Zastosowanie Testu Stosunków Rodzinnych E. Bene i J. Anthony’ego do diagnozy relacji emocjonalnych w rodzinie generacyjnej i prokreacyjnej.
Test Stosunków Rodzinnych –TSR (angielski skrót FRT - The Family Relation Test) skonstruowany przez E. Bene i J. Anthony’ego w 1957.
Obiektywnie i rzetelnie określić kierunek i intensywność uczuć dziecka wobec różnych członków rodziny oraz postrzegane przez dziecko uczucia kierowane do niego.
Test jest narzędziem projekcyjnym. Wg badaczy zachodnich półprojekcyjnym.
TSR łączy w sobie walory:
technik projekcyjnych – wydobywa z podświadomości tłumione uczucia i cechy osobowości.
oraz
testów psychometrycznych – pozwala na pomiar natężenia emocji i określenie zależności pomiędzy nimi a innymi cechami osobowości.
Wyniki testu odzwierciedlają świadome emocje dziecka wobec jego rodziców, włącznie z emocjami mniej lub bardziej ukrywanymi, które trudno by mu było zwerbalizować w wywiadzie.
Dziecko przypisuje emocje poszczególnym członkom rodziny za pomocą 21 figurek przypominających osoby z rodziny takie, jak matka, ojciec, rodzeństwo, inni krewni czy własne „ja”.
Model grupy rodzinnej budowany przez dziecko w teście nie musi odpowiadać modelowi rzeczywistemu; z przyczyn emocjonalnych bądź intelektualnych dziecko może wyłączać postacie ze swej najbliższej rodziny lub może je dodawać.
TSR jest jedną z niewielu metod pozwalających na diagnozę relacji emocjonalnych w rodzinie i jedyną, która umożliwia badanie tych relacji na tak wczesnym etapie rozwoju dziecka (od 3 roku życia). Test ten dzięki posiadaniu trzech porównywalnych wersji pozwala na diagnozę relacji emocjonalnych pomiędzy wszystkimi członkami rodziny . Podobnie jak genogram pozwala on więc na diagnozę systemową tych relacji zarówno w rodzinie generacyjnej, jak i prokreacyjnej.
Skonstruowano trzy podstawowe wersje testu:
v dla dzieci młodszych od 3 do 6 – 8 lat,
v dla dzieci starszych
v dla par małżeńskich.
Dwie pierwsze badają emocjonalne relacje pomiędzy dzieckiem a innymi, ważnymi dla dziecka członkami rodziny. Wersja dla par małżeńskich bada relacje emocjonalne pomiędzy małżonkami oraz ich uczucia kierowane do dzieci.
Test może być użyty także w przypadku rodziców samotnie wychowujących dzieci, gdy opiekują się oni przynajmniej dwójką dzieci, a także w przypadku relacji emocjonalnych w trwałych związkach, w których biorą udział przynajmniej trzy osoby (dwoje dorosłych i dziecko).
W celu zbadania emocjonalnych interakcji w rodzinie test stosuje się we wszystkich trzech wersjach jednocześnie. Dzięki równoległemu zastosowaniu trzech wersji istnieje możliwość porównania rodzaju uczuć osób wchodzących w skład rodziny oraz intensywności ich zaangażowania emocjonalnego.
W Polsce został on po raz pierwszy obszerniej opisany przez J. Rembowskiego (1986) który wcześniej prowadził nim badania 370 dzieci wczesnoszkolnych do pracy habilitacyjnej (1971).
Zastosowanie:
v zbadanie związków emocjonalnych:
§ w rodzinach konfliktowych,
§ w rodzinach z dziećmi wykazującymi zaburzenia zachowania,
§ w rodzinach z dziećmi średnio i ciężko upośledzonymi psychicznie
v badania relacji emocjonalnych pomiędzy chłopcami wykazującymi zaburzenia seksualne a ich rodzicami
v badanie relacji matek z dziećmi chorymi na astmę
Dodatkowe zastosowanie:
v sformułowanie celów terapii rodzinnej oraz ocena postępów w psychoterapii.
v ocena systemów rodzinnych, w których pojawia się dysfunkcja
v badanie A. Rosen i S. Brigham (1984), którzy wskazali na istotność wieku oraz płci we wzorach przywiązania dziewcząt i chłopców wobec rodziców.
o Chłopcy w wieku 5 – 8 lat mają mniej uczuć zależności wobec swych matek niż dziewczynki, a bardziej zależni są od samych siebie.
o Chłopcy wyrażają więcej negatywnych emocji wobec swych ojców i jest to uzależnione od wieku.
o Badane dziewczęta miały tendencję do wyrażania mniej czytelnie niż chłopcy emocji negatywnych wobec własnych rodziców oraz do doświadczania silniejszych uczuć zależności ze swymi matkami, choć tendencja ta spadała wraz z wiekiem.
v specyficzna wersja TSR wykorzystywana do diagnozowania zaburzeń związanych z nadużyciami seksualnymi wobec dzieci. Stworzono 14 kart uzupełniających, które dają możliwość wskazania w sposób bardziej bezpośredni na zachowania związane z nadużyciami seksualnymi wobec dziecka. Karty te oferują dziecku nie zagrażający, niebezpośredni i właściwy dla wieku kontekst, do którego mogą odnieść własne doświadczenie, muszą być jednak używane z wyczuciem i doświadczeniem ze strony osoby badającej
W pierwotnym teście z 1957 roku E. Bene dokonała zmian w poszczególnych stwierdzeniach testu tak, aby były one jak najbardziej uniwersalne i brały pod uwagę różnice międzykulturowe (E. Bene, 1978). Ogółem zmieniono 3 stwierdzenia dla dzieci starszych i dwa dla młodszych. W obecnym wydaniu podręcznika zaproponowano niewielkie zmiany w sposobie przeprowadzania badania testowego, w celu uzyskania lepszego kontaktu z dzieckiem i nawiązania z nim współpracy. Wersja polska TSR jest oparta właśnie na poprawionym podręczniku z 1978.
Wersje testu. Charakterystyka skal
Skale we wszystkich wersjach testu obejmują głównie emocje pozytywne i emocje negatywne o różnym natężeniu kierowane przez badaną osobę do członków rodziny i kierowane przez członków rodziny do osoby badanej.
Tak jest w przypadku wersji dla dzieci młodszych, gdzie dodatkową skalą jest skala dotycząca emocji związanych z zależnością od innych osób. Przykładowe stwierdzenie tej skali brzmi: „N… chce żebyś mu (jej) dał obiad. Kto powinien dać obiad N…?” (N występuje tu zamiast imienia osoby badanej).
W wersji dla dzieci starszych pojawia się różny stopień natężenia poszczególnych emocji.
Skale dotyczące postaw pozytywnych obejmują emocje od umiarkowanych do silnych – od akceptacji po emocje o zabarwieniu zmysłowym.
Skale wyróżniają dwa typy postaw negatywnych od umiarkowanych do silnych – od braku przychylności po nienawiść.
Dodatkowymi skalami badającymi postawy rodzicielskie są:
· skala nadmiernej pobłażliwości – np.: „To jest ta osoba z rodziny, którą matka/ojciec zanadto rozpieszcza”
· skala nadmiernej opiekuńczości. – np.: „Mama martwi się, że ta osoba z rodziny może zachorować”.
Wersja dla par małżeńskich stopniuje wyrażane emocje pozytywne i negatywne małżonków.
Postawy związane z emocjami pozytywnymi obejmują uczucia od przyjacielskiej aprobaty po intensywną miłość.
Postawy związane z emocjami negatywnymi uczucia od dezaprobaty po wrogość.
Skale dodatkowe:
· skala badająca uczucia opiekuńcze – np.: „Czasem martwię się, że tej osobie z rodziny może się coś przydarzyć”
· skala badająca uczucia związane z kompetencją lub jej brakiem. – np.: „Ta osoba z rodziny nie radzi sobie dobrze z trudnościami”.
Trafność i rzetelność testu. Badania walidacyjne.
Trafność testów, które nie podlegają walidacji w sposób konwencjonalny, należy określić poprzez trafność konstruktu teoretycznego (E.Bene, J.Anthony, 1978). Na tej podstawie przeprowadzono walidację TSR badając dzieci starsze (pacjentów klinicznych) w przedziale wieku: 7 – 15 lat. Wyniki testu porównano z informacjami uzyskanymi ze studium przypadku. W rezultacie stwierdzono, iż reakcje testowe dzieci odzwierciedlały emocje, jakie rodzice przejawiali wobec dzieci.
W polskich badaniach określających trafność testu A. Frydrychowicz (1993) szacowała trafność kryterialną i teoretyczną. Przebadano matki i dzieci z 401 rodzin, z których 204 były rodzinami bezkonfliktowymi, a 197 rodzinami konfliktowymi – alkoholowymi, skłóconymi i rozwodzącymi się.
Trafność teoretyczną zbadano porównując wyniki TSR uzyskane przez rodziny bezkonfliktowe i konfliktowe w zakresie przeżywanych emocji pozytywnych oraz wykazywanego przez dzieci zahamowania w relacjach z innymi.
Trafność teoretyczną badano także porównując wyniki uzyskane w TSR ze skalami innych kwestionariuszy takich, jak Arkusz Zachowania się Ucznia B. Markowskiej oraz Rysunek Rodziny; zastosowano dodatkowo wywiad z poszczególnymi członkami rodziny.
W wersji oryginalnej określając rzetelność TSR nie użyto tradycyjnych technik psychometrycznych, ponieważ autorzy uznali, iż konwencjonalne metody nie nadają się w przypadkach, gdy pamięć osób badanych rzutuje na wyniki retestu. Dlatego też utworzono z 86 stwierdzeń trzy wskaźniki:
- emocje pozytywne pochodzące od dziecka i kierowane do dziecka,
- emocje negatywne pochodzące od dziecka i kierowane do dziecka,
- nadopiekuńczość i nadmierne pobłażanie.
Współczynniki rzetelności obliczono osobno dla każdego członka rodziny z dwóch wskaźników połówkowych (kwestie parzyste i nieparzyste). Osoby, które weszły w skład badania to matka, ojciec oraz rodzeństwo wymienione jako pierwsze. Używając tej procedury stwierdzono, że TSR jest testem dostatecznie rzetelnym. W badaniach rzetelności TSR stwierdzono następujące korelacje między kartkami o treści pozytywnej: od 0,85 do 0,81; a między kartkami o treści negatywnej - od 0,85 do 0,67
Badanie J. Rembowskiego przeprowadzone było jednak metodą konwencjonalną (badanie stabilności bezwzględnej). Dwukrotne badanie w odstępie 6 dni wśród trzydziesto trzy osobowej grupy dzieci dało współczynnik korelacji od 0,86 do 0,72
Badania normalizacyjne TSR przeprowadzono jedynie w przypadku wersji dla par małżeńskich (E. Bene, 1993). Badaną grupę stanowiło 60 małżeństw, 26 z dziećmi pod opieką psychiatryczną i 34 małżeństwa z dziećmi bez problemów psychiatrycznych (rodziny kliniczne i normalne). Przedział wiekowy badanych dzieci – pacjentów, ich rodzeństwa i dzieci normalnych wynosił od 7 do 17 lat. Zbadano częstość stosowania przez pary małżeńskie stwierdzeń zawartych w teście. Istotność różnic ustalono przy zastosowaniu nomografów Zubina, w poszczególnych wymiarach kierowania uczuć:
- stwierdzenia używane dla siebie samego (self),
- stwierdzenia stosowane wzajemnie wobec siebie przez mężów i żony,
- stwierdzenia stosowane przez pary małżeńskie w odniesieniu do dzieci,
- wartości mediany dla stwierdzeń kierowanych przez małżonków do członków rodziny.
- genogramu).
trafność i rzetelność testu w świetle badań własnych
Autorki niniejszego opracowania w celu określenia trafności diagnostycznej testu porównały wynik badania TSR z testem Rysunek Rodziny Cormana dla badanych 30 dzieci przedszkolnych. Dla ujednolicenia ocen obu testów zastosowano punktację : 1-dla relacji pozytywnych z danym członkiem rodziny, 0- dla relacji ambiwalentnych, -1 dla relacji negatywnych. Przyjęto w Rysunku Rodziny za wskaźnik relacji pozytywnych przynajmniej dwie cechy świadczące o waloryzacji, za wskaźnik relacji negatywnych – przynajmniej dwie cechy świadczące o dewaloryzacji, za wskaźnik relacji ambiwalentnych- występowanie w podobnej ilości cech świadczących o waloryzacji, jak i dewaloryzacji.
Badania wskazują na to, że statystycznie istotne zależności występują w odniesieniu do własnej osoby oraz w relacji z matką. W obu przypadkach są to korelacje dodatnie, proporcjonalnie rosnące (określonemu typowi stosunku emocjonalnego do własnej osoby i do matki w Teście Stosunków Rodzinnych Anthony – Bene towarzyszy analogiczna relacja do matki i siebie w Rysunku Rodziny, a zarazem wzrost natężenia danej relacji emocjonalnej w TSR spowoduje wzrost intensywności przejawiania się tej relacji w teście Cormana).
Związki pomiędzy poszczególnymi rodzajami relacji emocjonalnych w odniesieniu do matki są istotne statystycznie. Osoby prezentujące pozytywne relacje z matką w TSR w przeważającej większości -94,12% wyrażają pozytywny stosunek emocjonalny do matki w Rysunku Rodziny. Osoby ambiwalentne emocjonalnie w stosunku do matki w TSR wyrażają również ambiwalentny stosunek do niej w Rysunku Rodziny.
Związki pomiędzy poszczególnymi rodzajami relacji emocjonalnych w odniesieniu do ojca są istotne statystycznie. Osoby prezentujące pozytywne emocje w relacjach z ojcem w TSR w przeważającej większości -60% wyrażają pozytywne emocje w stosunku do ojca w Rysunku Rodziny. Ambiwalencja emocjonalna w stosunku do ojca w TSR – pociąga za sobą zarówno ambiwalencję jak i negatywne emocje w rysunku rodziny.
Związki pomiędzy poszczególnymi rodzajami relacji emocjonalnych w odniesieniu do rodzeństwa nie są istotne statystycznie. Wykres wskazuje na pewną zbieżność ekspresji relacji ambiwalentnych w obu testach. W przypadku pozostałych relacji wyniki są rozbieżne.
Związki pomiędzy poszczególnymi rodzajami relacji emocjonalnych w odniesieniu do własnej osoby są istotne statystycznie. Pozytywny obraz własnej osoby w TSR – warunkuje pozytywny obraz siebie w Rysunku Rodziny. Ambiwalentny stosunek emocjonalny do własnej osoby w TSR – warunkuje w największym stopniu negatywny obraz siebie w teście Cormana (dewaloryzacja lub pominięcie).
Podsumowując wyniki badań można stwierdzić, że TSR- wersja dla dzieci młodszych wykazuje największą diagnostyczność w zakresie relacji z matką. Test wykazuje nieco mniejszą, ale również istotną statystycznie trafność diagnostyczną w odniesieniu do akceptacji emocjonalnej własnej osoby i relacji z ojcem. Nie można natomiast na jego podstawie trafnie określać relacji badanych z rodzeństwem.
o Na podstawie badań pacjentek depresyjnych przeprowadzonych przez A. Gawlik (2004) TSR Anthony – Bene, wywiadem z analizą genogramu oraz kwestionariuszem do badania więzi z rodzicami Parental Bonding Instrument G. Parkera i L. Browna można określić wpływ kierunku i natężenia relacji emocjonalnych na rodzaj i typ więzi emocjonalnej oraz rodzaj komunikacji pomiędzy dzieckiem a rodzicami.
o Rutkowska (2002, s 7-82)) badała relacje w rodzinach dzieci niedostosowanych Testem Stosunków Rodzinnych oraz kwestionariuszem D. Wójcik. Na podstawie tych metod można określić związek pomiędzy relacjami emocjonalnymi w rodzinie dziecka a stosowanymi przez rodziców metodami wychowawczymi zaufaniem dzieci do rodziców i poczuciem akceptacji dziecka przez rodziców. Negatywne relacje emocjonalne wiążą się z nadmierną surowością i niekonsekwencją w wychowaniu. Dzieci niedostosowane nie posiadają wzoru osobowego w rodzinie. Dzieci nie mają zaufania do rodziców (nie czują się przez nich rozumiane, nie zwierzają się im ze swoich zmartwień, nie zasięgają ich rady przy podejmowaniu ważnych decyzji). Dzieci te obdarzają często zaufaniem starsze rodzeństwo, z którym łączą je relacje pozytywne. Dzieci nie czują się akceptowane przez rodziców (twierdzą, że rodzice są co do nich rozczarowani oraz że są źle traktowane w swojej rodzinie). Negatywne relacje rodzinne wpływają na poczucie niższości i brak poczucia bezpieczeństwa dzieci niedostosowanych a także na ich ogólnie złe samopoczucie (poczucie samotności, nieszczęśliwości).
o Piekacz (2002,s 207- 208) badając związek relacji emocjonalnych w rodzinach osób karanych i nie karanych z podobieństwem systemów wartości badanych i ich rodziców otrzymała następujące wyniki:
- przyjęła hipotezę mówiącą o tym, że pozytywne relacje wewnątrzrodzinne wzmacniają siłę transmisji międzypokoleniowej systemu wartości odnośnie wartości autotelicznych (współczynniki korelacji Pearsona dla poszczególnych wartości od 0,567 do 0,986)
- przyjęła hipotezę, że ambiwalentne i konfliktowe relacje wewnątrzrodzinne osłabiają transmisję międzypokoleniową systemu wartości (relacje konfliktowe zostały opisane przy pomocy analizy
Autorki badały rzetelność (stabilność bezwzględną) wersji testu dla dzieci młodszych. Retest był przeprowadzony po 4 tygodniach. Zbadano 30 dzieci w wieku 4-6 lat. Poniższa tabela przedstawia uzyskane wyniki:
Wskaźniki rzetelności uzyskane przez autorki są więc relatywnie niższe od podawanych w badaniach poprzednich. Wyniki dotyczą jednak tylko wersji testu dla młodszych dzieci, które rozwojowo są bardziej labilne emocjonalne, a okres pomiędzy testem a retestem był dłuższy niż we wcześniejszych badaniach.
Procedura przeprowadzenia badania
Podstawą - nawiązanie dobrego kontaktu z osobą testowaną, a zwłaszcza badanym dzieckiem.
Ważna pozytywna relacja emocjonalna oraz atmosfera bezpieczeństwa i zaufania wytworzona przez osobę badającą po to, aby osoba badana mogła swobodnie i bez skrępowania wyrażać doświadczane emocje, zwłaszcza negatywne. Badający samą obecnością ma dawać wsparcie przy przeżywaniu przez dziecko silnych emocji.
każdemu z wymienionych członków rodziny przydziela się jedną z 21 figur kartonowych reprezentujących dorosłe kobiety, mężczyzn, dziewczynki, chłopców i niemowlęta.
Następnie proponuje się dziecku zabawę w rodzinę przy użyciu wybranych figurek kartonowych oraz puli stwierdzeń dotyczących emocji kierowanych do osób z rodziny i odbieranych przez dziecko od poszczególnych członków rodziny. Poszczególne stwierdzenia są wrzucane do figur, a jeśli dane stwierdzenie pasuje do dwóch lub więcej osób, fakt ten odnotowuje się w arkuszu odpowiedzi. Jeśli jakieś stwierdzenie nie pasuje do żadnego członka rodziny możliwy jest wybór figury określanej jako Pan Nikt.
Pewien kłopot może stanowić decyzja czy badane dziecko w wieku pomiędzy 6 a 8 rokiem życia należy przebadać wersją dla dzieci młodszych czy starszych. Pomoc może stanowić wstępny wywiad i oszacowanie przez badającego poziomu dojrzałości dziecka, zazwyczaj jednak dzieci powyżej 6 roku życia bada się wersją dla dzieci starszych.
...
maryla20