedzialne za prowadzenie dochodzeń w sprawie przestępstw przeciw dzieciom, oraz chronienie i leczenie dzieci w danej społeczności. Zespół Interdyscyplinarny może skupić się na badaniu sprawy krzywdzenia dzieci; na strategii postępowania w danym przypadku; na problemach dotyczących terapii ofiar, ich rodzin i sprawców; lub na jakiejś kombinacji tych funkcji.
Potrzeba podejścia zespołowego
Jak już wspominano, w ciągu ostatnich dwudziestu lat liczba doniesień o krzywdzeniu i zaniedbywaniu dzieci w Stanach Zjednoczonych bardzo wzrosła. Spowodowało to dostrzeżenie niedostatku środków potrzebnych do efektywnego badania zgłaszanych zarzutów. Wiele przypadków krzywdzenia dzieci było przedmiotem obszernych relacji w środkach przekazu. Chociaż rozgłos ten przyczynił się do podniesienia społecznej świadomości problemu krzywdzenia dzieci, to jednak wywołał także skrajne reakcje - z jednej strony oskarżenie rządu o „polowanie na czarownice”, a z drugiej - zarzucanie mu bezczynności. Niezależnie od sposobu postrzegania problemu krzywdzenia dzieci, istnieje znaczący zewnętrzny nacisk na profesjonalistów, aby działali szybko, a jednocześnie fachowo, kiedy staną wobec doniesienia o krzywdzeniu lub zaniedbywaniu dziecka.
W tym samym okresie w Stanach Zjednoczonych znacząco wzrosła liczba badań związanych z problemem krzywdzenia dzieci. Profesjonaliści mają dzisiaj dostęp większej niż kiedykolwiek ilości informacji na temat specjalistycznych problemów rozwoju dziecka, mechanizmów zachowania ofiary i sprawcy, metod diagnostycznych, zaburzeń pamięci związanych z traumatycznymi przeżyciami, lingwistyki, patologii sądowej i innych - które pomagają praktykom ocenić wiarygodność doniesienia o krzywdzeniu dziecka. Ponadto, aby spełnić trudne do pogodzenia wymogi ochrony dziecka, przestrzegania procedur prawnych, oraz zachowania rodziny, wprowadzane były zmiany prawne w zakresie materiału dowodowego, procedur oraz definicji związanych z krzywdzeniem i zaniedbywaniem. Dostępność różnorodnych specjalistycznych danych oraz złożoność regulacji prawnych wiąże się ze wzrostem wymagań wobec profesjonalistów, którzy diagnozują i ścigają sądownie przypadki krzywdzenia dzieci.
Żaden pojedynczy profesjonalista ani instytucja państwowa nie jest w stanie zareagować właściwie na każde doniesienie o znęcaniu się nad dzieckiem. Obecnie w Stanach Zjednoczonych przyjmuje się powszechnie, że najlepszą odpowiedzią na wyzwanie, jakim jest badanie przypadków krzywdzenia i wykorzystywania dzieci, jest utworzenie Zespołu Interdyscyplinarnego. Tworzenie takich zespołów jest oficjalnie usankcjonowane, a często wymagane w ponad trzech czwartych stanów, a także na poziomie federalnym. Szpitale od prawie 40 lat korzystają w różny sposób z pracy Zespołów Interdyscyplinarnych.
Stosowany w Zespołach Interdyscyplinarnych sposób podejścia często wykracza poza wspólne badania przypadku i koordynację działań poszczególnych instytucji, obejmując także zespołowe podejmowanie decyzji. Tego rodzaju działania wymagają pełnego uczestnictwa i współpracy członków zespołu, którzy wnoszą swoją wiedzę, umiejętności i zdolności. Członkowie zespołu są nadal odpowiedzialni za spełnienie swoich własnych ról zawodowych, ucząc się jednocześnie brać pod uwagę role i odpowiedzialność innych.
Podstawową reakcją na doniesienie o krzywdzeniu bądź zaniedbywaniu dziecka jest obiektywne i szybko przeprowadzone badanie zasadności zgłoszenia, które powoduje możliwie najmniej urazów u dzieci i w ich rodzinach. Skuteczna praca zespołowa może zapobiec dalszemu krzywdzeniu dzieci i doprowadzić do zmiany postępowania rodziców bądź pociągnięcia ich do odpowiedzialności. Oto niektóre z korzyści, jakie przynosi sprawnie działający Zespół Interdyscyplinarny:
Mniej urazów psychicznych dzieci i rodzin wynikających z interwencji instytucjonalnej.
Trafniejsze decyzje instytucji włączanych w interwencję, związane z dokładniejszą diagnozą i skuteczniejszymi interwencjami.
Bardziej efektywne wykorzystanie ograniczonych środków, jakimi dysponują instytucje,
Poszerzenie kompetencji i doświadczeń profesjonaliści.
Słabszy proces „wypalania się” profesjonalistów zajmujących się krzywdzonymi dziećmi.
Wyższy prestiż profesjonalistów w lokalnej społeczności.
Zespoły Interdyscyplinarne - podstawowe założenia
Sposób podejścia, stosowany w Zespołach Interdyscyplinarnych, sprzyja koordynacji badania spraw dotyczących krzywdzenia dzieci dzięki wspólnej pracy i konfrontacji opinii profesjonalistów różnych służb - zwłaszcza policji, prokuratury i służb ochrony dziecka.
Kluczowymi elementami, które warunkują utworzenie skutecznie funkcjonującego Zespołu Interdyscyplinarnego są:
1. Zaangażowani członkowie zespołu, mający poparcie swoich instytucji dla podejścia interdyscyplinarnego.
2. Spotkanie wstępne, podczas którego zostają wysłuchane informacje o roli każdego z członków i jego uprzednich doświadczeniach w prowadzeniu spraw dotyczących krzywdzenia i zaniedbywania dzieci.
3. Opracowanie deklaracji celów (mission statement), która wyraźnie przedstawia cele zespołu, zakres jego działań, oraz jego zasady przewodnie.
4. Stworzenie regulaminu zespołu (team protocol), w którym określa się typy przypadków, jakie będą badane, obowiązki członków, oraz procedury prowadzenia badań
Kluczowe warunki pomyślnego funkcjonowania Zespołu Interdyscyplinarnego są następujące:
Przestrzeganie zachowania poufności pracy zespołu zgodnej z nakazami prawnymi, z zasadami działania poszczególnych instytucji, z praktyką działania profesjonalistów, oraz z interesem krzywdzonych dzieci.
Ustalone i sprawdzone sposoby rozwiązania konfliktów w zespole Wzajemny szacunek członków zespołu, oraz ich świadomość, że badania przypadków krzywdzenia dzieci są złożone, stawiające duże wymagania i frustrujące, lecz jednocześnie znaczące i dostarczające satysfakcji.
Okresowa autoocena członków zespołu i zewnętrzna ocena pracy zespołu, ze względu na zgodność jego pracy z celami, dla których został utworzony.
Rodzaje Zespołów Interdyscyplinarnych
Zespoły Interdyscyplinarne w Stanach Zjednoczonych mają różne formy i są różnie zlokalizowane:
Niektóre są częścią Ośrodków Ochrony Dzieci (Children Advocacy Center), gdzie w przyjaznych dziecku pomieszczeniach przeprowadza się wywiady sądowe, a czasami badania lekarskie i terapię dzieci. Ośrodek Ochrony Dzieci może służyć jako miejsce zebrań i szkoleń Zespołu, a także może użyczać swego lokalu przedstawicielom instytucji, które są członkami zespołu. Ośrodki Ochrony Dzieci starają się obejmować swoimi usługami jak najszersze kręgi danej społeczności, oraz upowszechniają wiedzę o problemie krzywdzenia dzieci. W całych Stanach Zjednoczonych powstało i rozwija się ponad 400 takich ośrodków.
Inne Zespoły Interdyscyplinarne urządzają specjalne pomieszczenie, gdzie odbywają się spotkania zespołu i przeprowadzane są badania dzieci i rodzin. Zespoły takie mogą mieć swą siedzibę w szpitalach, urzędach prokuratorskich, lub w agencjach ochrony dziecka (Child Protection Services).
Wiele Zespołów Interdyscyplinarnych nie stanowi części Ośrodka Ochrony Dzieci, ani nie ma specjalnych pomieszczeń do przeprowadzania wywiadów. Zespoły te korzystają z dostępnych środków i miejsc, aby spotykać się i realizować innymi, lecz również skutecznymi sposobami, te same cele - złagodzenie urazów ofiar i ich rodzin, polepszenie jakości informacji uzyskiwanych w czasie badania, oraz zmniejszenie obciążenia instytucji reprezentowanych w zespole.
Uznaje się, że nie ma jednego najlepszego typu zespołu. Model zespołu, który jest tworzony w danej społeczności zależy od dostępnych środków oraz od funkcjonowania lokalnych instytucji reprezentowanych w zespole.
ŹRÓDŁA:
Forming a Multidyscyplinary Team to Investigate Child Abuse, U.S. Department of Justice, 1998 Schene P.A., Past, Present and Future Roles of Child Protective Services. W: The Future of Children. Vol.8, nr 1
Filip J., McDaniel N., Schene P. (red.), Helping in child protective services: A competency-based case handbook. Engelwood, Co, American Humane Association, 1992
1
HomikHouse