PROCES CYWILNY.doc

PROCES CYWILNY: RZYMSKO – KANONICZY WE WŁOSZECH

Podstawą postępowania w sprawach cywilnych były zasady rzymskiego procesu KOGNICYJNEGO, rozwiniętego w praktyce sądów kościelnych tzw. rzymsko – kanoniczny od XIIIw. we Włoszech

CECHY PROCESU:

1.JAWNOŚĆ

2.PISEMNY – wymiana pism procesowych pomiędzy stronami

3.SKARGOWY – sędzia działał po otrzymaniu skargi powoda

SKARGA – powód zawierał klauzulę – jak więcej to sędzia mógł zasądzić więcej

4.DYSPOZYCYJNY – dyspozycyjność (rozporządzalność) polegała na tym, że od woli strony zależało rozpoczęcie procesu tj. sędzia działał dopiero po otrzymaniu skargi powoda oraz strony same dysponowały swymi prawami procesowymi i materialnymi; mogły np. w pewnych stadiach procesu wycofać skargę, zawrzeć ugodę itd.

5.KONTRADYKTATORYJNY czyli SPORNY – do samych stron należało gromadzenie i przedstawianie materiału procesowego

6.PRAWDY FORMALNEJ – sędzia nie działał z urzędu ale na wniosek stron. Nie mógł on dochodzić z urzędu nowych faktów i dowodów nie powołanych przez stronę ani ich uwzglęnićprzy wyrokowaniu. Sędzia opierał się tylko na materiale zebranym przez strony i w wyrokowaniu musiał się trzymać treści żądania powoda, tj. nie mógł np. zasądzić od pozwanego więcej niż tego domagał się powód (ultra petitum). Sędzia nie mógł dociekać rzeczywistego stanu rzeczy, ani brać pod uwagę okoliczności znanych mu w prawdzie, ale nie zawartych w aktach procesu. Co ni jest zawarte w aktach nie istnieje w ogóle.

7.LEGALNA TEORIA DOWODOWA zwana też TEORIĄ DOWODÓW FORMALNYCH – przy ocenie dowodów sędzia nie mógł kierować się własnym przekonaniem, musiał trzymać się przepisów ustawy, poszczególnych środków dowodowych.

STADIA PROCESU:

-odróżniał je moment wdania się w spór (litis contestatio) – wdanie się w spór, zagruntowanie sporu

1.Zaczyna się wniesieniem przez powoda pozwu do sądu wraz z pisemną skargą. Skarga powinna zawierać:

*nazwisko powoda

*przedmiot roszczenia

*określenie sądu

*podstawę prawną

*nazwisko pozwanego

Jeżeli sędzia uznał że skarga odpowiada wymogom formalnym to sędzia urzędowo pozywał drugą stronę i ustalał termin stawienia się w sądzie.

2.Pozwany mógł wnieść pisemną obronę przeciw roszczeniom powoda, podnosząc zarzuty czyli ekscepcje, które miały bądź uwolnić go od wdania się w spór lub zniweczyć pretensję powoda, bądź tylko spór odroczyć.

EKSCEPCJE:

A) DEKLINATORYJNE – zwalniały od wdania się w spór np. zarzut, że sprawa już została prawomocnie osadzona lub że w danej sprawie została zawarta ugoda. Powinny być wniesione i udowodnione przed wdaniem się w spór.

B) PEREMPTORYJNE – ich celem było zniweczenie pretensji powoda przez wniesienie np. zarzutu, że pretensja powoda uległa przedawnieniu albo, że nastąpiło już zaspokojenie roszczeń powoda mogły być udowodnione dopiero po wdaniu się w spór. Pozwany najpierw musiał złożyć przysięgę, że nie czyni tego aby przeciągnąć spór.

C) DYLATORYJNE – zmierzały do odraczenia sporu, powodowały chwilowe oddalenie sprawy, odroczenie sprawy z powodu niewłaściwego sądu bądź błędów formalnych tzn. niesprawności pozwu niezachowania w nim przepisanych prawem formalności. Można je było wnosić przed i po wdaniu się w spór.

(Skutkiem wdania się w spór było to, że strona nie mogła się sama wycofać. Pisemna skarga to karta papieru i w poszczególnych punktach zawarte były artykuły dowodowe.

*jeżeli pozwany zgadza się to punkt odpada

*jeżeli przemilczy to też odpada

*jeżeli nic nie zrobił, musi być spór np. mamy dwa punkty których trzeba dowieść przed sądem. Pozwany musi ich dowieść. Ma środki dowodowe:

*dokument – na piśmie

*świadkowie

*przysięga

REPLIKA – odpowiedź powoda przed obroną pozwanego

DUPLIKA – odpowiedź pozwanego na replikę

Dopuszczalna była i dalsza wymiana pism między stronami ale musiał się zgodzić na nią sąd.

LITIS CONTESTATIO – następował gdy pozwany zaprzeczał roszczeniom powoda, a słuszności swej ekscepcji nie mógł uzasadnić. Otwierało nowe stadium procesu, w którym następował merytoryczny rozbiór sporu. Konsekwencją tego było to, że nie można było zmieniać treści skargi, strona nie mogła sama się wycofać. W tym stadium postępowanie także polegało na wymianie pism między stronami, a celem ich było merytoryczne badanie sprawy poprzez ustalanie faktów wymagających udowodnienia, a wyeliminowanie z procesowego materiału faktów bezspornych. Służyła temu metoda wyodrębniania pozycji spornych w sprawie i wymagających udowodnienia w postaci tzw. ARTYKUŁÓW DOWODOWYCH. Polegała na przedstawieniu przez powoda skargi na piśmie w postaci krótkich zdań czyli POZYCJI (artykułów) zawierających jeden fakt. Pozwany musiał ustosunkować się na piśmie do poszczególnych pozycji skargi. Twierdzenia uznane albo przemilczane przez pozwanego były uznawane za bezsporne. Natomiast punkty sporne (artykuły dowodowe) stawały się przedmiotem postępowania dowodowego, przy czym ciężar przeprowadzania dowodu spoczywał na tym który twierdził, a nie na tym który zaprzeczał.

ŚRODKI DOWODOWE:

-najważniejszy – przyznanie się do winy – nie ma sporu, koniec procesu

-dokumenty na pismie (od Kodeksu Napoleona dowodem tylko dokument)

-przysięga stron

-zeznania świadków; świadkowie byli zaprzysiężeni w obecności oskarżonego i powoda. Byli przesłuchani ustnie przez sędziego na okoliczność potwierdzenia artykułów dowodowych. Świadkiem nie mogło być dziecko, osoba obłąkana, osoba pozbawiona czci, kobieta musiała występować razem z mężem.    

     Po zakończeniu postępowania dowodowego sędzia na podst. zebranych w sprawie akt procesowych i wniosków przełożonych na piśmie przez strony wydawał WYROK STANOWCZY. Był on inny niż przedstanowczy, który wydawany był w toku procesu w kwestiach wpadkowych (incydentalnych), nie dotyczących samej istoty sporu.

     Środkiem odwoławczym od wyroków stanowczych i przedstanowczych była apelacja czyli odwołanie wnoszone przez stronę procesową do sądu wyższej instancji, który od nowa zajmował się merytorycznym rozpatrywaniem sprawy i wydawał nowy wyrok. W doktrynie przyznano każdej stronie możliwość dwukrotnej apelacji, dopiero trzy jednakowe wyroki kończyły sprawę ostatecznie.

     Pisemność postępowania i sformalizowanie zawartości pism procesowych przyczyniły się do tego, że dużą rolę w procesie zaczęły odgrywać osoby biegłe w prawie, które mogły wyręczać strony w czasie procesu – ZASTĘPCY stron. Dzielili się na: ADWOKATÓW – (dowody) – byli doradcami prawnymi stron i przygotowywali pisma procesowe

PROKURATORZY – (przedstawiciele) – w imieniu stron występowali w sądzie

Prawomocny wyrok stawał się tytułem egzekucyjnym. Egzekucję przeprowadzał z polecenia sędziego specjalny urzędnik sądowy. Przy roszczeniach pieniężnych sposobem zabezpieczenia pretensji wierzyciela było najpierw zajęcie ruchomości, z wyjątkiem przedmiotów niezbędnych do egzystencji i przedmiotów niezbędnych do wykonywania zawodu. Gdy majątek ruchomy nie wystarczał do zaspokojenia wierzytelności to następowało zajęcie nieruchomości i ich subhastacja, czyli sprzedaż na licytacji w celu uzyskania potrzebnej sumy. Gdy egzekucja majątkowa nie doprowadziła do celu, stosowano wobec niewypłacalnych dłużników przymus osobisty w postaci aresztu za długi.

Proces ten był długi i przewlekły, wymiana pism odbywał się w odrębnych terminach, które mogły być po kilka razy odraczane. Potrzeby wzrastającego obrotu handlowego wymagały uproszczenia i skrócenia postępowania sądowego przy dochodzeniu należności, w komunach włoskich rozwinął się specjalny tryb postępowania wzorowany na postępowaniu skróconym w sądach kościelnych, zwany POSTĘPOWANIEM SUMARYCZNYM – sędzia miał w nim wpływ na tok postępowania a także na wybór i ocenę środków dowodowych. Postępowanie było znacznie skrócone i uproszczone przez to, że zniesiona została litis kontestacja, artykuły dowodowe (strony musiały od razu przedstawić wszystkie swe zarzuty) jak również możność apelacji od wyrokóww przedstanowczych. Dużemu skróceniu uległy terminy procesowe.