SOCJOLOGIA MASOWEGO KOMUNIKOWANIA
Wraz z rozwojem prasy (elitarnej XII/XIII) zostały stworzone fundamenty pod rozwój nowego komunikowania zwanego – masowym.
Cecha masowego komunikowania: występowanie pośrednika w procesie komunikowania między nadawcą a odbiorcą często nazywane MEDIUM.
MEDIUM – środki masowego komunikowania; masmedia przekazu.
Komunikowanie interpersonalne ma charakter: bezpośredni, interakcyjny (zwrotny), werbalny (30%) i niewerbalny (70%).
Media masowe – jądro systemu komunikacji.
↓
centralna kategoria
opiera się cały proces komunikowania pośredniego
Masowe komunikowanie – średniowiecze, obrazkowe przedstawienie sytuacji biblijnych, freski w kościołach – ukłon w stronę niepiśmiennych mas.
Intensywny rozwój w XX w. Pojawiają się propozycje stworzenia nowej dyscypliny naukowej o mediach – MEDIOLOGII oraz KOMUNIKATOLOGII.
Przyczyny i warunki powstania komunikowania masowego.
1. Industrializacja wywołana rewolucja przemysłową.
2. Urbanizacja.
3. Eksplozja demograficzna (duże skupiska ludzi)
4. Nowy typ więzi społecznych; nowy typ społeczeństwa = masowego (planetarnego).
5. Nowożytna demokracja.
AD.3
Żyjemy w świecie coraz bardziej zaludnionym. Ludzkość doświadczyła dwóch eksplozji demograficznych = niekontrolowany przyrost naturalny.
1. rewolucja neolityczna 4,5 lat (przez Chrystusa człowiek po raz pierwszy uczynił ziemię poddaną, osiadły tryb życia, kultura agri, hodowla zwierząt)
2. przełom XIII i XIX – do 1800 liczba ludności nie przekroczyła 180 mln mieszkańców. 1800 – 1914 = 480 mln mieszkańców, coraz większy postęp nauki, medycyny, pediatria – druga połowa XIX w.
1976. 27 marca – środki masowego przekazu informują o narodzeniu miliardowego mieszkańca.
Raport Parsonsa: na podstawie danych statystycznych oblicza że w 2600, jeżeli utrzyma się przyrost naturalny taki jak dotychczas na 1 mieszkańca ziemi przypadnie 1 m2 ziemi.
Trzy procesy w Europie:
- jest nas coraz mniej
- jesteśmy coraz starsi
- jesteśmy coraz biedniejsi
model małżeństw:
DINKS – double income, no kids
LAT – living apart together (życie razem ale osobno)
I Paradoks komunikacji = im mniejsze zagęszczenie, mniej ludzi, mniejsze komunikowanie tym intensywniejsze są te stosunki.
Fizyczna bliskość oddala nas od siebie.
Gdybyśmy byli cały czas otwarci na kontakt to byśmy zwariowali. Samotność, prywatność tworzy próg bezpieczeństwa.
II Paradoks komunikowania = Być bezimiennym w masie jeden z tysiąca, jeden z miliona.
W. Godzic – polski spec od masmediów, ludzie chcą zaistnieć, chcą się pokazać.
Nie tylko procesy komunikacji są zdeterminowane przez procesy demograficzne.
W.Witwicki – pojęcie humanizmu, mógł się naradzić tylko w warunkach starożytnej Grecji gdzie było stosunkowo niskie zaludnienie, górzystość terenu.
AD.1 Industrializacja
Rozwój wynalazków, przemysłu, pracy. Komunikacja procesów naukowych udoskonaleń technicznych = rewolucja przemysłowa.
Początki mediów należy szukać w prasie, druku 1810 – wynalezienie prasy mechanicznej (1100 arkuszy na 1 h); 1848 – prasa rotacyjna (przyczyniła się do powstania prasy codziennej) 2400 arkuszy na 1 h.
Czas wolny – czas bez wartości ekonomicznych.
Wielka Rewolucja Francuska 1789 – ludowładztwo, demokracja, I wielki akt demokracji = WOLNOŚĆ RÓWNOŚĆ (każdy powinien mieć dostęp do osiągnięć narodu, wartości kulturowych) BRATERSTWO
Wielka Encyklopedia Francuska – próba zaprezentowania ówczesnego stanu wiedzy; encyklopedyści pisząc ją zakładali, iż Encyklopedia będzie mogła trafić do każdego.
ORTEGA; o WEF – początek zgubnego nastawienia każącego traktować odbiorcę jednakowo i adresować do niego jednakowe treści.
Równość – zniesienie przywilejów równy start dla wszystkich , wszyscy są równi a więc jednakowi. Pod względem demokracji wszyscy jesteśmy równi.
Człowiek niczym się nie wyróżniający staje się częścią masy – społeczeństwo masowe (industrialne)
Obecnie jest społeczeństwo postindustrialne – informacyjne, nie koncentrujemy się na usługach, informacjach.
Społeczeństwo zurbanizowane – to społeczeństwo masowe ale nie chodzi tu o liczebność ale o społeczno-ekonomiczną dominacje miast w życiu społeczeństwa.
Zurbanizowanie – przełamanie izolacji małych społeczeństw lokalnych nie ma wyraźnej dychotomii między miastem a wsią. Wielkie ośrodki miejskie dominują swoją wielkością, nowoczesnością i wsie ciągną w tą stronę.
Komunikacja interpersonalna – przestaje być wystarczająca = tradycyjny system to za mało. Szukamy nowych metod komunikowania.
W społeczeństwach masowych czas komunikacji między ludzkiej (bezpośredniej), szybkiej miną bezpowrotnie.
Małe społeczeństwa lokalne funkcjonują w oparciu o bliskość, znajomość w aglomeracjach będzie dominować kalkulacja, dominacja, interes a nie swojskość – bliskość. (dominuje pieniądz)
2 rodzaje społeczeństwa wg F.Tonnies (1855-1936)
1. wspólnota – typ więzi pierwotnej (sympatia)
2. społeczeństwo nowożytne – typ więzi wtórnej w społeczeństwach industrialnych.
I połowa XIX w. A. De Tocqueville
„O demokracji w Ameryce”, „Dawny ustrój i rewolucja” – próba wyjaśnienia istoty i genezy nowego społeczeństwa demokratycznego czy egalitarnego (w których grupy, warstwy są określone poprzez przywileje społeczne) a później masowego.
Społeczeństwo demokratyczne wyrasta ze społeczeństwa elitarnego, arystokratycznego.
A.de Tocqueville nastawiony sceptyczne do haseł wielkiej rewolucji, nie wierzył w równość, wolność, twierdził że ludzie zawsze będą żyli gorzej, lepiej, biedniej lub bardziej dostatnio, dlatego że są tacy a nie inni – zawsze będą się różnić: talentami, zamożnością, możliwościami.
To rewolucja francuska spowoduje że w XX wieku chłop ośmieli się porównywać swoje zarobki do prezydenta.
W społeczeństwach egalitarnych, demokratycznych, zanika ufność do autorytetów, odwołujemy się do własnego rozumu.
W społeczeństwach masowych drogi awansu dla każdego człowieka są dla wszystkich równe, otwarte – nieograniczone możliwości mamy dzięki temu.
Społeczeństwo wyboru – wiara w nieograniczone możliwości nasze, awans, zmiana pozycji.
Społeczeństwo losu – wyboru, możliwości, awansu, zmiany pozycji społecznej.
Podział ten przekłada się na sferę komunikacji.
Społeczeństwo losu – utrudniony dostęp do środków komunikacji.
Społeczeństwo wyboru – to my decydujemy z jakiego środka komunikacji będziemy korzystać.
W społeczeństwie demokratycznym silne są bardzo jednostkowe ambicje, połączone z zawiścią do tych, którym się powiodło. Nasze ambicje rosną wraz z ambicją.
„Jesteśmy równi tacy sami, więc dlaczego on a nie ja, jednostki ze społeczeństwa masowego łatwiej pogodzą się z dyktaturą która dosięgnie wszystkich nie ze wzbogaceniem się bliźniego.”
„Nie ma równości – absolutnie, mamy różne możliwości”
społeczeństwo masowe zrodziło nowe zjawiska – tyrania większości poddajemy się woli większości.
Definicja społeczeństwa masowego w „Elicie władzy” Ch.W.Mills’a. (XXI w)
Społeczeństwo masowe – (mas) – to społeczeństwo, w którym nieliczna elita władzy manipuluje w sposób umiejętny, zatomizowanymi i wewnętrznie zdezorganizowanymi masami za pomocą propagandy, reklamy i przenikają wszystkie sfery życia formalnej organizacji życia społecznego.
J.Ortega y Gasset: „Bunt mas”
Społeczeństwo jest zawsze połączeniem dwóch czynników:
1) mniejszości (osoby lub grupy osób charakteryzują się pewnymi cechami)
2) mas (nie tylko ilość ale zbiór osób niczym nie wyróżniających się, to ludzie, przeżytki społeczne, nijakość, cechą charakterystyczną społeczeństw masowych jest fakt, że człowiek pospolity , przeciętny, żąda praw dla pospolitości, domaga się aby pospolitość stała się prawem, masy nie lubią inności.
Mniejszość – elity to prawdziwa arystokracja – nie z urodzenia ale arystokraci ducha. Arystokrata to współczesny inteligent, ludzie działający na pograniczu misji, posłannictwa, na rzecz społeczeństwa.
„Inteligencja uległa czarowi pieniądza”
Wszystko to musiało zaistnieć abyśmy mogli mówić o komunikowaniu masowym.
Musiało się pojawić:
- społeczeństwo, które umie czytać
- czas wolny.
v Komunikowanie i komunikacja
Komunikowanie ma wiele określeń: m.in. K.Merton zaproponował następujące definicje komunikowania:
1) Komunikowanie – jest szczególną odpowiedzią organizmu na bodziec. Jest zaczerpnięta z behawioryzmu ze Skinnnera.
2) Komunikacja – jest transmisją (przekazem) informacji, idei, emocji, itp. za pomocą symboli, słów, obrazów, znaków graficznych.
3) Komunikowanie- jest wywołaniem odpowiedzi za pomocą symboli werbalnych.
4) Komunikowanie- w centrum uwagi stawia te zdarzenia, w których źródło emituje wiadomości do odbiorcy ze świadomą intencją wpływu na jego późniejsze zachowanie.
5) Komunikowanie – między ludźmi zachodzi wówczas gdy reagują oni na symbole.
6) Komunikowanie- jest transakcyjnym procesem kreowania znaczeń.
7) Komunikowanie- to wzajemny związek słów mówionych i pisanych, związek wiadomości, wzajemna wymiana myśli bądź opinii.
8) Komunikowanie- to proces, w którym ludzie dążą do dzielenia się znaczeniami za pośrednictwem przekazywania symbolowych wiadomości.
9) Komunikowanie- to proces w trakcie którego pewna osoba sprawia że jej myśli, pragnienia, lub wiedza stają się zrozumiałe i znane dla innej osoby.
Komunikowanie (definicja obligatoryjna) – społeczne (czyli masowe) – to proces wytwarzania, przekształcania i przekazywania informacji pomiędzy jednostkami grupowymi i organizacjami społecznymi. Celem komunikowania jest stałe i dynamiczne kształcenie, modyfikacja bądź zmiana postaw, wiedzy i zachowań w kierunku zgodnym z wartościami oddziałujących na siebie podmiotów.
Każde komunikowanie masowe charakteryzuje się następującymi cechami:
1) komunikowanie jest procesem symbolicznym, tzn. w komunikowaniu znak jest czymś co zastępuje rzecz, zdarzenie, proces, o charakterze realnym, materialnym, fizycznym.
Znaki przybierają trzy formy:
- oznaka (symptom)- np. katar, łzy, dym – ma ona charakter wyłącznie naturalny.
- Symbol – tworzony rozmyślnie, świadomie, jest rezultatem pewnej umowy społecznej, konwencji. Ma charakter wyjątkowości (biała flaga, gołąbek, czarna apaszka,
- Rytuał – jest po trosze sztucznością i naturalnością (np. małżeństwo, chrzest, śmierć)
2) komunikowanie jest procesem społecznym – polega na wymianie symboli między ludźmi, nigdy nie odnosi się do jednego człowieka. Komunikowanie jest tym co ludzie robią wspólnie a nie w pojedynkę .
3) komunikowanie – jest wzajemną relacją, mogą mieć podwójny charakter: symetryczny i niesymetryczny.
Niesymetryczny charakter komunikowania – jeden z elementów kontaktu ma pozycję uprzywilejowaną a drugi tą pozycje akceptuje.
To nierówność komunikowania ma swoje źródło w niejednakowych pozycjach społecznych jakie wzajemnie zajmują uczestnicy komunikacji, a ta nierówność ma swoje podłoże z zakresem posiadanej władzy.
Symetryczny charakter komunikowania – każda ze stron ma tą samą zbliżoną pozycję społeczną.
4) komunikowanie opiera się na indywidualnej interpretacji przekazu. Nadawca ale i odbiorca zakładają wspólnotę znaczeń, tzn. zakładamy, że znamy kod, znamy język, którym się porozumiewamy. Każde komunikowanie przebiega w określonym kontekście. Kontekstem komunikacyjnym określa się typ sytuacji, w której ten proces zachodzi.
5) Komunikowanie jest działaniem świadomym i celowym, tzn. każdy podmiot na poziomie swojej wiedzy i doświadczenia określa cele komunikowania, nie zawsze są one wystarczająco sprecyzowane nawet dla samego nadawcy ale komunikowanie jest procesem świadomym i zawsze czemuś służy.
6) Komunikowanie jest procesem ciągłym i przemiennym tzn. komunikowanie polega na ciągłych i przemiennych komunikatach werbalnych i nie werbalnych. Komunikaty werbalne mogą być wzmacniane przez komunikaty nie werbalne, albo też odwrotnie. Komunikaty nie werbalne mogą osłabiać bądź zaprzeczać komunikatom werbalnym.
Tak rozumiane komunikowanie spełnia trzy podstawowe funkcje wobec uczestników komunikacji:
1) umożliwia tworzenie satysfakcjonujących więzi społecznych poprzez zaspakajanie kontaktów z innym ludźmi.
Komunikowanie jest swoista formą socjalizacji, tzn. uczenia jednostki pewnych postaw konformistycznych, norm społecznych wobec społeczeństwa.
2) komunikowanie spełnia funkcję regulacyjną wyrażającą się w możliwości wywierania wpływu na postępowanie innych ludzi poprzez egzekwowanie przestrzegania norm.
3) Komunikowanie jest procesem umożliwiającym samodoskonalenie, rozwój człowieka, proces komunikacji pozwala człowiekowi na lepsze zrozumienie siebie, innych i otaczającego świata.
R.Aldag i T.Stearns – proponują 4 funkcje:
1) informacyjna – w procesie komunikacji pozyskiwane są informacje niewerbalne do podejmowania decyzji, umożliwiające osiąganie celu
2) motywacyjna – elementem komunikowania jest przekazywania zachęty do osiągania rożnego rodzaju celów.
3) Kontrolna – treści komunikacji społecznej zawierają informacje o sferze obowiązków ludzi, grup względem siebie, określane są normy i zakres społecznej kontroli, dzięki procesowi komunikacji możliwy jest proces kontroli.
4) Emotywna – związana z zaspakajaniem istotnych psycho – społecznych potrzeb ludzi, wyrażonych poprzez komunikaty (emocje itp.), wyrażanych uczuć.
v Struktura procesu komunikowania
Osoba zwana nadawcą komunikatu ma idee, wiadomość i zaczyna ją przekazywać, ten komu ja przekaże zwany jest odbiorcą.
Nadawca musi ja sformułować w sposób zrozumiały dla odbiorcy, tzn. w kodzie zrozumiałym przez odbiorcę.
Kodowanie – to sformułowanie myśli, może mieć postać: werbalną, niewerbalną bądź znaków graficznych, tj. kanał przekazu, nośnik przekazu.
Odbiorca ją przyjmuje i dekoduje tę informację, rozszyfrowuje oraz interpretuje.
Reakcja odbiorcy na otrzymany przekaz dokonuje się w tzw. sprzężeniu zwrotnym. W sprzężeniu tym odbiorca poinformuje nadawcę czy dostał od niego komunikat i czy go zrozumiał. Na każdym etapie procesu komunikacji pojawiają się szumy informacyjne (towarzyszą całemu procesowi komunikowania). Mogą one w ogóle nie wpłynąć, lub tylko na odbiorcę lub nadawcę, bądź też mogą uniemożliwić komunikowanie.
W procesie komunikowanie role nadawcy i odbiorcy pełnione są przemiennie:
Nadawcą i odbiorcą mogą być jednostki, grupy, organizacje, firmy, społeczeństwa, państwa, narody.
Kodowanie – ma miejsce wówczas gdy nadawca przekształca informację, ideę w szereg znaków umownych.
Najpowszechniejszym umownym systemem znaków jest język. Nadawca przyjmuje określony kod i formułuje za pomocą:
- znaków pisanych - zwanych grafemy: litery alfabetu
- znaków mówionych – fonemy: mówienie, śpiewanie
- znaki obrazowe – ikonemy: zdjęcia, rysunki
jeżeli w danym kodzie istnieją ustalone interpretacje danego komunikatu to jest to komunikat znaczący, ale brak lub niemożliwość odpowiedniej interpretacji komunikatu spowoduje, że stanie się on komunikatem nieznaczącym a to wyklucza proces komunikowania się między nadawcą a odbiorcą. Nośnikiem komunikatu jest kanał informacyjny.
Komunikaty przesyłane są, były przesyłane różnymi drogami. Pierwotny sposób komunikacji to gesty, pokrzykiwania, a później pismo, ulotki, telefon, komputer, telewizja.
Aby komunikowanie było sprawne i skuteczne kanał powinien być odpowiednio dobrany do rodzaju przekazywanego komunikatu. W wyborze kanału komunikacyjnego będą pomocne kryteria:
1) szybkość komunikatu – komunikowanie twarzą w twarz, ustne.
2) Natychmiastowość, nie zwłoczność komunikatu – komunikowanie twarzą w twarz, gwarantuje najszybsze zarówno werbalne i niewerbalne sprzężenie zwrotne.
3) Możliwość osobistego wpływu na odbiorcę – komunikat twarzą w twarz, im mniejszy grom odbiorców i bardziej jest spersonalizowany tym większy jest intelekt i emocjonalny wpływ na odbiorcę.
4) Obszerność, szczegółowość, precyzję, konieczność utrwalania komunikatu; im bardziej te cechy będą pożądane tym bardziej będzie niezbędne utrwalenie tego komunikatu: grafemy, ikonemy.
5) Liczba odbiorców komunikatu i odległość od nadawcy – im większa liczba osób i odległość, tym bardziej będzie wskazane ich utrwalenie i możliwość wielokrotnej analizy.
6) Dostępność technologii nadawcy, sytuacja finansowa odbiorcy , brak umiejętności korzystania z tego medium przez odbiorcę
Krytycznym momentem w procesie komunikowania jest:
- percepcja
- dekodowanie
- interpretacja otrzymanych wiadomości.
Odbiorca zawsze powinien zadawać pytania o intencję i oczekiwania nadawcy. Odbiorca chcąc prawidłowo zrozumieć komunikat musi rozkodować go, tzn. dokonać dekodowania, tzn. przełożyć komunikat na język dla siebie zrozumiały.
Przy uwzględnieniu faktu, że poszczególne jednostki, grupy społeczne posługują się różnymi językami, kwestia dekodowania nabiera dodatkowej wagi.
Rola nadawcy: musi on mieć na uwadze dostosowanie formy przekazywanej informacji, musi brać pod uwagę do kogo mówi.
Skuteczność procesu dekodowania – znaczący wpływ ma tutaj doświadczenie odbiorcy, oraz to że często ludzie słyszą to co chcieli by usłyszeć. Doświadczenie odbiorcy które wiąże się z ilością kontaktów między nadawcą i odbiorcą.
O tym w jaki sposób odbiorca zrozumiał nadawcę informuje nas sprzężenie zwrotne. Sprzężenie zwrotne ma charakter fakultatywny i występuje w różnym zatężeniu. Nawet brak sprzężenia zwrotnego nie jest w pewnych sytuacjach powodem braku komunikowania.
Sprzężenie zwrotne dokonuje się:
- bezpośrednio – ustne potwierdzenie przyjętego komunikatu.
- pośrednio – wyrażające się w działaniu zgodnie z komunikatem
im częstsze, silniejsze sprzężenie zwrotne tym proces komunikowania skuteczniejszy.
Szumy informacyjne – określane jest każde zakłócenie, utrudniające lub uniemożliwiające skuteczne porozumiewanie nadawcy z odbiorcą.
Szumy zewnętrzne:
- odległość
- hałas
- ...
Koteciek