DEMOGRAFIA: Nauka o prawidłowościach rozwoju ludności w konkretnych warunkach gospodarczych i społecznych badanego terytorium.
Zajmuje się:
- statystyczno – analitycznym opisem stanu i struktury ludności
- oceną ruchu naturalnego i wędrówkowego ludności
Rodzaje:
1. Demografia ogólna:
- rozwiązywaniem problemów teoretycznych dotyczących pomiaru i opisu struktury
- procesami demograficznymi
2. Demometria: (demografia matematyczna)
- Nauka o metodach pomiaru i predykcji (przewidywania) procesów demograficznych za pomocą wyspecjalizowanego aparatu matematyczno – statystycznego
3. Demografia opisowa:
- Dział demografii zajmujący się naukowym opisem struktur i procesów demograficznych
4. Demografia historyczna:
- Dział zajmujący się opracowywaniem metod pomiaru oraz opisu struktur i procesów demograficznych w minionych okresach
- Świadectwem są często tylko niekompletne dane statystyczne
5. Demografia potencjalna: (potencjałowa)
- stworzyła własny system pomiaru i oceny procesów demograficznych
- nadaje każdemu człowiekowi wagę zależną od jego płci, wieku i ewentualnych innych cech
- wagą jest tu długość dalszego przeciętnego trwania życia (ogólny potencjał życiowy, potencjał okresu pracy zawodowej, potencjał okresu małżeńskiego)
6. Demografia porównawcza:
- dział demografii badający różnice w stanie, strukturze i ruchach populacji w zależności od różnicujących je czynników: geograficznych, ekonomicznych, społecznych i innych...
7. Demografia ekonomiczna:
- kierunek zajmujący się ekonomicznym uwarunkowaniem i konsekwencjami procesów demograficznych
8. Doktryny demograficzne:
- kierunek zajmujący się formułowaniem teorii rozwoju ludności
9. Demografia społeczna:
- zajmuje się społecznym uwarunkowaniem i konsekwencjami procesów demograficznych
Interdyscyplinarny charakter demografii:
· STATYSTYKA: formułowanie ogólnych metod pomiaru masowych procesów demograficznych
· EKONOMIA: związek między rozwojem gospodarczym i demograficznym
· SOCJOLOGIA: badanie zasad formowania rodziny i uwarunkowań płodności, badanie migracji i skutków urbanizacji, badanie mobilności społecznej ludności
· PSYCHOLOGIA: badanie społecznych i kulturowych postaw prokreacyjnych ludności
· MEDYCYNA: ocena możliwości wydłużania przeciętnego dalszego trwania życia ludności, badanie umieralności niemowląt, badanie umieralności wg przyczyn zgonów, problematyka płodności kobiet
Poza tymi dziedzinami demografia ma związek z:
- antropologią
- etnologią
- generyką
- ekologią (głównie ekologią człowieka)
Podstawową jednostka badanych zbiorowości w demografii jest:
- człowiek
- rodzina
- gospodarstwo domowe
Badania demograficzne dotyczą zbiorowości ludzkich tj. takich zespołów jednostek (poszczególnych osób, rodzin lub gospodarstw domowych), które stanowią zbiorowość (logiczną całość) wyodrębnioną pod kątem potrzeb konkretnej analizy demograficznej.
Zbiorowością może być:
- ludność określonego kontynentu, kraju czy obszaru
- osoby żyjące w określonym momencie i urodzone w danym odcinku czasu
- związki małżeńskie według długości ich trwania
- gospodarstwa domowe według liczby członków
Podstawowe prawidłowości:
- występowanie przewagi urodzeń chłopców nad dziewczynkami (107/100 lub inaczej 517 chłopców na 1000 żywych urodzeń)
- przewaga śmiertelności mężczyzn nad kobietami ( i tak: 0-39r.ż. przewaga mężczyzn; ok.40r.ż. wyrównanie; powyżej 40r.ż. zdecydowanie spada liczba mężczyzn)
- wydłuża się okres życia co spowodowane jest spadkiem natężenia zgonów niemowląt
- tym samym starzenie się społeczeństwa.
Źródła informacji:
- powszechne spisy ludności – przeprowadzane co 10 lat, w latach zakończonych na zero lub im bliskich
- rejestracja bieżąca: urodzeń, zgonów, zmiany stanu cywilnego i miejsca zamieszkania ludności
- specjalne badania ankietowe wśród odpowiednio wylosowanych respondentów
POWSZECHNE SPISY LUDNOŚCI:
- jest to pełne badanie statystyczne ustalające stan liczebności i strukturę ludzkości wg określonej cechy
- w określonym momencie
- na określonym kryterium
- w drodze indywidualnego uzyskania informacji o wszystkich jednostkach podlegających badaniu
Zgodnie z zaleceniem Organizacji Narodów Zjednoczonych powinny:
- odbywać się co 10 lat
- być przeprowadzane we wszystkich krajach w zbliżonym terminie, co ułatwia opracowanie w skali całego globu
- 1790 r – pierwszy spis w Stanach Zjednoczonych odbywający się od tego momentu regularnie co 10 lat
- 1789 r – pierwszy ogólnokrajowy spis w Polsce
- 1808 – 1810 – pierwszy spis w Księstwie Warszawskim
Warunki dobrze przeprowadzonego spisu:
1. Precyzyjne określenie badanych zbiorowości pod względem rzeczowym, terytorialnym i czasowym.
2. Właściwy układ formularzy, jednoznacznie sformułowane pytania i dobra informacja.
3. Dobra organizacja.
4. Pozytywny stosunek ludności do spisu.
Zakres tematyczny spisu ludności i mieszkań w 2002 roku:
1. Geograficzny charakter ludności:
- miejsce zamieszkania oraz przebywania
- migracje ludności (wewnętrzne i zagraniczne)
2. Demograficzna charakterystyka osób:
- płeć
- wiek
- stan cywilny (faktyczny i formalnoprawny)
3. Charakterystyka demograficzna gospodarstw domowych i rodzin:
- pozycja osób w gospodarstwie domowym i rodzinie
- wielkość i skład gospodarstwa domowego i rodziny
4. Charakterystyka społeczna osób:
- poziom wykształcenia oraz uczęszczania do szkoły
- kraj urodzenia, obywatelstwo
- deklarowana narodowość
- język używany w rozmowach w domu
5. Niepełnosprawność prawna i biologiczna.
6. Aktywność ekonomiczna ludności:
- pracujący, bezrobotni, bierni zawodowo
- pracujący w indywidualnych gospodarstwach rolnych
- zawód
- rodzaj działalności zakładu pracy
7. Główne i dodatkowe źródła utrzymania osób oraz pobieranie świadczeń społecznych.
8. Źródła utrzymania gospodarstwa domowego: samodzielność gospodarowania oraz zamieszkiwania.
9. Gospodarstwa zbiorowe i rodziny w tych gospodarstwach.
10. Mieszkania zamieszkane i niezamieszkane: stan zasobów mieszkaniowych.
11. Wielkość mieszkań i ich wyposażenie.
12. Samodzielność zamieszkiwania.
13. Charakterystyka budynków.
W 2002 roku wraz ze spisem ludności i mieszkań przeprowadzono:
- spis rolny
- oraz dwa badania towarzyszące: badanie migracji i badanie dzietności kobiet
Ewidencja bieżąca i sprawozdawczość:
- księgi stanu cywilnego: akty małżeństw, urodzeń i zgonów
- księgi meldunkowe
Negatywne mierniki oceny stanu zdrowia populacji wpływają bezsprzecznie na stan jej zdrowia.
Pozytywne wymagane mierniki – poprawa zdrowia ludności
Co wchodzi w skład podstawowej oceny badań zdrowia populacji?
1. Dane o strukturze demograficznej populacji z uwzględnieniem wieku, płci, miejsca zamieszkania, wykonywanego zawodu.
2. Dane o wpływie czynników środowiskowych na stan zdrowia populacji.
3. Dane o negatywnych miernikach zdrowia, do których zaliczamy:
- współczynnik umieralności ogólnej i proporcjonalnej
- współczynnik umieralności niemowląt
- współczynnik śmiertelności
- mierniki rozpowszechnienia chorób
- mierniki przyrostu naturalnego i rodności populacji
4. Dane o masowych badaniach przesiewowych (efektem badań jest wyłapanie we wczesnym stadium chorobowym (przedklinicznym), zmniejszenie umieralności, zapadalności na dane jednostki chorobowe wśród osób poddanych tym badaniom)
5. Dane o stanie sanitarno – higienicznym populacji
6. Dane o stanie ekonomicznym populacji
7. Dane o absencji chorobowej:
- WUS
- GUS (główny urząd statystyczny)
- rejestry chorób (układu krążenia, nowotwory, choroby zawodowe, wypadki, urazy, choroby wieku dziecięcego)
- zgłaszalność chorób (warunki): badanie, diagnoza, lekarz musi wiedzieć, że dana jednostka chorobowa podlega zgłaszalności, lekarz musi następnie dopełnić Obowiązku zgłaszalności
8. Ocena narażenia zawodowego.
9. Dokumentacja medyczna lecznictwa otwartego i zamkniętego
10. Dane o liczbie lekarzy, stomatologów, farmaceutów, średniego średniego wyższego personelu medycznego
11. Dane o liczbie otwartych i zamkniętych zakładów opieki zdrowotnej
12. Dane o liczbie osób kierunkowo, zawodowo przygotowanych do prowadzenia zajęć z promocji zdrowia
PODSTAWOWE ZADANIA SŁUŻBY ZDROWIA:- leczyć
- ratować
- w UE dodatkowo: edukacja, promocja, zapobieganie
WSPÓŁCZYNNIK UMIERALNOŚCI OGÓLNEJ definiowany stosunkiem ogólnej liczby zgonów do liczby ludności narażonej na ryzyko zgonu * 1000 (wyrażany w promilach), jeżeli osiągnie 50 ‰ to doprowadzi do wymarcia całego społeczeństwa. Inaczej nazywany WSKAŹNIKIEM ZGONU (określa natężenie zgonów populacji)
WSPÓŁCZYNNIK UMIERALNOŚCI PROPORCJONALNEJ (SZCZEGÓŁOWEJ) określa procentowy udział danej jednostki chorobowej w ogólnej liczbie zgonów, wyrażany w %
Definiowany stosunkiem liczby zgonów z powodu danej choroby w3 badanym okresie czasu do liczby wszystkich zgonów * 100%
Umieralność ≠ Śmiertelność
WSPÓŁCZYNNIK ŚMIERTELNOŚCI interpretuje przebieg choroby i mogą wystąpić dwie ewentualności:
- wynik pozytywny
- efekt końcowy negatywny, czyli śmierć
Współczynnik śmiertelności definiowany jest stosunkiem liczby zgonów z powodu danej choroby w badanym okresie czasu do liczby chorych na daną jednostkę chorobową * 100%
Współczynniki umieralności niemowląt
Składniki oceny:
WSPÓŁCZYNNIK UMIERALNOŚCI OGÓLNEJ NIEMOWLĄT definiowany stosunkiem liczby zgonów niemowląt do liczby urodzeń żywych * 1000
Dziecko żywo urodzone wg WHO: zupełne wydalenie bądź wydobycie z ustroju matki bezwzględnie na czas trwania ciąży, produktu ciąży, który oddycha i wykazuje oznaki życia tj. bicie serca, tętnienie pępowiny, skurcz mięśni, bez względu na to, czy została odcięta pępowina, czy nie.
WSPÓŁCZYNNIK UMIERALNOŚCI OKOŁOPORODOWEJ definiowany jest jako stosunek liczby urodzeń martwych + liczba zgonów niemowląt od 0 – 6 dnia życia w badanym okresie czasu do sumy liczby urodzeń martwych i żywych * 1000
WSPÓŁCZYNNIK UMIERALNOŚCI WCZESNEJ NIEMOWLĄT definiowany stosunkiem liczby zgonów niemowląt od 0 – 27 dnia życia w badanym okresie czasu do liczby urodzeń żywych * 1000
WSPÓŁCZYNNIK MARTWO URODZONYCH definiowany stosunkiem liczby urodzeń martwych do liczby urodzeń martwych + żywych * 1000
WSPÓŁCZYNNIK UMIERALNOŚCI PÓŹNEJ NIEMOWLĄT definiowany stosunkiem zgonów niemowląt od 28 dnia życia do końca 11 miesiąca życia do liczby urodzeń żywych * 1000
WSPÓŁCZYNNIKI UMIERALNOŚCI NIESWOIST:
- wg płci
- wg wieku
- wg przyczyn
WSPÓŁCZYNNIK UMIERALNOŚCI MĘŻCZYZN definiowany stosunkiem liczby zgonów mężczyzn do liczby mężczyzn narażonych na ryzyko zgonu * K
K – stała proporcjonalna w zależności od wielkości populacji
WSPÓŁCZYNNIK UMIERALNOŚCI W PRZEDZIALE 75 - 80 r.ż. definiowany stosunkiem liczby zgonów osób w przedziale 75 – 80 lat w badanym okresie czasu do liczby ludności narażonej na ryzyko zgonu w przedziale 75 0 80 lat * K
WSPÓŁCZYNNIK UMIERALNOŚCI WG PRZYCZYNY definiowany stosunkiem liczby zgonów z powodu choroby niedokrwiennej serca do liczby osób narażonych na ryzyko zgonu z powodu choroby niedokrwiennej serca * K
MIERNIKI ROZPOWSZECHNIENIA CHORÓB:
WSPÓŁCZYNNIK ZAPADALNOŚCI wyrażony stosunkiem liczby nowych zachorowań do liczby ludności narażonej na ryzyko zachorowania * K
Zapadalność: miara rozpowszechniania chorób ostrych, dotyczy nowych przypadków zachorowań
WSPÓŁCZYNNIK ZACHOROWALNOŚCI (miernik rozpowszechniania chorób przewlekłych) definiowany jako stosunek liczby zachorowań do liczby ludności podlegającej zachorowan...
felek-natala