Czy należy obawiać się społeczeństwa

informacyjnego ?

Społeczeństwo informacyjne, nowy typ społeczeństwa, kształtujący się w krajach postindustrialnych, w których rozwój technologii osiągnął najszybsze tempo. W społeczeństwie informacyjnym zarządzanie informacją, jej jakość, szybkość przepływu są zasadniczymi czynnikami konkurencyjności zarówno w przemyśle, jak i w usługach.

Pojęcie pojawiło się w latach 70. w pracach japońskich i amerykańskich uczonych i było odzwierciedleniem rzeczywistości ich krajów, w których istniała tzw. gospodarka informacyjna (50% Produktu Krajowego Brutto powstaje w obrębie szeroko rozumianego sektora informacyjnego, większość siły roboczej to pracownicy informacyjni). Społeczeństwo staje się społeczeństwem informacyjnym, gdy osiąga stopień rozwoju wymagający stosowania nowych technik gromadzenia, przetwarzania, przekazywania i użytkowania informacji i wytwarza multimedialną strukturę temu służącą – telekomunikacyjną opartą na światłowodowych infostradach.

Ustalone przez państwa G-7 (1995) i  UE (1993) zasady odnoszące się do społeczeństwa informacyjnego to: powszechny dostęp wszystkich ludzi do podstawowego zakresu techniki komunikacyjnej i informacyjnej, otwarta sieć, czyli nieskrępowany dostęp do sieci wszystkich operatorów i usługodawców, zdolność wzajemnego łączenia się i przetwarzania danych, kompatybilność i zdolność współpracy wszelkiej techniki umożliwiająca pełen kontakt bez względu na miejsce pobytu ludzi, stworzenie warunków dla konkurencji w tej dziedzinie.

Pojawienie się społeczeństwa informacyjnego może oznaczać więc nowy podział świata i zróżnicowanie społeczne, niemożliwe do przezwyciężenia bez potężnych inwestycji w infrastrukturę i oświatę, za czym będą szły pogłębiające się różnice cywilizacyjne i gospodarcze. Polska z początkiem lat 90. wykazywała cechy społeczeństwa przedinformacyjnego i podstawą osiągnięcia fazy społeczeństwa informacyjnego jest rozbudowa nowoczesnej sieci telekomunikacyjnej obejmującej wszystkich mieszkańców kraju oraz przygotowanie społeczeństwa do pełnego wykorzystania możliwości, jakie dają środki masowej komunikacji i informacji.

Hasło opracowano na podstawie “Słownika Encyklopedycznego Edukacja Obywatelska” Wydawnictwa Europa. Autorzy: Roman Smolski, Marek Smolski, Elżbieta Helena Stadtmüller. ISBN 83-85336-31-1. Rok wydania 1999.

Społeczeństwo informacyjne staje się faktem – na naszych oczach dokonuje się przemiana: od społeczeństwa przemysłowego do społeczeństwa informacyjnego. Ale stosowanie nowych technik teleinformatycznych nie
tworzy jeszcze nowego społeczeństwa. Konieczna jest zmiana mentalna obywateli i przedstawicieli władz.
Celem transformacji jest poprawa jakości życia wszystkich obywateli, stąd wprowadza się np. pakty praw obywateli i konsumentów, dąży się do szerokich konsultacji społecznych (np. ISF).
Społeczeństwo informacyjne dotyczy każdego człowieka. Nowo wprowadzane techniki medialne, komunikacyjne, informatyczne zdecydowane zmieniają nasz styl życia, pracy.
Rozwój społeczeństwa informacyjnego stwarza zupełnie nowe możliwości poprawy poziomu codziennego życia ludzi. Następuje zmiana modelu życia, mamy możliwość załatwiania większości spraw urzędowych, a także duże części zakupów poprzez internet bez wychodzenia z domu, społeczeństwo "otrzymuje" więcej czasu wolnego, który będzie mógł być wykorzystany w inny sposób; powinno też otrzymać dodatkową ofertę zagospodarowania tego czasu, następuje znaczne ułatwienie w komunikacji między ludzkiej. Jedną z rozrywek jest telewizja cyfrowa, w której to widz ma prawo wyboru programów (konieczność opłat), otrzymuje bezpłatne transmisje z wydarzeń kulturalnych, sportowych, pojawiają się telewizje regionalne.
Podstawową cechą społeczeństwa informacyjnego jest aktywne i powszechne uczestnictwo obywateli w życiu społeczno-politycznym, zarówno na szczeblu lokalnym jak i państwowym. A także zapewnienie wszystkim obywatelom pełnego dostępu do informacji, wolność informacji, równocześnie prawo do prywatności. I tu pojawia się problem "nadmiaru" informacji. Stykamy się także z nowym zjawiskiem - "demokracji internetowej".
Istnieje poważne niebezpieczeństwo, że niektórzy obywatele będą pozbawieni nowych możliwości. W największym stopniu zagrożenie to dotyczy obywateli: słabo wykształconych, z brakami w  posiadanych umiejętnościach, o niskich dochodach (zbyt wysokie ceny usług
teleinformatycznych), czy z krajów mniej rozwiniętych (nawet w Europie - Północ vs.
Południe/Wschód). Może pogłębiać się rozwarstwienie, ale na pocieszenie .rozwarstwienie to nie występuje w relacjach mężczyźni - kobiety.

Kraje, które wejdą w erę społeczeństwa informacyjnego zbiorą największe żniwo. To one wyznaczą drogę dla innych. Natomiast te kraje, które będą zwlekać, lub podejmą działania połowiczne, mogą w czasie krótszym od dziesięciolecia stanąć w obliczu załamania inwestycji i kryzysu na rynku pracy."
(fragment Raportu Komisji Bangemanna)

Stany Zjednoczone.

Chcąc mówić o społeczeństwie informacyjnym jako realnej idei antycypującej czy opisującej pewną rzeczywistość należy cofnąć się do roku 1979. W tym czasie amerykańska Narodowa Akademia Nauk opublikowała raport, w którym proklamowała początek nowego okresu w dziejach świata - cywilizacji informacyjnej. Nowe możliwości ich wpływ na organizację społeczeństw, skutki cywilizacyjne wprowadzanych zmian stały się także tematem opublikowanego w 1982 r. raportu dla Klubu Rzymskiego.

Początek lat dziewięćdziesiątych to czas podjęcia w Stanach Zjednoczonych idei Narodowej Infrastruktury Informacyjnej, a następnie Światowej Infrastruktury Informacyjnej - GII (Global Information Infrasructure). Jeszcze większe znaczenie dla rozwoju SI w wymiarze globalnym miał opublikowany w 1997 roku raport - Struktura Światowej Elektronicznej Gospodarki, który wyznaczał kierunki i główne pola działania w tej materii. Dokument ten zyskał najwyższą rangę dokumentu państwowego w momencie sygnowania go przez ówczesnego prezydenta Billa Clintona i wiceprezydenta Ala Gore'a. W rezultacie hasło Globalnej Infrastruktury Informacyjnej (GII) i Globalnej Elektronicznej Gospodarki (GEC) stało się nowym przesłaniem Stanów Zjednoczonych, a tym samym nowym wyzwaniem dla Unii Europejskiej.

Unia Europejska

Widząc konieczność stworzenia gospodarki zrównoważonego rozwoju będącej w stanie konkurować z amerykańską, Unia Europejska podjęła szereg działań mających na celu budowanie i rozwój Społeczeństwa Informacyjnego. Kluczowym dla zrozumienia nowych wyzwań i uwarunkowań był opublikowany w 1994 roku Raport Bangemanna i stanowiący jego integralną część europejski plan działania - An Action Plan. Raport jednoznacznie wskazywał, że rozwój społeczeństwa informacyjnego niesie za sobą gruntowne przeobrażenia społeczne i gospodarcze co w konsekwencji prowadzi do wielowymiarowego rozwoju regionów i państw.

W marcu 2000 roku na lizbońskim szczycie Unii Europejskiej kraje członkowskie przyjęły nową inicjatywę - "eEurope - Information Society for all" Realizacja inicjatywy ma na celu przyspieszyć modernizację ekonomiczną krajów członkowskich a także zniwelować różnice w dostępie do informacji pomiędzy dużymi ośrodkami miejskimi a prowincją. W "eEurope" kraje członkowskie zobowiązały się do realizacji trzech głównych celów strategicznych:

1.  Wprowadzenia obywateli Europy, szkół, przedsiębiorstw oraz administracji publicznej w wiek cywilizacji  informacyjnej

2.  Wspieranie rozwoju nowych technologii informatycznych i komunikacyjnych

3.  Wzmocnienie spójności socjalnej

Dla realizacji tych celów Komisja Europejska wytyczyła 10 obszarów tematycznych na które powinien być położony szczególny nacisk:

1.     Młodzież Europy w wieku cywilizacji cyfrowej - wprowadzenie Internetu, środków multimedialnych do szkół i ich adaptacja do potrzeb edukacyjnych.

2.     Tani dostęp do Internetu - zwiększenie konkurencji, co w rezultacie doprowadzi do obniżki cen, poszerzenia możliwości wyboru operatorów.

3.     Intensyfikacja działań w dziedzinie e-gospodarki - przyspieszenie niezbędnych regulacji prawnych, wdrożenie elektronicznych procedur w zamówieniach publicznych, szczególne wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw, stworzenie domeny europejskiej *.eu usprawniającej elektroniczny handel w Europie.

4.     Szybki Internet dla potrzeb naukowców i studentów - budowa i udostępnianie szybkich łącz internetowych dla potrzeb środowisk naukowych i studentów

5.     Karty elektroniczne dla bezpieczeństwa dostępu do informacji - stworzenie europejskiej infrastruktury dla szerokiego korzystania z kart elektronicznych w różnego rodzaju aplikacjach

6.     Kapitał zwiększonego ryzyka dla małych i średnich przedsiębiorstw w sferze zaawansowanych technologii. - stworzenie innowacyjnego podejścia w celu pozyskania kapitału dla finansowania innowacyjnych projektów z dziedziny ICT

7.     Uwzględnienie potrzeb osób niepełnosprawnych - stworzenie warunków w których z rozwoju społeczeństwa informacyjnego mogą korzystać także ludzie niepełnosprawni.

8.     Służba zdrowia on-line - zwiększenie wysiłków na rzecz upowszechnienia usług sieciowych w służbie zdrowia, standaryzacja w obszarze informatyki medycznej, wykorzystanie kart elektronicznych w dostępie do danych zdrowotnych pacjenta

9.     Inteligentny transport - działania na rzecz lepszego wykorzystania nowoczesnej techniki w dziedzinie transportu, zapewnienie możliwości lepszego planowania podróży, swobodnego komunikowania się podczas podróży oraz wykorzystywania numeru alarmowego

10. Rząd on-line - zapewnienie skutecznych narzędzi dostępu do informacji sektora publicznego, umożliwienie wzajemnego przepływu informacji między sektorami władzy.

Unia nie tylko wytyczyła cele i obszary działania, ale także określiła terminy realizacji swoich zamierzeń. Kraje unijne zdecydowały się położyć duży nacisk na edukację. Do końca 2001 r. wszystkie szkoły znajdujące się w krajach Unii mają być podłączone do Internetu, zaś wszyscy uczniowie kończący szkołę podstawową w 2003 roku powinni być "informatycznie piśmienni" Komisja Europejska postuluje wypracowanie zasad pozwalających na obniżenie kosztów dostępu do Internetu. W tym celu koncesje w obszarze teleinformatycznym powinny być wszędzie tam gdzie jest to możliwe zastępowane pozwoleniami. Komisja wspiera rozwój handlu elektronicznego poprzez skłonienie agend unijnych a także instytucji publicznych krajów europejskich - do dokonywania zakupów i organizowania przetargów na drodze elektronicznej. Komisja promować będzie także wykorzystanie domen internetowych należących do grupy *.eu Mieszkańcy Unii będą mieli możliwość komunikacji z władzą w formie elektronicznej. Umożliwi to np. pobieranie formularzy podatkowych, wzorów podatkowych, zadawania pytań. Kraje członkowskie zobowiązały się do elektronicznej prezentacji informacji publicznych obejmujących takie zagadnienia jak: informacje administracyjne, kulturalne, dotyczące środowiska naturalnego i sytuacji na drogach. W eEurope wskazano na konieczność inwestowania w inteligentne systemy transportowe. Do końca 2002 roku ponad połowa dużych i średnich miast europejskich powinna być wyposażona w systemy informatyczne sterujące ruchem (podobnie jak główne trasy tranzytowe w Europie).

Przedstawiciele Komisji Europejskiej zdają sobie sprawę z istotnej przewagi w wyścigu technologicznym Stanów Zjednoczonych, gdzie rozwój innowacyjnych firm i technologii wspierany jest intensywnie przez tzw. kapitał wysokiego ryzyka. Dlatego też Komisja uznała za niezbędne wprowadzenie rozwiązań, które przy wykorzystaniu partnerstwa źródeł prywatnych i publicznych pozwalałaby na sprawne i szybkie finansowanie ciekawych inicjatyw. KE za konieczne uznała także usunięcie przeszkód prawnych utrudniających funkcjonowanie funduszy inwestycyjnych wysokiego ryzyka.

Polska

Komisja uznała, że wszystkie te działania powinny obejmować także państwa stowarzyszone. - "Rozszerzenie idei europejskiego społeczeństwa informacyjnego na wszystkie kraje europejskie, w tym - na czym nam bardzo zależy - na kraje kandydujące do Unii Europejskiej, pomoże nam w wielu aspektach procesu dostosowawczego i ostatecznie przyczyni się do przyspieszenia rozszerzenia" - powiedział podczas warszawskiej Europejskiej Konferencji Ministerialnej premier rządu RP - Jerzy Buzek.

Nowoczesne technologie, usługi i zastosowanie usług telekomunikacyjnych, teleinformatycznych i multimedialnych również w Polsce powinien być katalizatorem rozwoju gospodarczego, zwiększać konkurencyjność gospodarki, tworzyć nowe miejsca pracy, sprzyjać rozwojowi regionów, wspomagać nauczanie, ochronę bezpieczeństwa państwa i obywateli oraz porządku publicznego. Sejm swoją uchwałą z 14 lipca 2000 w sprawie budowania podstaw społeczeństwa informacyjnego w Polsce, zobowiązał rząd do podjęcia działań sprzyjających rozwojowi SI. Sejm zobowiązał rząd do koordynacji i realizacji polityki rozwoju SI we wszystkich działach i na wszystkich szczeblach administracji rządowej. W działaniu tym zdaniem Sejmu należy uwzględnić następujące zagadnienia:

1.     Zasady powszechnego dostępu i wykorzystania Internetu

2.     Plan rozwoju edukacji informatycznej dzieci i młodzieży

3.     Plan rozwoju edukacji informatycznej osób dorosłych uwzględniający konieczność zdobywania nowych kwalifikacji w transformującej się gospodarce

4.     plany i priorytety rozwoju systemów teleinformatycznych w administracji sprzyjające racjonalizacji wykorzystania środków budżetowych, a także usprawniające kontakty obywatela z urzędem oraz samorządność lokalną,

5.     metodykę rozwoju systemów teleinformatycznych uwzględniających wymagania obronności i bezpieczeństwa państwa,

6.     priorytety rozwoju systemów teleinformatycznych wspomagających system finansowy państwa,

7.     działania podejmowane przez państwo dla rozwoju systemów teleinformatycznych dla potrzeb ośrodków naukowych i ośrodków uniwersyteckich,

8.     system ostrzegania przed zagrożeniami związanymi z nadużyciami i przestępstwami z wykorzystaniem sieci teleinformatycznych i telekomunikacyjnych,

9.     plan działań wspomagających wykorzystanie usług społeczeństwa informacyjnego:

10. dla rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw,

11. dla rozwoju wsi,

12. w ochronie zdrowia,

13. w zwiększaniu dostępności do dóbr kultury,

14. w transporcie,

15. ochronie środowiska,

16. dla zwiększenia bezpieczeństwa obywateli i ochrony porządku publicznego,

17. udział przedstawicieli Polski w międzynarodowych ustaleniach i działaniach standaryzujących zasady gospodarki elektronicznej.

W odpowiedzi Rząd RP przedstawił dokument programowy - "Cele i kierunki rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego w Polsce" a także zobowiązał się do przedłożenia Wysokiej Izbie do dnia 31 maja 2000 roku stworzonej na wzór eEurope - "Strategii rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego w Polsce na lata 2001-2006 - ePolska" zawierającej plan działania i oszacowanie skutków finansowych realizacji polityki państwa w tej materii.

Widząc konieczność instytucjonalizacji działań na rzecz rozwoju SI i prowadzenia akcji lobbingowej w Sejmie powstała ponadpartyjna grupa ds. rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Znowelizowano "Prawo telekomunikacyjne" do laski marszałkowskiej wpłynęły także projekty ustaw o dostępie do informacji publicznej oraz podpisie elektronicznym.

Samorząd terytorialny

W coraz większym stopniu Internet i inne technologie ICT są wykorzystywane w codziennej pracy samorządów polskich. Liczba miast, gmin, czy powiatów posiadających własne witryny Internetowe z roku na rok rośnie. Witryny te są coraz częściej nie tylko serwisami informacyjnymi, ale także stają się biurami obsługi mieszkańców.

Samorządy uczestniczą w realizacji projektów ICT tworząc konsorcja z partnerami z krajów Unii Europejskiej. Samorządy mają także swoje forum wymiany informacji i doświadczeń związanych z rozwojem i wykorzystaniem nowoczesnych technologii w administracji publicznej. Tym forum jest organizowana od 5 lat przez Stowarzyszenie "Miasta w Internecie" - konferencja "Miasta w Internecie". Postulaty samorządowców formułowane na corocznych spotkaniach przyczyniały się do pogłębiania krajowych dyskusji, zaś wypracowane dokumenty przekazywane na ręce, Marszałka Sejmu RP, Premiera Rządu RP miały znaczący wpływ na zapisy i opinie formułowane w dokumentach II Kongresu Informatyki Polskiej, w uchwale Sejmu RP w sprawie "rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego" oraz w projekcie ustawy o powszechnym dostępie do informacji publicznej.

Konferencja jest dobrą okazją do oceny postępów polskiej administracji samorządowej w dziedzinie wykorzystania Internetu i nowoczesnych technologii ICT w codziennej pracy i kontaktach z obywatelem. Dostarcza ona także:

·        wójtom i burmistrzom gmin, prezydentom miast, starostom powiatowym oraz członkom zarządów gmin wiejskich, miast, powiatów i województw, a także radnym wszystkich szczebli samorządu.

·        pracownikom urzędów gmin, miast oraz starostw i urzędów marszałkowskich odpowiedzialnym za promocję, informację, informatyzację oraz kontakty z mieszkańcami

·        przedstawicielom firm współpracujących z administracją lokalną i regionalną oraz realizujących serwisy lokalne

·        przedstawicielom organizacji pozarządowych wspomagających działania administracji publicznej

·        reprezentantom organizacji samorządowych

możliwości zapoznania się katalogiem najlepszych wzorów z krajów członkowskich Unii Europejskiej. Mottem tegorocznej konferencji "Miasta w Internecie" jest - hasło "Społeczeństwo Informacyjne gwarantem demokracji". Hasło to zostało wywiedzione z "eDemocracy" - zaproponowanej przez Komisję Europejską jako strategiczny cel pośród problematyki wpisanej w programowy dokument szczytu Unii Europejskiej w Lizbonie w marcu ubiegłego roku DG INFOSOC (Dyrekcja Generalna Społeczeństwo Informacyjne Komisji Europejskiej) przyjęła patronat nad V konferencją wskazując na nią, jako główne wydarzenie roku 2001 w krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Komisja oczekuje, że V Konferencja będzie ważnym etapem dyskusji nad wnioskami, jakie demokratyczne społeczeństwa państw Unii a także kandydackich winny wyciągnąć z faktu rozwoju nowoczesnych technologii informacyjnych i komunikacyjnych.

Program V konferencji będzie uwzględniał doświadczenia oraz projekty realizowane w Polsce, w i dla administracji publicznej, a także wartościowe propozycje składane przez zainteresowane firmy, organizacje oraz liderów projektów. Podczas konferencji przedstawiony zostanie stan polskich wdrożeń ICT dla administracji oraz serwisów dla obywatela. Podejmowane będą także "gorące tematy" związane m.in. z :

·        ustawą o powszechnym dostępie informacji publicznej (nakładającą na samorząd terytorialny obowiązek publikacji prawa lokalnego)

·        podpisem elektronicznym

·        rządowym programem tworzenia wiejskich telecentrów

·        warunkom tworzenia e-commerce na poziomie lokalnym

·        inicjatywom Komisji Europejskiej w zakresie tzw. "smart government" i innym projektom IST (Information Society Technologies)

·        portalom i serwisom samorządowym

Rozwój cyfrowych technologii informacyjnych stworzył  Społeczeństwo Informacyjne. Zmiany, jakie niesie ze sobą powstanie Społeczeństwa Informacyjnego są najbardziej znaczące i najgłębsze od czasów rewolucji przemysłowej w XIX wieku. Co więcej; są one wszechogarniające i wszechobecne - wywierają wpływ na każdego i wszędzie. Unia Europejska uważa tę transformację zarówno za jedno z największych wyzwań ekonomicznych i społecznych stojących obecnie przed Europą, jak i wielką szansę rozwoju konkurencyjności, wzrostu zatrudnienia i spójności społecznej czekającą na wykorzystanie. O wielkiej wadze, jaką przywiązuje UE do rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego, świadczy fakt utworzenia w tym celu Dyrekcji Generalnej w Komisji Europejskiej (DG Information Society).

Głównymi kierunkami polityki rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego są:

·        wspieranie wchodzenia Europy w erę informacyjną poprzez stymulowanie tworzenia nowych usług oraz aktywności ekonomicznej w celu promowania konkurencji oraz rozwoju zatrudnienia poprzez bezpośrednie włączanie do sieci wszystkich obywateli; gospodarstw domowych, szkół, przedsiębiorstw i administracji.

·        promowanie konkurencji i współzawodnictwa w dziedzinie usług komunikacyjnych poprzez: liberalizowanie istniejących usług komunikacyjnych, monitoring i regulowanie istniejących sieci, promowanie tworzenia sieci o zasięgu globalnym,

·        wzmocnienie badań, rozwoju technicznego, oraz standaryzacja,

·        zwiększanie świadomości społecznej.