Zwierzęta pierwotnie promieniste
Typ: SPONGIAE (GĄBKI)
Pochodzenie:
- od CHOANOFLAGELLATA – wiciowce kołnierzykowate; ale nie jest pewne czy nie powstały one poprzez wtórne uproszczenie gąbek
- dowodem pokrewieństwa prócz podobieństwa sekwencji DNA jest podobieństwo komórek choanoflagellata do choanocytów gąbek > (wieniec microvilli – mkrokosmków, wokół wici, która powoduje ruch wody skierowany ku wierzchołkowi wici – cecha typowa dla grzybów i zwierząt)
- opatrzone wiciami komórki larw najpierwotniejszych gąbek krzemionkowych tworzą palisadowy nabłonek na kolagenowej błonie podstawnej > występowanie nabłonka u larw gąbek i jego brak u dorosłych sugeruje , że prostota budowy gąbek jest częściowo wtórna
- w rozwoju gąbek larwa powstaje drogą dwukrotnego „przenicowania” blastuli, mającej początkowow wici sierowane do wnętrza jamy blastuli.
Cechy wyróżniające:
- ciało zbudowane z komórek połączonych wypustkami cytoplazmatycznymi
- filtrują wodę przepływającą z powierzchni do wnętrza ich ciała i wyrzucają ja otworem wylotowym (osculum)
- ciało większości gąbek jest wzmocnione przez szkielet z mineralnych igieł połączonych kolagenem, lub samą sponginą (zmodyfikowanym kolagenem o niskim stopniu uporządkowania włókien)
- wyróżnia się 3 gromady, różniące się budową szkieletu mineralnego
Gromada: CALCISPONGIAE (GĄBKI WAPIENNE)
- kalcytowe igły szkieletowe; jedno- trój- lub czteroosiowe
- niekiedy zwarty szkielet aragonitowy
- choanocyty stosunkowo duże
- tylko morskie >askon, sykon, leukon
- larwa- amfiblastula i parenchymula
Gromada: DEMOSPONGIAE (G. ZWYCZAJNE)
- mogą mieć igły szkieletowe krzemionkowe, pierwotnie jednoosiowe a u zaawansowanych – czteroosiowe (wówczas osobnik ma igły różnych kształtów i rozmiarów)
- igły mogą być rozgałęzione lub splecione w sieć (wydzielające je komorki zachowują odrębność)
- u niektórych grup zanik mineralnego szkieletu, a nawet organicznego (sponginy) > u nielicznych gatunków brak szkieletu może być pierwotny – mają wtedy błonę podstawną i duże choanocyty, które u pozostałych gatunków są drobne
- niektóre mają też bazalny szkielet wapienny- wydzielany zewnątrzkomórkowo
- larwa- ragon
Gromada: HEXACTINELLIDA (G.SZKLANE)
- większość komórek(poza drobnymi choanocytami i komórkami wytwarzającymi igły szkieletowe) tworzy syncytium
- igły zkieletowe trójosiowe, pierwotnie luźne, cząsto zlane w sieć w obrębie syncytium
Anatomia funkcjonalna:
- przez otworki (ostia) na powierzchni ciała gąbki do jego wnętrza przedostaje się woda, która następnie usuwana jest ze wspólnej centralnej jamy (paragaster, spondocel)
- przepływ wody wymuszają wici choanocytów > na otaczającach nasadę wici microvilli następuje filtracja, a wychwycone cząstki pokarmowe są wchłaniane do ich wnętrza, po czym przejmowane przez komórki pełzakowate, które dostarczają pokarm do innych częśći organizmu
- przy najprostszym typie budowy, u młodocianych gąbek choanocyty wyściełają centralną jamę (spongocel); zwykle jednak w ciele gąbki są liczne niewielkie komory choanocytowe połączone kanałami
- powierzchnię ciała gąbki i ściany kanałów wyściełają płaskie komórki > komorki te wokół ujść kanałów mogą się zwijać w rurki o cienkich ściankach > stały kształt nadaje tym komórkom rozbudowany cytoszkielet
- plemniki i jaja powstają w wyniku mejozy z choanocytów (lub niewyspecjalizowanych komórek), które tracą wówczas microvilli, a w szczytowej części komórki tworzą się liczne pęcherzyki akrosomalne (a nie jeden jak u wyższych zwierząt)
- zapłodnienie pierwotnie wewnętrzne > zwykle tylko plemniki są wyrzucane z wodą na zewnątrz i przekazywane do komórek jajowych
- ze spongocelu wyrzucana jest urzęsiona larwa zdolna do orientacji w przestrzeni i znalezienia dogodnego podłoża do osiedlenia się
- niektóre gąbki (głównie o igłach czteroosiowych- niektóre demospongiae) wyrzucają do toni wodnej także komórki żeńskie i zapłodnienie jest wówczas zewnętrzne. > po osiedleniu się larwy nastepuje metamorfoza związana ze swoistym „przenicowaniem” ciała (u wapiennych-dwukrotnym) zaś komórki wiciowe, które stanowiły warstwę zewnętrzną larwy, stają się wewnętrzną warstwą choanocytów
- komórki gąbek zachowały w znacznej mierze autonomię fizjologiczną i większość funkcji życiowych (oddychanie, wydalanie) wykonują samodzielnie
Autoekologia:
- wszystkie prowadzą osiadły tryb życia, nie poruszają się , ale niektóre potrafią zamykać otwory wyrzutowe
- prawie wszystkie są filtratorami, wychwytujacymi drobne cząstki organiczne z wody> znane sa też drobne gąbki chwytające wypustkami komórek żywe organizmy – są to osiadłe drapieżniki, nie mające ani typowych dla gąbek choanocytów ani spongocelu
- wewnątrz komórek lub w przestworach międzykomórkowych gąbek żyje wiele organizmów symbiotycznych ( bakterie, sinice, bruzdnice, glony)
- wiele gąbek rozrastając się powiela zestawy komór choanocytowych skupionych wokół spongocelu –jest to forma rozmnażania bezpłciowego
- niski stopień integracji i specjalizacji komórek zapewnia duże zdolności do regeneracji
- zróżnicowanie gąbek wyraża się głównie w ich fizjologii i mechanizmach odstraszania drapieżników – prócz igieł mineralnych także toksyny. > z tego powodu są obiektami zainteresowania przemysłu farmaceutycznego
- większość gatunków żyje w morzach pełnosłonych > gąbki wapienne występują głównie na małych głębokościach, często w środowiskach rafowych > gąbki krzemionkowe i sponginowe żyją zarówno na rafach koralowych , jak i w głębszych rejonach strefy szelfowej > większość gatunków gąbek szklanych to gatunki głębinowe
- tylko nieliczne występują w wodach słodkich (znaczna ich część jest endemiczna dla jeziora Bajkał, w Polsce 7 gatunków) > gąbki słodkowodne preferują spokojne i czyste wody, są wrażliwe na zanieczyszczenia przemysłowe> wytwarzają drobne, kuliste stadia przetrwalne (gemmule) na czas niekorzystnych warunków
Typ: CTENOPHORA (ŻEBROPŁAWY)
- u większości gatunków czułki pozbawione parzydełek, za to są komórki kleiste
- dane molekularne umieszczają żebropławy pomiędzy gąbkami a parzydełkowcami, mogą więc być one najpierwotniejszymi ze zwierząt tkankowych (tj. zwierząt z kolagenową błoną podstawną, która powoduje, że komórki organizują się w nabłonek) > brak jest jednak dotychczas teorii, która by wyjaśniła przebieg ewolucji między tymi grupami
- zwierzęta o symetrii dwupromienistej (biradialnej) > jama gastralna z ośmioma południkowo rozmieszczonymi odgałęzieniami; nad każdym z nich, na powierzchni ciała, poprzeczne szeregi narządów grzebykowych ze sklejonymi rzęskami
- w rozwoju osobniczym występuje kuliste stadium larwalne, taka więc była prawdopodobnie pierwotna forma ich ciała
- poza przedstawicielami jednego rodzaju (Beroe) wszystkie inne żebropławy mają parę długich, wyciąganych czułków z komórkami klejącymi na ich powierzchni
- ciało jest przeważnie workowate lub walcowate, rzadziej poprzecznie spłaszczone
- przy otworze gębowym formują się niekiedy złożone płaty
- nabłonek tworzy powierzchnię ciała (ektoderma) i jamy gastralnej z wypustkami (endoderma) > wśród luźnych komórek w przestrzeni między nimi (mezoglea) są kurczliwe komórki mięśniowe
- 8 odgałęzień jamy gastralnej umożliwia zaopatrywanie w substancje pokarmowe narządów grzebykowych > 4 z tych kanałów otwierają się przy wierzchołku ciała otworkami, z których dwa funkcjonują jako otwory odbytowe (choć większość niestrawionego pokarmu usuwana jest przez otwór gębowy)
- po bokach każdego z ośmiu podłużnych kanałów znajdują się cylindryczne gonady z komórkami podlegającymi mejozie.
- Większość gatunków jest hermafrodyczna- w jednej z gonad powstają jaja, w drugiej-plemniki > gamety wpadają do wnętrza kanałów i wyrzucane są z jamy gastralnej do toni wodnej, gdzie następuje zapłodnienie i dalszy rozwój
- Większość żebropławów to formy planktonowe sprawnie pływające przy pomocy narządów grzebykowych, otworem gębowym do przodu > orientują się dzięki szczytowemu narządowi równowagi > impulsy przekazuje sieć wielobiegunowych komórek nerwowych
- żebropławy są w większości planktonowymi morskimi drapieżnikami, tylko nieliczne gatunki prowadzą denny tryb życia
Typ: CNIDARIA (PARZYDEŁKOWCE)
- dane molekularne umieszczają parzydełkowce między żebropławami a zwierzętami o dwubocznej symetrii ciała> zapewne nieznany przodek parzydełkowców również był dwubocznie symetryczny, a symetrię tę utracił przechodząc do osiadłego trybu życia
- wyłacznie u parzydełkowców występują komórki parzydełkowe, zawierające wewnątrz zwinietą rurkę, która hydraulicznie wystrzeliwana jest na zewnątrz po mechanicznym podrażnieniu zmodyfikowanej wici (knidocylu)
- najpierwotniejsze parzydełkowce wykazują ślady symetrii biradialnej, która zanikała na rzecz promienistej
- podobnie jak u żebropławów mezoglea rozdziela nabłonki ekto- i endodermę a układ nerwowy jest siateczkowy
- brak odpowiednika otworu odbytowego
Pokrewieństwa wewnątrz grupy:
- wtórnie liniowe DNA mitochondrialne krążkopławów i stułbiopławów, a także badania pokrewieństwa molekularnego wskazują że najpierwotniejszymi obecnie żyjącymi parzydełkowcami są koralowce > oznacza to że tendencją dominującą w ewolucji parzydłkowców było upraszczanie ich budowy
Parzydełkowce dzielone są na 3 gromady:
Gromada: ANTHOZOA (KORALOWCE)
- osiadłe polipy
- jama chłonąco-trawiąca (gastralna) z licznymi przegrodami zwiększającymi jej powierzchnie
- dwuboczna symetria otworu gębowego
- komórki parzydełkowe z wicią (u stułbio- i krążkopławów jest ona przekształcona w krótki knidocyl)
- gonady na przegrodach polipa
- planktonowa orzęsiona larwa
Podgromada: ZOANTHARIA
- sześciopromienny układ przegród (6 lub wielokrotność liczby 6)
- liczne wciągane czułki
Rząd: ACTINIARIA (UKWIAŁY)
- pojedyncze polipy
- otwór gębowy ma dwa urzęsione wycięcia czyli - syfonoglify
- niektóre gatunki wytwarzają kutikulę
Rząd: SCLERACTINIA (KORALE MADREPOROWE)
- aragonitowy szkielet zewnętrzny
- zredukowane syfonoglify
- zwykle klonalne kolonie
- niektóre gatunki, tworzące rafy koralowe, zyją w symbiozie z wewntrzkomorkowymi
bruzdnicami
Podgromada: ACYLONARIA (OCTOCORALIA, Kor. OŚMIOPROMIENNE)
- 8 przegród w jamie chłonąco-trawiącej
- 8 pierzastych czułków
- 1 syfonoglif
Gromada: HYDROZOA (STUŁBIOPŁAWY)
- dominuje stadium osiadłego polipa o prosto zbudowanej jamie gastralnej
- zwykle jest też stadium planktonowej meduzy o czteropromiennej symetrii, z gonadami położonym przy kanałach gastralnych > meduzy są drobne z velum (żagielkiem) wzdłuż krawędzi> mają grubą warstwę mezoglei pomiędzy ekto- i endodermą> narządami zmysłu równowagi są statocysty, związane z pierścieniem nerwowym
- wśród stułbiopławów są też liczne formy kolonijne, niekiedy z wyraźnym plimorfizmem tworzących je polipów, oraz silnie przekształcone formy planktonowe
Gromada: SCYPHOZOA (KRĄŻKOPŁAWY)
- dominuje stadium meduzy > meduza o symetrii czteropromenistej z grubą warstwą mezoglei> pozbawiona żagielka> z narządami zmysłowymi (ropaliami) i licznymi czułkami na brzegu parasola
- polip drobny z septami (niekiedy stadium osiadłego brak)
- ciało ma postać worka z otworem gębowym otoczonym czułkami
- jama chłonąco-trawiąca dużych polipów koralowców ma powierzchnię zwiększoną dzięki wewnętrznym, niekiedy bardzo licznym ...
biologia