Vademecum
Hornblowerowskie
z mapkami Erwina Pawlusińskiego
wg Samuela H. Bryanta
Przekład Henryka Stępień
WYDAWNICTWO MORSKIE GDAŃSK
”TEKOP” GLIWICE 1991
Tytuł oryginału angielskiego
The Hornblower Companion — With Maps and
Drawings by Samuel H. Bryant
Redaktor Alina Walczak
Opracowanie graficzne Erwin Pawlusiński Ryszard Bartnik
Korekta Teresa Kubica
© Copyright 1964 by C. S. Forester
ISBN 83-215-5795-3 (W. M.) ISBN 83-85297-88-X (Tekop)
Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1991
we współpracy z
”Tekop” Spółka z o.o. Gliwice
Bielskie Zakłady Graficzne zam. 1726/K
I.
Atlas Hornblowerowski
Opowieść o tym, jak powstawała
saga hornblowerowska — z trzydziestoma
mapkami naświetlającymi wszystkie
ważniejsze morskie wyczyny powieściowego bohatera.
Mapka 1
Mapka ogólna podróży Horatia Hornblowera
Jest rzeczą znamienną, że na tej mapie nie trzeba było uwzględniać Bliskiego Wschodu i że poza jedynym wypadem na Pacyfik działania Hornblowera w okresie trzydziestu lat, między latami 1794 i 1823, ograniczały się do rejonu Oceanu Atlantyckiego z przyległymi do niego morzami: Bałtykiem, Morzem Śródziemnym i Morzem Karaibskim. Losy świata rozstrzygały się na Atlantyku, chociaż trzeba pamiętać, że dokonujące podbojów armie były eskortowane przez Królewską Marynarkę Wojenną aż do Manili i Jawy. Za rzecz równie znamienną można by uznać, że przez tak długi czas Hornblower działał na Morzu Karaibskim. W całym tym okresie Indie Zachodnie były niezmiernie ważne z gospodarczego punktu widzenia. Dobrobyt Londynu w znacznym stopniu zależał od sprawowania kontroli nad ”wyspami cukrowymi”, a zależność ta utrzymywała się aż do zniesienia niewolnictwa i rozwoju produkcji cukru z buraków cukrowych. Pojawienie się setki nowych czynników ekonomicznych sprawiło, że znaczenie gospodarcze tych wysp dość znacznie zmalało w okresie, gdy Hornblower wchodził w pięćdziesiąte lata życia.
To wszystko jest bardzo słuszne i ważne. Może jednak warto wspomnieć także o tym, że — zbiegiem okoliczności — te wody były jedynymi wodami, z którymi biograf Hornblowera był dobrze obeznany, gdy pisał o końcowych latach wojen napoleońskich.
Mapka 2
Pan Midszypmen Hornblower
Rozdziały II, III i V. Czerwiec 1794
Zatoka Biskajska
Ta strefa była ośrodkiem walk o supremację na morzu w okresie wojen rewolucji francuskiej i cesarstwa. Tu Królewska Marynarka Wojenna miała pilnować, aby Marynarka Francuska, stacjonująca na tym wybrzeżu, nie tamowała najważniejszych dojść do Kanału Angielskiego. Ciekawa rzecz, że na tych wodach nie było większych akcji flot; bitwa słynnego Pierwszego Czerwca[1] miała miejsce o stopę[2] czy nawet więcej poza lewym brzegiem zamieszczonej obok mapki. Lecz właśnie w wyniku tej bitwy Hornblower znalazł się jako dowódca pryzu ”Marie Galante” w punkcie l, a kiedy próbował przeprowadzić go do kraju, pryz zatonął w punkcie 2. W punkcie 3 został on wzięty na pokład ”Pique”, jednostki płynącej z Nantes w stronę wejścia do Kanału. Tak więc spotkanie ”Pique” i ”Indefatigable” w punkcie 4, gdzie brytyjskie okręty czyhały na takie właśnie stateczki korsarskie, nie było żadnym szczególnym zbiegiem okoliczności.
Trochę później ”Indefatigable” wpłynęła na wody Żyrondy, a jeszcze później, w zatoce w punkcie 5, daleko od brzegów dających osłonę przed zimowymi sztormami, natknęła się na francuską fregatę, usiłującą od południa wydostać się na otwarty Atlantyk.
1. Zdobycie ”Marie Galante”.
2. Zatonięcie ”Marie Galante”. 3.
3. Spotkanie z ”Pique”.
4. Spotkanie ”Pique” z ”Indefatigable”.
5. Miejsce bitwy opisanej w rozdziale V.
Mapka 3
Rozdział IV. Wrzesień 1794
Żyronda
Typowy przykład operacji przeprowadzanych dziesiątki razy w czasie wojen napoleońskich, kiedy to francuskie jednostki przemykały się wzdłuż wybrzeża spod osłony jednej baterii do następnej, a okręty brytyjskie skwapliwie szukały sposobności, aby je zaatakować. W tym wypadku zaskoczenie udało się doskonale. Francuska załoga spędziła już wiele nocy na kotwicy, to tu, to tam, tak że normalne środki zabezpieczenia przed nocnym atakiem stały się zwykłą formalnością. Nie widziano więc żadnego powodu, aby atak miał mieć miejsce akurat tej nocy, a nie innej.
Po stronie brytyjskiej nieodzownym czynnikiem była znajomość sztuki żeglarskiej. To dzięki niej ”Indefatigable” mogła przejść nocą za widnokręgiem z punktu l dokładnie na właściwe miejsce zakotwiczenia w punkcie 3. Dzięki dobrej organizacji i wyposażeniu można było bezzwłocznie wysłać łodzie z załogami. Umiejętności nawigacyjne porucznika Ecclesa pozwoliły przeprowadzić łodzie nieoczekiwaną (i nie strzeżoną) drogą przez mielizny zalewane przy przypływie wyższym niż średni i zaatakować ”Papillona” w punkcie 2. Do tego jeszcze doszła umiejętność postawienia żagli w absolutnych ciemnościach na nieznanej jednostce i wyprowadzenia jej na fali odpływu. Zdecydowane działanie też odegrało swoją rolę — tylko tej jednej jedynej nocy przypływ następował na godzinę przed wschodem słońca. Dzień zwłoki, noc spędzona na namyśle i sposobność mogłaby umknąć.
1. Pozycja ”Indefatigable” o zachodzie słońca.
2. ”Papillon” na kotwicy.
3. Pozycja ”Indefatigable” o północy.
Mapka 4
Rozdział VI, 20 lipca 1795
Plaża pod Muzillac
Co się tyczy historycznych wydarzeń, to tego dnia miał faktycznie miejsce desant rojalistycznej armii pod Quiberon, kilka cali w lewo od tej mapki. Desant zakończył się klęską, znacznie gorszą od poniesionej w wypadzie, w którym uczestniczył Hornblower. Wysadzenie dodatkowego oddziału desantowego na plaży pod Muzillac, dla pilnowania flanki sił głównych przed oddziałami posuwającymi się główną drogą z Nantes, nie byłoby więc wcale zbędnym środkiem ostrożności.
Dziś wybrzeże to jest usiane plażami zatłoczonymi letnią porą przez urlopowiczów. Dla nich odwiedzenie plaży, gdzie wylądował Hornblower (punkt 2) i obejrzenie mostu, który pomógł wysadzić w powietrze (punkt 4), byłoby tylko krótką wycieczką. Można by nawet znaleźć gospodę, gdzie w Muzillac nocował Hornblower. Trzeba jednak pamiętać, że budowa nowych dróg, osuszenie bagien oraz budowy i przebudowy prowadzone na szeroką skalę po roku 1795 bardzo zmieniły krajobraz.
Niepowodzenie wypadu było w znacznym stopniu wynikiem błędnej pracy wywiadu. Nikt nie miał pojęcia, że w Vannes stacjonują duże, lotne siły, mogące dotrzeć do punktu 5 na nie strzeżonej flance.
1. Miejsce zakotwiczenia ”Sophii” i ”Indefatigable”.
2. Miejsce lądowania na plaży.
3. Bród i pozycja czterdziestego trzeciego.
4. Szosa na grobli i most.
5. Początek głównego ataku francuskiego.
Mapka 5
Rozdziały VII i VIII. Styczeń 1796 i marzec 1796
Cieśnina Gibraltarska
Galery hiszpańskie, z którymi stoczył walkę Hornblower, istniały rzeczywiście i służyły aż do tego czasu, głównie z powodu hiszpańskiego konserwatyzmu — nikt bowiem jeszcze nie podjął kroków niezbędnych do ich wycofania z eksploatacji. Zresztą były łatwym sposobem pozbycia się zatwardziałych przestępców przez zasadzanie ich u wioseł. Jeszcze w roku 1800, podczas oblężenia Genui, Keith zdobył genueńską galerę. Galery przydawały się też w okresach ciszy morskiej, kiedy dzięki łatwości manewrowania nimi i dwóm ciężkim działom na ich dziobach można było nękać chwilowo unieruchomione jednostki morskie.
Często występowały trudności z przebyciem Cieśniny Gibraltarskiej w kierunku zachodnim z powodu stałego kierunku prądu ku wejściu, utrzymywaniu się zachodnich wiatrów i częstego występowania ciszy morskiej — Nelson miał poważne kłopoty z powodu tych warunków w swoim pościgu za Villeneuve'em w roku 1805.
1. Pierwsza potyczka z hiszpańskimi galerami.
2. Walka z galerami.
3. Brandery w zatoce.
Mapka 6
Rozdział IX. Lipiec 1796
Wyprawa ”Caroline”
Wybrzeże berberyjskie było poważnym źródłem świeżego mięsa dla garnizonu w Gibraltarze i dla floty strzegącej Tulonu i Kadyksu, zwłaszcza w okresach (jak ten właśnie), gdy Hiszpania była wrogo nastawiona do Anglii. Zapotrzebowanie dzienne wynosiło dwadzieścia ton mięsa, nie licząc podrobów i odpadów, a to oznaczało, że naciskane służby zaopatrzeniowe musiały codziennie dostarczyć ponad sto sztuk nędznego berberyjskiego bydła. Wieprzowina, rzecz jasna, była nieosiągalna na tym mahometańskim wybrzeżu, a brytyjski marynarz — nawet jeśli w dzieciństwie miał się za szczęśliwca jedząc mięso raz w tygodniu — nie lubił być karmiony baraniną. Tak więc na całej trasie od Sallee do Algieru brytyjskie zaopatrzeniowce skupowały bydło, płacąc złotem lub prochem armatnim (prawie równie cennym dla dejów[3] i bejów[4]), udręczeni zaś konsulowie robili, co mogli, aby utrzymywać neutralność tych kapryśnych monarchów.
Warto może zauważyć, że gdy Hornblower lawirował ”Caroline”, czekając, aż skończy się okres jej kwarantanny, generał Bonaparte zajmował północne Włochy w swej triumfalnej pierwszej kampanii, w jakiej był głównodowodzącym.
1. Hornblower obejmuje dowództwo ”Caroline”.
2. Pierwszy wypad na ląd po słodką wodę.
3. Drugi wypad po wodę i utarczka z hiszpańskimi guardacosta[5].
4. Ładunek dostarczony.
Mapka 7
Rozdział X. Listopad 1797
El Ferrol
Hiszpańskie porty, El Ferrol i La Coruña, ze swymi doskonałymi urządzeniami, bardziej niż Brest cierpiały z powodu niemożności normalnego funkcjonowania. Tak bardzo były oddalone od centrum spraw, a ich łączność lądowa tak była marna, że gdy blokada uniemożliwiła im łączność drogą morską, podupadły i nie były w stanie właściwie pełnić roli baz morskich. To by wyjaśniało, dlaczego hiszpański statek handlowy próbował przerwać blokadę w czasie listopadowej wichury. W ładowniach mógł zmieścić tyle, ile pięćset wozów zaprzęgniętych w woły zdołałoby przewieźć przez góry. Miał pecha, a Hornblower szczęście, że w decydującym momencie pękł mu grotmarsel.
Hornblower wyzyskał oczywiście bez zwłoki nadarzającą się sposobność, ułatwiając nie tylko sobie drogę do wolności, lecz także żywot powieściopisarzowi, który podjął się pisania jego biografii.
1.Punkt obserwacyjny Hornblowera.
2. Statek hiszpański traci grotmarsel.
3. Statek rozbija się.
4. Trasa, którą przeciągano łódź rybacką.
5. Miejsce spuszczenia łodzi rybackiej na wodę.
Mapka 8
Porucznik Hornblower
Rozdział VII—XVII. Od czerwca do sierpnia 1800
Santo Domingo
Okręt JKM ”Renown”, z umysłowo chorym kapitanem zamkniętym pod pokładem, płynął na kursie południowo-zachodnim pełnym północno-wschodnim wiatrem pasatowym, mając przed sobą trudną misję. Gdy przeszło sto lat później biograf Hornblowera przepływał na ”Margaret Johnson” cieśninę Mona na przeciwnym kursie, był jeszcze beztrosko nieświadom faktu, że bliźniacze sylwetki Mony i Monity będą miały dla Hornblowera jakieś szczególne znaczenie ani że zatoka Samaná po jego lewej ręce będzie sceną takiej desperackiej akcji. Faktycznie nie tylko nie miał pojęcia o obchodzeniu się z rozgrzanymi do czerwoności pociskami, ale dzieliło go nawet jeszcze kilka dni od usłyszenia od swego wewnętrznego ”ja” nazwiska Horatia Hornblowera. Jednakże z jakiegoś powodu zabrał ze sobą bardzo wyraźny obraz przylądka Engaño i...
kylo376