WYKŁAD I Zagadnienia wstępne –teoretyczne podstawy rozumienia psychopatologii w medycynie i psychologii klinicznej
1.Norma a patologia w rozumieniu psychopatologii
2.Klasyfikacje zaburzeń psychicznych w psychiatrii i psychologii (diagnoza nozologiczna w psychopatologii medycznej i jej różnicowanie z diagnozą psychologiczną).
3.Podstawowe aspekty prawne regulujące stosowanie wiedzy z zakresu psychopatologii w zawodowej działalności psychologa (ustawa o ochronie zdrowia psychicznego, ustawa o zawodzie psychologa, kodeks etyczny zawodu psychologa).
4.Pojęcie objawu psychopatologicznego( kryteria różnicujące jego występowanie w sytuacji normy i patologii zdrowia psychicznego). Norma a patologia w rozumieniu psychopatologii
1.Czym jest norma ? Co oznacza „człowiek odchylony od normy”?
z łac.” Norma” - miarka, coś wyznaczającego granice.” Człowiek normalny” to taki, który mieści się w jakiś granicach i różni się od tych ludzi, którzy są poza nimi (są „odmienni”). Granice są „jakieś”, nie mogą być jaśniej określone. NIE MA OSTREJ GRANICY MIĘDZY NORMĄ A PATOLOGIĄ.
2.Modele rozumienia normy (biomedyczny, statystyczny, kulturowy, teoretyczny).
Model biomedyczny a pojęcie „nienormalności”
1. Nienormalność – choroba analogiczna do chorób somatycznych. Dominująca rola diagnozy zaburzenia, ego etiopatogenezy, stanowiącej początek leczenia.
2. Nienormalność - skupia się nad tym, czego brakuje.
Choroba = zaburzenie (uwzględnienie obok biomedycznych, somatycznych implikacji również czynników psychicznych).
3. Diagnoza nozologiczna (biomedyczna) grec.” nosos ”’choroba, przypisanie zaburzenia jednostce (pacjentowi)- sklasyfikowanego wg. ICD 10,DSM IV. Klasyfikacja symptomatologiczna (neutralna w sprawie teorii, opisuje szczegółowo objawy, grupując je w zespoły np. ICD 10).
4. Psychopatologia medyczna – poszukuje etiologii zaburzeń psychicznych - pyta o przyczyny zachowań patologicznych (odbiegających od normy), definiuje objawy psychopatologiczne i określa sposoby leczenia.
Modele psychologiczne normy
1.Model statystyczny –ilościowy (odwołujący się do pojęcia rozkładu normalnego)
2.Model kulturowy- odwołujący się do pojęcia tego co przeciętne w danej grupie, kulturze społecznej.
3.Model teoretyczny- odwołuje się do podstaw i zgodności z wzorcem – teorią, odnosi się też do indywidualnej sytuacji pacjenta.
4.Modele normalności w psychologii -dwa sposoby myślenia o człowieku (H. Sęk):
-realistyczno-adaptacyjny (opiera się na aktualnych teoriach naukowych: homeostaza, przystosowanie biologiczne, społeczne, teorie regulacji),
-postulatywny (opiera się na idealnych wyobrażeniach o tym, jaki powinien być człowiek).
Objaw psychopatologiczny
1.Czym jest?
2.Jakie są jego postacie?
3.Objaw psychopatologiczny w normie i patologii – główne kryteria różnicujące:
-poziom nasilenia,
-częstotliwość występowania,
-oryginalność i specyficzność,
-nasilenie doświadczanego cierpienia, bólu powodującego dysfunkcję w różnych sferach życia jednostki (działanie, aktywność zawodowa, osobista, relacje emocjonalne i społeczne)
„Nienormalność” – zaburzenia psychiczne i zachowania z perspektywy psychologicznej
Działalność psychologiczna i rozumienie„ nienormalności - zastosowanie wiedzy teoretycznej dotyczącej zaburzeń psychicznych i zachowania w praktycznych działaniach zmierzających do uczynienia ludzi odchylonych od normy tzw. ”normalnymi= zdrowymi”). Sprowadzić do „normy”= wyleczyć, usunąć dysfunkcjonalne objawy chorobowe, poprawić funkcjonowanie biopsychospołeczne jednostki (pomoc psychologiczna: interwencja w kryzysie, poradnictwo ,rehabilitacja, psychoterapia, psychoprofilaktyka).
Diagnoza psychologiczna a psychopatologia z perspektywy psychologicznej
1.Psychopatologia psychologiczna –poszukuje odpowiedzi na całokształt pytań dotyczących czynników wyznaczających zachowania w ogóle, nie tylko zachowań odbiegających od normy i zaburzeń psychicznych.
2.Klasyfikacje psychologiczne dotyczące etiologii zaburzeń zachowania – model polietiologiczny (wieloprzyczynowy): w ocenie i obserwacji ważny jest układ zachowań a nie jedno wyabstrahowany zachowanie, jak też znalezienie zasadniczej etiologii zaburzenia.
Podstawowe aspekty prawne regulujące zastosowanie wiedzy z psychopatologii w pracy diagnozie i terapii psychologicznej
1.Ustaw o ochronie zdrowia psychicznego (regulacja prawna dotycząca zachowania zasady tajemnicy w postępowaniu i prowadzonej dokumentacji medyczno-psychologicznej).
2.Ustawa o zawodzie psychologa (regulacja prawna dotycząca uprawnień do świadczenia usług psychologicznych: diagnostyczno–terapeutycznych wobec osoby - zasada tajemnicy i inne wyznaczające kryteria postępowania psychologicznego),
3.Kodeks etyczny zawodu psychologa.
WYKŁAD 2: ZABURZENIA NERWICOWE
Definicje pojęcia, koncepcje teoretyczne tłumaczące etiopatogenezę zaburzeń nerwicowych (behawioralno-poznawcze, humanistyczne ,antypsychiatria, psychoanalityczno- psychodynamiczne). Symptomatologia nerwic - Klasyfikacje: tradycyjne (A. Kępiński) a współczesność (ICD 10,DSM IV).
Nerwica a neurotyczność. Główne trendy w leczeniu (modele terapeutyczne).
RYS HISTORYCZNY ROZWOJU POJĘCIA: OD NERWICY DO ZABURZEŃ NERWICOWYCH
Nerwica (neurosis)- termin wprowadzony ponad 200 lat temu przez Cullena na oznaczenie jednej z czterech grup wyodrębnionych przez niego chorób układu nerwowego (obok śpiączki, drgawek i szaleństwa). W definiowaniu dominowały kryteria klasyfikacyjno-objawowe.
2.Klasyfikacja psychiatryczne (ICD 9)-kryteria klasyfikacyjno - objawowe.
3.Klasyfikacja psychiatryczna ( ICD 10)- kryteria objawowe (zaburzenia lękowe F 40-41,obsesyjno-kompulsywne F 42,pod postacią somatyczną F44 - 45) i przyczynowe (zaburzenia związane ze stresem F43).
DEFINICJE NERWIC W KLASYFIKACJACH PSYCHIATRYCZNYCH
1. ICD 9 Nerwice to zaburzenia psychiczne o symptomatologii psychicznej i somatycznej występujące bez uchwytnych zmian organicznych i z zachowanym krytycyzmem choroby. Zachowania mogą być znacznie zaburzone, ale mieszczą się zwykle w tzw. granicach społecznie dopuszczalnych.
2. ICD 10 –Są to zaburzenia psychiczne nie mające żadnego widocznego podłoża organicznego, w których nie dochodzi do zakłócenia oceny realności, a pacjent-zdając sobie sprawę z tego, które z przeżyć mają charakter chorobowy-nie ma trudności w rozróżnieniu między subiektywnymi, chorobowymi doświadczeniami a realnością zewnętrzną. Zachowanie może być silnie zaburzone, ale pozostaje w granicach akceptowanych społecznie. Nie dochodzi do dezorganizacji osobowości. Podstawowe objawy: lęk, objawy histeryczne, fobie, objawy obsesyjne i kompulsyjne, depresja (Aleksandrowicz J.)
Czy nerwica jest chorobą? – rozumienie z perspektywy psychologii i psychiatrii
1. Nie jest chorobą – Antypsychiatria (-Frankl –nerwica noogenna frustracja to człowiecze dążenie do sensu życia, K. Dąbrowski –nerwica w myśl teorii dezintegracji pozytywnej to korzystne dla rozwoju zaburzenie psychiczne, Jarosz – „ neurastenia osobliwa” –niepokój ludzi twórczych). Literatura egzystencjalistyczna nawołująca do niepokoju wewnętrznego jako twórczego dla rozwoju.
2. Jest w niej element patologii, ale nie stanowi ona osobnej jednostki chorobowej -nozologicznej –behawioryzm, psychologia poznawcza (nie istnieje nerwica jako taka, a jedynie objawy neurotyczne jako wynik nieprawidłowego procesu uczenia się( analiza bytu Daseinsanalyse, Eysenck).
3. Nie mamy do czynienia z jednostką chorobową (negacja klasyfikacji nozograficznych) ale z neurotycznymi pacjentami, którzy doświadczają wielu odchyleń w zachowaniach o cechach np. fobii, obsesji, histerii, depresji itp. Są związane z dysharmonią w rozwoju emocjonalnym-osobowości człowieka (psychologia humanistyczna).
4. Jest chorobą, zaburzeniem emocjonalnym, czynnościowym o podłożu psychogennym (psychiatria kliniczna), dysfunkcją w strukturze funkcjonowania emocjonalnego osobowości (psychoanaliza ,psychologia psychodynamiczna)
Tradycja : Klasyfikacje nerwic wg. A. Kępińskiego
1. Kryterium podziału według symptomów:
a) Objawy osiowe (lęk, egocentryzm, błędne koło, zaburzenia osobowości),
b) Objawy brzeżne (decydowały o kwalifikacji do określonego typu nerwicy)
-nerwica depresyjna (przygnębienie ,smutek, apatia - spowolnienie napędu psychoruchowego i aktywności),
-nerwica anankastyczna, lękowa(lęk)
-nerwica hipochondryczna (lęk –mechanizm konwersji i objawy somatyczne),
-nerwica natręctw (lęk- mechanizm jego transformacji w objawy natręctw: obsesyjnych myśli i kompulsywnych czynności),
-neurastenia( uogólniony niepokój, stałe napięcie wewnętrzne, objawy somatyczne -neurowegetatywne: dominują zaburzenia snu,bóle głowy tzw. kask neurasteniczny).
Patologia neurotyczna -podejście psychoanalityczno- psychodynamiczne (neurotyczność –nerwica)
Klasyczne pojęcie nerwic z perspektywy psychiatrycznej –fenomenologicznej – są to zaburzenia, w których dominują swoiste, określone objawy psychiczne bądź somatyczne o podłożu psychogennym
Neurotyczność z perspektywy psychoanalitycznej-dynamicznej (podejście rozwojowe, różnicujące pojęcie nerwicy i neurotyczności). Są to pojęcia nie tożsame.
Nerwica – klasyczne pojęcie psychiatryczne( w genezie uznaje polietiologiczne uwarunkowania objawu nerwicowego)
Neurotyczność i nerwica –pojęcie dynamiczne, rozwojowe opisujące sposób funkcjonowania psychiki człowieka.
Nerwica jest tutaj konsekwencją funkcjonowania aparatu psychicznego.
Charakterystyka neurotyczności –perspektywa rozwojowa
Neurotyczność –postacie( subkategorie kliniczne):
-nerwica (zbiór symptomów neurotycznych pojawiających się w odpowiedzi na stres, w wyniku załamania się mechanizmów adaptacyjnych danej osobowości)
-typ osobowości (neurotycznej: lękliwej, zależnej itp..)
-zespół rzekomonerwicowy
Możemy funkcjonować neurotycznie bez symptomatologii nerwicowej, a także możemy mieć obraz nerwicy bez współistnienia mechanizmów neurotycznych w strukturze osobowości -zespół rzekomo-nerwicowy (pochodna objawy nerwicowe są pochodną uszkodzeń i chorób OUN).
Charakterystyka neurotyczności-cechy
Neurotyczność może być obecna, ale nie musi przejawiać się pod postacią klasycznych symptomów nerwicowych tj. zespołu nerwicowego (tzn. nie musi osiągać poziomu nerwicy lekowej jawnej ,czy też konwersyjnej, dysocjacyjnej, hipochondrycznej, obsesyjno-kompulsywnej.
Mamy z tym do czynienie wtedy, gdy konflikt wewnętrzny (pomiędzy strukturami id i super ego z powodu naporu popędów) - nie jest rozwiązywany poprzez objawy nerwicowe tylko przez styl życia (neurotyczny styl życia), albo przez osobowość – charakter (nerwica charakteru). Mówimy wtedy o nie objawowym rozwiązaniu neurotyczności u osoby.
Możemy również spotkać się z zespołem objawów nerwicowych bez neurotyczności.
Neurotyczność a psychotyczność (różnicowanie)
We wszystkich przejawach neurotyczności obecny jest uwewnętrzniony konflikt (rozgrywa się na płaszczyźnie intrapsychicznej jednostki , dotyczy jej sprzecznych, nieuświadomionych pragnień, impulsów, potrzeb, uczuć, konflikt głównie pomiędzy id-superego)
W psychozach i zaburzeniach struktury osobowości konflikt ma charakter zewnętrzny, rozgrywa się na płaszczyźnie interpersonalnej pomiędzy ja (ego) a drugim, ja a światem zewnętrznym.
Osoba neurotyczna stosuje neurotyczne mechanizmy obronne i jest relatywnie lepiej zaadoptowana do świata niż psychotyk (stosuje niedojrzałe mechanizmy obronne).
Neurotyczność – cechy specyficzne
Objaw zawsze redukuje lęk (słabe wyparcie impulsów, część treści nieświadomych-zakazanych, popędowych dostaje się poprzez objaw na zewnątrz)
U ludzi tzw.” zdrowych’ obecne jest silny mechanizm obronny wyparcia, który utrzymuje zakazane (popędowe treści w nieświadomości).
W nerwicy zachowany jest symbolizm tzn. związki pomiędzy objawem nerwicowym a konfliktem są symboliczne (objaw nie jest przypadkowy, jest osadzony w symbolice osoby nerwicowej, w jej osobowości).
Czym neurotyk różni się od osoby tzw. zdrowej?
Osoba neurotyczna różni się od osoby bez cech neurotycznych jedynie siłą konfliktu wewnętrznego tzn. słabością ego.
Różnimy się jedynie siłą tłumienia, albo siłą konfliktu, siłą doświadczanej popędowości. U neurotyka siła mechanizmów obronnych, szczególnie wyparcia jest słaba i treści konfliktowe powracają do świadomości, budzą reakcję i objaw nerwicowy (lęk).
U neurotyka nie istnieje konflikt na linii :ja –świat (u psychotyka jest on obecny). U osób tzw. zdrowych (bez objawów nerwicowych) –konfliktowość ma również charakter intrapsychiczny.
Symbolika objawu lęku –różnicowanie - neurotyzm, psychotyzm i psychosomatyka
Lęk jawny, odczuwany (psychiczny) - zespoły lękowe (fobie)
Lęk psychosomatyczny (domniemany)- powstały na tle działania mechanizmu konwersji ( duża symbolika objawu psychosomatycznego np. Przykurcz pisarski, ręka skrzypka, ślepota histeryczna).
Objaw –symboliczna niemożność, utrata funkcji, która coś do nas mówi. Język nieświadomości, protojęzyk, który odczytujemy poprzez symbole w nerwicach.
W psychosomatyce objaw jest pozbawiony funkcji symbolicznej. W nerwicach o objawach somatycznych ta funkcja jest zachowana.
Symboliki objawów brak jest również w zaburzeniach struktury osobowości.
Symbolika objawów a psychozy
W psychozach jest zachowana funkcja symboliczna ale psychotyk stosuje ją w sposób własny, bardzo zindywidualizowany. Jego język jest akulturowy, dziwaczny. My i neurotycy obracamy się w tym samym świecie symboli (indywidualnych, społecznych). Zbiór symboli psychotyka i osoby zaburzonej osobowościowo jest inny. Najbardziej symbolizacja jest uszkodzona w zespołach psychosomatycznych. Jest to jeden z istotnych elementów aleksytymii.
Różnicowanie neurotyzmu i psychotyzmu –(egodystoniczne i egosyntoniczne)
W neurotyźmie objawy są przezywane egodystonicznie (osoba ma poczucie ,że ten objaw jest zewnętrzny, chorobowy, nie jest jej częścią).
W zaburzeniach charakteru (struktury osobowości)i psychotyźmie –objawy są przeżywane egosyntonicznie (jako własną cechę, coś typowego, naturalnego, coś od czego się nie oddzielają).
W neurotyczności istnieje ego samoobserwujące, którego nie ma pacjent psychotyczny. Ego samoobserwujące u pacjenta neurotycznego daje mu możliwość rozpoznania zaburzenia, trudności. Pacjent psychotyczny nie ma wglądu, samokrytycyzmu, nie potrafi rozpoznać dysfunkcji w sobie.
Mechanizmy obronne w nerwicach
Wyparcie, tłumienie, izolowanie, seksualizacja
Kontrolowanie, przemieszczenie, dysocjacja (oddzielenie treści od emocji ),eksternalizacja –projekcja
Eksternalizacja –projekcja (rzutowanie własnych tendencji, cech ,pragnień, impulsów itp. .i przypisywanie ich innym ludziom. Eksternalizacja dotyczy w neurotyźmie całościowych obiektów.
Zahamowanie ,intelektualizacja (typ wypowiedzi, rozumienie i teoretyzowanie w celach obronnych) i racjonalizacja (uzasadnianie swoich wyborów, decyzji, zachowań w celach obronnych).
Podsumowanie
Zaburzenia nerwicowe należą do grupy zaburzeń emocjonalnych, czynnościowych (funkcjonalnych) i dotyczą świata przeżyć wewnętrznych.
W klasyfikacji ICD 10 obejmują sygnatury F40 –f 45,F48
Z perspektywy teorii psychoanalitycznych etiopatogeneza nerwic osadzona jest w patologii okresu edypalnego i współistnieniu nierozwiązanych konfliktów intrapsychicznych (opartych głównie o wyparte, nieakceptowane treści popędowe: sex, agresja). Konflikt pierwotny (edypalny) zostaje uczynniony poprzez konflikt wtórny, którego ekspozycja odbywa się na drodze objawów nerwicowych (najczęściej w okresie młodym np.w czasie nasilonej separacji i indywiduacji).
Niedostatecznie wyparte popędowe, zakazane treści poprzez objaw nerwicowy dostają się do świadomości. Objaw jest ich symbolem.
Podstawowym objawem w nerwicy jest lęk (jawny-psychiczny i psychosomatyczny). Pełni on rolę sygnału i dalszego źródła rozwoju reagowania nerwicowego
WYKŁAD 3: PATOLOGIA NEUROTYCZNA – ZABURZENIA LĘKOWE
Lęk z perspektywy teorii psychologicznych. Klasyfikacje zaburzeń lękowych - ICD10, ich charakterystyka i patomechanizm. Główne trendy w leczeniu objawów i zaburzeń lękowych
Lęk i jego definicja
Uczucie obawy spowodowane przewidywanym zagrożeniem, którego źródło może znajdować się na zewnątrz i wewnątrz jednostki (Kaplan, Sadock 1991).Strach(przyczyna leku jest konkretna) .Lęk ma charakter irracjonalny. Ma te same elementy co strach z wyjątkiem jasno sprecyzowanego komponentu poznawczego, dotyczącego źródła zagrożenia.
Składniki strachu:
-poznawczy (myśli o zagrożeniu)
-somatyczny (reakcja alarmowa w postaci pobudzenia układu sympatycznego (rozszerzenie źrenic, przyspieszone bicie serca zmniejszona aktywność serca przewodu pokarmowego, zahamowanie ślinienia bladość, napinanie mięśni, mimika)
-emocjonalny (uczucie obawy, przerażenia)
-behawioralny (wycofanie, ucieczka lub walka)
Lęk - krótko rys historyczny
Zjawisko opisane w medycynie już w starożytności. Do połowy XIX wieku medycyna nie różnicuje leku i depresji (opisywane w ramach pojęcia melancholii). Rozumiano ją w koncepcji humoralnej.
Melancholia-” choroba czarnej żółci ”(objawy główne to strach i przygnębienie)
Corpus Hippocraticum”- zbiór 70 tekstów medycznych z V wieku przed Chrystusem
Galen (II wiek n.)opis patogenezy lęku u melancholików (lęk powstaje w wyniku ciemnych oparów ulatniających się z ogrzanej ciemnej żółci unoszącej się do mózgu)
...
yooghurt26