Gr. 170
NORMA PRAWNA, PRZEPIS PRAWNY, AKT PRAWOTWÓRCZY, SYSTEM PRAWA.
NORMA PRAWNA
Wypowiedź normatywna, czyli pewien nakaz, zakaz lud dozwolenie staje się normą, gdy towarzyszy jej specyficzny kontekst społeczny w postaci rzeczywistej woli jakiegoś podmiotu zrealizowania wskazanego wzoru zachowania.
Norma prawna jest najmniejszym, stanowiącym sensowną całość elementem prawa. Przyjmuje się, że jest ona regułą zachowania mającą dwie zasadnicze cechy.
1. Jest to reguła generalna skierowana do pewnej kategorii adresatów, nie do adresata indywidualnego. Wskazanie adresatów następuje przez powołanie się na ich cechy rodzajowe. Wiele norm czyni adresatem wszystkich ludzi znajdujących się na obszarze obowiązywania danego prawa. Zdarzyć się może, że z treści normy wynika wprost, iż w danym czasie i miejscu może istnieć fizycznie tylko jeden podmiot noszący cechy określające adresata (np. osoba pełniąca określoną funkcję).
2. Reguła abstrakcyjna, czyli wzór zachowania określony jest przez wskazanie rodzajowych, a nie konkretnych cech jego zachowania. Dla zapewnienia wielokrotności spełnienia normy określenie tego wzoru nie powinno być nadmiernie szczegółowe, lecz bardziej ogólne, tak aby objąć dużą liczbę przypadków należących do danego typu zachowań. Na przykład zakaz zawarty w art. 148 KK: „Kto zabija człowieka”, obejmuje nieograniczoną ilość najrozmaitszego rodzaju zabójstw popełnianych na różnych ofiarach, w różnych sytuacjach przez różnego rodzaju sprawców. Wzór zachowania może być również kazuistyczny, to znaczy określony w sposób bardzo szczegółowy. Nowoczesne prawodawstwa unikają kazuistyki i posługują się regułami zachowania możliwie najogólniej sformułowanymi, lecz czasem okoliczności wymuszają bardzo szczegółową regulację.
aktami stosowania prawa, np. orzeczeń sądowych, decyzji administracyjnych itp., które mają charakter norm konkretnych i indywidualnych. Zakłada się, że normy powinny służyć do „wielorazowego użytku”.
Założenie, że obywatel podlega władzy państwowej tylko w takim zakresie, w jakim podlega prawu, a jednocześnie przyjęcie wymogu generalności i abstrakcyjności prawa służy obronie obywatela przez kaprysami władzy stronniczej, kierującej się prywatnymi interesami i próbującej wykorzystać prawo do oddziaływania jedynie na konkretną jednostkę w konkretnej jedynie sytuacji. Postulat ten stanowi jeden z nienaruszalnych warunków wolności jednostki, bezpieczeństwa prawnego.
Elementy norm prawnych.
A) Hipoteza jest to część normy, która określa adresata normy oraz warunki lub okoliczności, w których adresatowi temu jest coś czynić nakazane, zakazane lub dozwolone. Dotyczy elementów podmiotowych [wskazuje adresata normy oraz jego cechy (np. wiek, stan zdrowia), może wskazywać szczegółowo cel albo sposób działania] i przedmiotowych [odnosi się do stanów, zjawisk lub wydarzeń w stosunku do adresata zewnętrznych] sytuacji, którą ujmuje.
B) Dyspozycja jest to część normy, która określa treść zachowania zakazanego, nakazanego lub dozwolonego, albo treść decyzji, którą należy podjąć w związku z zaistnieniem pewnych faktów. Przedmiotem dyspozycji mogą być:
- czyny, tzw. Faktyczne czynności psychofizyczne (np. zabójstwo, fałszowanie dokumentów urzędowych, budowa domu, pomoc tonącemu)
- czynności konwencjonalne są to takie zachowania, którym istniejące normy (prawne lub inne np. obyczajowe), nadają specyficzne znaczenie, inne niż to, które wynikałoby z psychofizycznego przebiegu tych czynności i ich faktycznych skutków (np. uchylenie kapelusza). Jedną z czynności jest czynność prawna tzn. czynność wymagająca oświadczenia woli i zmierzająca do wywołania określonych skutków prawnych. Istotnymi czynnościami konwencjonalnymi, nie będącymi czynnościami prawnymi, są akty władcze organów państwa (np. uchwalenie ustawy przez Sejm, wydanie wyroku przez sąd). Są to akty zarówno tworzenie prawa, jak i stosowania prawa. Dyspozycja normy prawnej może określać, że wskazane w niej zachowanie jest: nakazane, zakazane lub dozwolone:
-nakaz:
a) nakaz obejmujący tylko jeden typ zachowań, od którego uchylić się można bez narażania się na niepożądane konsekwencje prawne
b) nakaz obejmujący jeden podstawowy typ zachowania podstawowego oraz drugi (inne zachowanie), który w określonych okolicznościach może być przez adresata wybrany zamiast zachowania podstawowego (prawo cywilne)..
Polskie prawo zna dwa rodzaje sytuacji, w których adresatowi pozostawiony jest wybór co do sposobu zachowania:
zobowiązanie przemienne- przepis prawa lub postanowienie umowy przewiduje kilka sposobów wykonania określonego obowiązku.
upoważnienie przemienne- nakazane zachowanie się w sposób A lub przy określonych okolicznościach może być zwolnienie z tego obowiązku i nakazane zachowanie się w sposób B, który jest szczegółowo określony.
-zakaz- wskazuje typy zachowań uznane przez normę za niedopuszczalne. Zakazane przez prawo są czyny.
-dozwolenie- jest jedynie funkcją nakazów i zakazów. Wolność działania polega na braku nakazów i zakazów odnoszących się do pewnej dziedziny spraw. Są to tzw. Dozwolenia słabe .to co nie jest prawnie nakazane lub zakazane jednostce jest jej z punktu widzenia prawa dozwolone. Jest także dozwolenie mocne tzn. adresat może, ale nie musi z dozwoleń korzystać. Każde dozwolenie ma natomiast swoje granice i przekroczenie tych granic wytyczonych przez zakazy lub nakazy jest sankcjonowane.
C) Sankcja występuje w dwojakim znaczeniu:
a) językowym, jako część normy
b) socjologicznym, jako społeczny fakt podjęcia określonych kroków dolegliwych wobec podmiotów zachowujących się niezgodnie z wzorami zawartymi w normach.
Socjologiczne pojęcie sankcji.
W tradycyjnym ujęciu sankcja polega na zastosowaniu przymusu państwowego dla zapewnienia podporządkowania się adresata dyspozycji normy prawnej. Takie ujęcie jest trudne do obrony (prawo prywatne) i jest czasami niedopuszczalne. Rola państwa jest polega w takich przypadkach jedynie na tym, że nie udziela się poparcia żądaniom opartym na wadliwie dokonanych czynnościach prawnych. Przykładem takiej sankcji jest sankcja nieważności czynności prawnej, a także sankcja bezskuteczności tej czynności.
Rodzaje sankcji prawnych:
sankcja egzekucyjna polega na przymusowym wykonaniu tego, co stanowiło niedopełniony obowiązek adresata, bądź na przymusowym unicestwieniu tego, co zostało przez adresata uzyskane wbrew zakazowi, bądź na przymuszeniu adresata do wykonania ciążącego na nim obowiązku.
sankcja nieważności (bezskuteczności) ma zastosowanie przede wszystkim do czynności prawnych, które są wyróżnianie przez prawo cywilne jako jeden z rodzajów czynności konwencjonalnych w prawie. Jeżeli czynności te są z naruszeniem nakazów, zakazów lub przekroczenia granic związanych z nimi dozwoleń lub kompetencji, to sankcją jest odebranie im skuteczności prawnej. Nieskuteczność może być:
ü nieważność bezwzględna następuje z mocy samego prawa bez potrzeby dokonywania jakichś dalszych czynności. Oznacza, że czynność nie wywołała żadnych skutków prawnych, a te, które wywołała muszą być unicestwione, uważana jest za niebyłą lub niedokonaną. Ma miejsce gdy:
ü nieważność względna ma miejsce, gdy określona osoba wystąpi zgodnie z prawem z wnioskiem do odpowiedniego organu o stwierdzenie nieważności. W takim wypadku czynność jest nieważna ex nunc, tj. od chwili jej orzeczenia przez kompetentny organ. Czynności wcześniejsze pozostają w mocy.
ü bezskuteczność zawieszona- prawo uzależnia związanie określonej osoby postanowieniami umowy lub innej czynności prawnej od jej zgody.
ü Bezskuteczność względna-może być stwierdzona przez sąd, gdy żąda tego osoba trzecia pokrzywdzona dokonaniem czynności prawnej.
Sankcja karna (represyjna, penalna) jest to sankcja grożąca za dokonanie czynów zabronionych, polegających na działaniu, rzadziej zaniechaniu. Najszerszy katalog sankcji represyjnych zawiera Kodeks karny i Kodeks wykroczeń. Polega ona na pozbawieniu naruszyciela zakazu sennych dla niego dóbr. Wedle współczesnych wyobrażeń prawnych i moralnych założonymi funkcjami kary mogą być:
a) Resocjalizacja przestępcy
b) Odstraszenie danego przestępcy od popełniania w przyszłości czynów karalnych
c) Odstraszenie potencjalnego przestępcy od popełniania czynów zabronionych danego rodzaju
d) Izolacja przestępcy od społeczeństwa i uniemożliwienie mu dokonywania nowych przestępstw
e) Eliminacja przestępcy ze społeczeństwa na zawsze.
Istnienie kilku rodzajów sankcji powoduje, że możliwe są rozmaite formy obrony norm postępowania wykorzystujące jednocześnie różne sposoby społecznej reakcji na naruszenie obowiązku prawnego. Wyodrębnia się np. następujące rodzaje norm:
- lex perfecta (prawo doskonałe)- norma opatrzona jest jedynie sankcją nieważności bezwzględnej lub względnej. Uznaje ona wadliwą czynność prawną za niebyłą.
- lex plus quam perfecta (prawo więcej niż doskonałe)- norma opatrzona jest sankcją nieważności oraz inną sankcją prawną, zwykle represyjną.
- lex minus quam perfecta (prawo mniej niż doskonałe)- norma opatrzona jest jedynie sankcją represyjną, natomiast czynność konwencjonalna wcześniej nieważna staje się od pewnego momentu ważna.
Od lat prawo wyodrębnia też kategorię zwaną lex imperfecta (prawo niedoskonałe). Jest to taka norma, dla której w systemie prawnym nie można znaleźć sankcji.
Koncepcje budowy normy prawnej:
Normy sprzężone- hipoteza i dyspozycja normy prawnej oraz sankcja wskazują, że elementy te nie są całkowicie równorzędne. W związku z tym za najbardziej przekonywującą uznaje się koncepcję norm sprzężonych, na które składają się:
a) norma sankcjonowana- określająca adresata i warunki, w jakich jest mu coś nakazane, zakazane lub dozwolone czynić (hipoteza) oraz treść owego nakazu, zakazu lub dozwolenia (dyspozycja)
b) norma sankcjonująca- stanowiąca, iż w przypadku naruszenia normy sankcjonowanej (co występuje tu jako hipoteza) zostanie zastosowana dolegliwość, której rodzaj i stopień jest wyznaczony w treści tej normy. Dyspozycja przewiduje zarówno obowiązek ponoszenia skutków naruszenia normy sankcjonowanej, jak i upoważnienie dla organów państwa realizacji tych skutków.
Norma sankcjonowana skierowana jest do pewnych kategorii adresatów określonych rodzajowo (adresaci pierwotni). Norma sankcjonująca skierowana jest zawsze do organów władzy publicznej, głównie państwa (adresaci wtórni), ponieważ w ich i tylko ich kompetencji leży oficjalne stwierdzenie naruszenia normy sankcjonowanej i zastosowanie sankcji.
Norma sankcjonująca jest przy tym normą posiłkową (drugiego rzędu), uruchamianą tylko wtedy, gdy naruszona została norma sankcjonowana.
Koncepcja norm sankcjonujących i sankcjonowanych została sformułowana przez polskiego teoretyka J. Landego. Jest przyjmowana wprost lub uznawana za przydatną na równi z innymi.
Trójczłonowa koncepcja normy prawnej. Zdaniem jej zwolenników, pełna norma musi obejmować wszystkie trzy elementy: hipotezę, dyspozycję i sankcję. W tym przypadku sankcja jest rozumiana jako część normy prawnej. Koncepcja ta nie jest zbyt przekonywująca, gdyż w niektórych przypadkach trudno jest ustalić sankcję.
PRZEPIS PRAWNY.
Dokumenty zawierające normy, czyli akty normatywne, nie są pisane tekstem ciągłym, lecz podzielone na odcinki. Najmniejszym z tych odcinków, (zwykle pojedyncze zdanie)-zaopatrzonym wskaźnikiem identyfikacyjnym- tzn. numerem, literą jest nazywany przepisem prawnym. Jest to wypowiedź, jaką "zastajemy" w tekście aktu normatywnego. Jest to całość gramatyczna, zawarta w tekście aktu normatywnego i wyodrębniona jako artykuł, paragraf, punkt itp.
Między normą prawną a przepisem prawnym istnieje więc relacja jak między treścią (sensem, znaczeniem) a formą. Przepisy są formą słowną (zdaniową), w którą treść jest ujęta. Normy prawne są wyprowadzane z przepisów, czemu służy m.in. ich interpretacja (wykładnia).
Porównując tekst przepisów (przepisu) z treścią normy sankcjonowanej i sankcjonującej można stwierdzić, że norma może być zbudowana:
a) w całości na podstawie jednego przepisu (przypadek rzadki)
b) na podstawie kilku, nawet bardzo wielu przepisów (sytuacja typowa).
Przepis z kolei może zawierać materiał do budowy wielu różnych norm prawnych albo części norm (np. hipoteza) lub części różnych norm prawnych (przypadek często spotykany).
Rodzaje przepisów prawnych (przy założeniu, że odróżniamy przepis i normę).
Ze względu na treść hipotezy i dyspozycji norm sankcjonowanych lub sankcjonujących i konsekwencje dla stosowania tych norm w przypadku ich sprzeczności wyodrębnia się:
a) przepisy ogólne (leges generalis)- regulują szeroki zakres spraw, obejmują szeroki katalog adresatów, ustanawiają ogólne (w dyspozycji) reguły zachowania;
b) przepisy szczegółowe (leges specjalis)- ustanawiają wyjątki, odrębne uregulowania w stosunku do tych pierwszych.
Przepisy te mają odmienne dyspozycje (np. nakaz- brak nakazu). Różnicą między nimi jest zakres lub stopień szczegółowości hipotez norm zrekonstruowanych na podstawie tych przepisów. Reguła kolizyjna mówi, że przepis szczególny uchyla przepis ogólny.
c) przepisy odsyłające ustanowione są w celu uniknięcia kilkakrotnego powtórzenia w akcie normatywnym tych samych części lub w celu uzupełnienia ich treściami zamieszczonymi w innym miejscu. Charakter przepisów odsyłających mają także mają także niektóre przepisy zawierające klauzule generalne.. w takim przypadku będą to tzw. Odesłania pozasystemowe, bowiem wzorów postępowania poszukują w innych niż prawo systemach normatywnych. Są to:
odesłania do wyraźnie sformułowanych kodeksów etyki zawodowej
odesłania do pewnych szczególnych reguł moralnych,
odesłania poprzez użycie zwrotów wartościujących do powszechnie uznawanych i dość jednolicie pojmowanych wartości
d) przepisy blankietowe- nie stanowią same żadnej reguły zachowania, lecz wskazują na organ państwa, który reguły takie ma dopiero wprowadzić.
W aktach prawnych wyodrębnia się też przepisy pełniące bardzo wyraźne określone funkcje w procesie legislacyjnym i w toku wprowadzania aktów normatywnych w życie. Należą do nich:
e) przepisy przejściowe (intertemporalne) występują z reguły w dwóch postaciach:
przepisów o charakterze kolizyjnym, regulujących "nadmiar prawa" i odnoszących się do stanu, gdy pewne sytuacje istotne prawnie powstały pod rządami wcześniej obowiązujących przepisów (obecnie już uchylonych) i trwają pod rządami nowych przepisów, które bezpośrednio zastąpiły przepisy dawne
przepisów mających charakt...
gosiaczek200