Autor: Jonathan Carroll
Tytul: Smutek szczegółów
(Sadness of Details)
Z "NF" 3/91
Kiedyś mnóstwo czasu spędzałam w "Cafe Bremen". Kawę podają
tam gorzką i przepyszną. a błękitne aksamitne siedzenia jak
pióra cyraneczki wprawiają w dobry nastrój, niczym starzy
przyjaciele. Duże okna witają światło poranka tak, jak Herr
Ritter, kelner, wita każdego wchodzącego. Nie trzeba wiele
zamawiać: filiżankę herbaty lub kieliszek wina. Sąsiednia
piekarnia dostarcza dwa razy dziennie rogaliki. Późnym
wieczorem kawiarnia wypieka własną specjalność dla nocnych
marków, coś jakby pączki wielkości kieszonkowego zegarka.
Ogrzany talerz pełen takich pyszności późnym zimowym
wieczorem stanowi wspaniałą ucztę.
Kawiarnia czynna jest dziewiętnaście godzin na dobę.
Zamykana tylko raz do roku, 24 grudnia, ale w pierwszy dzień
świąt znów jest otwarta, a stoły przykryte są wtedy zielonymi
i czerwonymi obrusami. W kawiarni jest pełno ludzi w nowych,
kolorowych swetrach, i samotni klienci wyglądają trochę
mniej smutno w tym dniu, który powinno się spędzać w domu.
W życiu istnieją drobne, namacalne przyjemności: ostatni
numer twojego ulubionego czasopisma, świeża paczka
papierosów, zapach pieczonego ciasta. Wszystko to można
dostać w tej kawiarni; można też czuć się szczęśliwym bez
żadnej z tych rzeczy.
Często przychodziłam tam posiedzieć, popatrzeć przez
okno, ponucić. Skrywany nałóg. Mój mąż podkrada cukierki,
mama czyta pisma filmowe, a ja nucę. Dajcie mi wolną
godzinę, nic do roboty i dobre okno do wyglądania, a z
przyjemnością zanucę wam całą "Piątą" Mahlera albo dowolną
piosenkę z "Białego Albumu" Beatlesów.
Sama przyznam, że nie jestem w tym zbyt dobra, ale nuci
się dla jednoosobowej widowni - dla siebie - i ktokolwiek
podsłuchuje, robi to na własne ryzyko.
Wydarzyło się to późnym listopadowym popołudniem, gdy
całe miasto wyglądało, jakby pokrywała je płynna warstewka
odbitego światła i deszczu. W takie dni deszcz jest
zimniejszy od śniegu, a wszystko wydaje się podlejsze,
bardziej kanciaste. W taki dzień zostaje się w domu, czyta
książkę i pije bulion z grubego, białego kubka.
Postanowiłam zafundować sobie odpoczynek w "Cafe Bremen",
bo byłam wykończona. Sprzeczki z dziećmi, wyprawa do
dentysty, a potem nie kończące się zakupy: papier toaletowy,
klej, sól. Są to przedmioty niewidzialne, o których
istnieniu w ogóle się nie wie do chwili, kiedy ich zabraknie
i nagle są koniecznie potrzebne. Niewidzialny dzień, kiedy
wyczerpuje cię bieganina w kółko, wykonywanie niewdzięcznych
czynności, koniecznych, ale bez znaczenia: koszmar gospodyni
domowej.
Kiedy mokra i obładowana torbami weszłam do środka, chyba
jęknęłam z radości, gdy zobaczyłam, że mój ulubiony stolik
jest wolny. Pomknęłam do niego jak zmęczony rudzik do
gniazda.
Podszedł do mnie zaraz Herr Ritter. W swoim czarnym
garniturze, muszce i z białą ściereczką, jak zwykle
starannie przewieszoną przez rękę, wyglądał elegancko i
bardzo dziewiętnastowiecznie.
- Wygląda pani na bardzo zmęczoną. Ciężki dzień?
- Nijaki, Herr Ritter.
Zaproponował kawałek ciasta z kremem, do diabła z
kaloriami, ale zamiast tego zamówiłam kieliszek czerwonego
wina. Miałam godzinę do powrotu dzieci do domu. Godzinę,
żeby węzły wewnątrz mnie powoli się rozplątały, podczas gdy
ja będę obserwowała przez okno deszcz, który teraz już
wydawał się romantyczny. Ile czasu mogło upłynąć, dwie
minuty? Trzy? Prawie bezwiednie zaczęłam nucić, ale od
stolika za mną dobiegło mnie głośne, długie "Ćśśś!"
Odwróciłam się speszona i zobaczyłam wpatrzonego we mnie
gniewnego staruszka o bardzo czerwonej twarzy.
- Nie każdy lubi Neila Diamonda!
Wspaniałe zakończenie wspaniałego dnia: osądzono mnie za
nucenie "Holly Holy".
Zrobiłam przepraszającą minę i już się miałam odwrócić,
kiedy kątem oka zauważyłam fotografie, które starszy pan
rozłożył przed sobą na stoliku. W większości były to zdjęcia
moje i mojej rodziny.
- Skąd pan je ma?
Sięgnął za siebie, wziął jedno i podał mi je. Powiedział
nie patrząc na mnie: - To twój syn za dziewięć lat. Nosi
przepaskę, bo stracił oko w wypadku samochodowym. Chciał
zostać pilotem, jak wiesz, ale trzeba do tego dobrego
wzroku, więc zamiast tego maluje domy i dużo pije. Ta obok,
to jego dziewczyna. Bierze heroinę.
Mój syn Adam ma dziewięć lat i zależy mu tylko na
samolotach. Jego pokój nazywamy hangarem, bo wszystkie
ściany wytapetował zdjęciami zespołów latania precyzyjnego:
"Błękitnych Aniołów", angielskich "Czerwonych Strzał" i
włoskich "Frecce Tricolori". Ma tam modele, czasopisma i
tyle przeróżnych rekwizytów samolotowych, że jest to nieco
przytłaczające. Ostatnio spędził tydzień na pisaniu listów
do wszystkich większych linii lotniczych (w tym Air Maroc i
Tarom z Rumunii) z pytaniem, co trzeba zrobić, żeby zostać u
nich pilotem. Mój mąż i ja byliśmy zawsze i oczarowani, i
dumni z obsesji Adama. Nigdy nie myśleliśmy o nim inaczej
jak o przyszłym pilocie. Na zdjęciu, które trzymałam w ręku,
nasz mały, ostrzyżony na jeża, o bystrych zielonych oczach
wyglądał jak wynędzniały osiemnastoletni żebrak. Na jego
twarzy malował się nieprzyjemny wyraz znudzenia,
rozgoryczenia i braku nadziei. Tak mógł wyglądać Adam za
kilka lat, pozbawiony złudzeń, wywołujący drwiny, na widok
którego przechodzi się na drugą stronę ulicy.
I ta przepaska na oku! Wyobrażenie sobie kalectwa
własnego dziecka jest równie bolesne, jak myśl o jego
śmierci. Nie ma... zgody na coś takiego. Nie może być. A
jeśli już taka tragedia się wydarzy, to zawsze z naszej
winy, bez względu na wiek dzieci czy okoliczności. Jako
rodzice zawsze musimy mieć skrzydła wystarczająco duże, aby
otoczyć nimi dzieci i osłonić je przed krzywdą czy bólem.
To figuruje w naszym kontrakcie z Bogiem, kiedy bierzemy na
siebie odpowiedzialność za ich życie. Tak dobrze pamiętam tę
postać w "Makbecie", która dowiedziawszy się o śmierci
wszystkich swoich dzieci zaczyna nazywać je "pisklętami".
"Gdzie są wszystkie moje pisklęta?". Na widok syna z
przepaską na oku poczułam w ustach smak krwi.
- Kim pan jest?
- A to twój mąż po rozwodzie. Myśli, że do twarzy mu z
nowymi wąsami. Uważam, że są nieco idiotyczne.
Willy całymi latami próbował wyhodować wąsy. Za każdym
razem wyglądał gorzej niż poprzednio. Kiedyś w trakcie
bardzo nieprzyjemnej awantury powiedziałam, że zawsze
zaczyna zapuszczać wąsy, kiedy ma romans. Poskutkowało.
Na zdjęciu oprócz wąsów miał na sobie jedną z tych
idiotycznych fanowskich koszulek: wymalowana w płomienie i
błyskawice reklamowała zespół heavy-metalowy o nazwie
"Braindead". Złowieszcze było to, że Adam przyniósł ostatnio
do domu ich album i powiedział, że są "przeraźliwi".
- Nazywam się Czwartek, pani Becker.
- Dzisiaj jest czwartek.
- Słusznie. Gdybyśmy się spotkali wczoraj, byłbym
Środą...
- Kim pan jest? O co tu chodzi? Co to za zdjęcia?
- To twoja przyszłość. Albo raczej jedna z nich.
Przyszłość jest niepewna i niebezpieczna. Zależy od różnych
czynników.
Od sposobu, w jaki teraz postępujesz z sobą i z innymi i
jak prowadzisz życie. - Wskazał na zdjęcie, które trzymałam,
a potem rozłożył ręce w geście mówiącym "Cóż można zrobić?
Tak to już jest".
- Nie wierzę. Proszę mnie zostawić! - Chciałam się
odwrócić, ale dotknął mojego ramienia.
- Twój ulubiony zapach to woń palącego się drewna. Zawsze
kłamiesz, kiedy mówisz, że pierwszą osobą, z którą spałaś,
był Joe Newman. Tym pierwszym tak naprawdę był Leon Bell,
"złota rączka" twoich rodziców.
Nikt o tym nie wiedział! Ani mój mąż, ani moja siostra,
nikt. Leon Bell! Tak rzadko o nim myślałam. Był miły i
delikatny, ale i tak bolało, a ja się strasznie bałam, że
ktoś wróci do domu i zastanie nas w moim łóżku.
- Czego pan chce? - zapytałam.
Wyjął mi zdjęcie z ręki i położył je z powrotem na stół z
innymi.
- Przyszłość może wyglądać inaczej. Tak jak linie na
dłoni. Z losem można negocjować. Jestem tu właśnie po to.
- Co pan chce w zamian?
- Twój talent. Pamiętasz ten rysunek dziecka pod drzewem,
który zrobiłaś zeszłego wieczora? Potrzebuję go. Przynieś mi
rysunek, a twój syn będzie ocalony.
- To wszystko? To był tylko szkic! Zajął mi dziesięć
minut. Narysowałam go oglądając telewizję!
- Przynieś mi go tu jutro dokładnie o tej samej porze.
- Czy mogę panu wierzyć?
Podniósł zdjęcie leżące pod spodem. Podsunął mi je przed
oczy: moja stara sypialnia. Leon Bell i ja.
- Nawet pana nie znam. Dlaczego ja?
Zsunął zdjęcia razem, jakby były kartami, które chciał
potasować. - Idź do domu i znajdź ten rysunek.
Kiedyś byłam całkiem niezła. Chodziłam do szkoły
plastycznej, dostałam stypendium i niektórzy moi nauczyciele
mówili, że mam zadatki na prawdziwą malarkę. A wiecie, jak
na to zareagowałam? Przeraziłam się. Malowałam, bo lubiłam
to. Ale kiedy zaczęto przyglądać się mojej pracy uważnie,
uciekłam za mąż. Małżeństwo (i odpowiedzialność, jaką ze
sobą niesie) jest idealnym parawanem, za którym można się
ukryć, gdy wróg (rodzice, dojrzałość, sukces) wziął cię na
muszkę. Zwiń się pod tą osłoną w kulkę, a nic cię już nie
ruszy. Dla mnie sukces artystyczny nie oznaczał szczęścia,
ale stres i wymagania, których nigdy nie mogłabym spełnić,
rozczarowując w ten sposób ludzi myślących, że jestem lepsza
niż byłam w rzeczywistości.
Właśnie ostatnio, kiedy dzieci dorosły już na tyle, żeby
same sobie robić jedzenie, kupiłam trochę drogich
angielskich farb olejnych i dwa zagruntowane płótna. Ale
wstydziłam się je wyjąć, bo jedynymi "dziełami sztuki",
jakie zrobiłam przez ostatnie parę lat, były zabawne rysunki
dla dzieci albo bazgrołki w listach do przyjaciół.
No i szkicownik, mój najstarszy przyjaciel. Zawsze
chciałam prowadzić pamiętnik, ale nigdy nie miałam tej
wytrwałości, jakiej potrzeba, żeby powiedzieć coś na piśmie
o każdym dniu swego życia. Mój szkicownik jest inny, bo
kiedy go zaczęłam, mając siedemnaście lat, obiecałam sobie
rysować w nim tylko wtedy, gdy będę miała na to ochotę albo
gdy zdarzy się coś tak ważnego (urodzenie dzieci, dzień, w
którym odkryłam romans Willy'ego), że muszę coś o nim
"powiedzieć". Będąc staruszką, dałabym go moim dzieciom ze
słowami: "O tych sprawach nie wiedzieliście. Teraz nie mają
już znaczenia poza tym, że mówią wam trochę więcej o mnie,
jeśli to was interesuje". Albo może tylko na niego spojrzę,
westchnę i wyrzucę go.
Czasem przeglądam szkicownik, ale zwykle mnie przygnębia,
nawet te dobre kawałki, przyjemne wspomnienia. Bo w
s z c z e g ó ł a c h j e s t t y l e s m u t k u.
Myślałam, że jestem taka modna i olśniewająca w spodniach-
dzwonach w paski, które włożyłam na jakieś duże przyjęcie
tuż po ślubie. Albo ten rysunek Willy'ego przy biurku, pali
cygaro i jest taki szczęśliwy, że kończy artykuł o Fischerze
von Erlachu, dzięki któremu miał zrobić karierę, a który
nigdy nie został nawet opublikowany. Robiłam te rysunki
starannie, z dużą ilością szczegółów, ale teraz widzę tylko
te idiotyczne spodnie albo jego rozgorączkowane palce na
klawiaturze maszyny do pisania. Ale skoro tak mnie to
przygnębia, dlaczego nadal rysuję? Bo to jedyne życie, jakie
mam i nie jestem na tyle pretensjonalna, żeby sądzić, że już
teraz znam odpowiedzi, które przyszłyby mi do głowy, kiedy
się postarzeję. Ciągle mam nadzieję, że kiedy za trzydzieści
czy czterdzieści lat spojrzę na te rysunki, doznam jakiegoś
objawienia, które nieco rozjaśni niektóre fragmenty mego
życia.
Nie mogłam znaleźć szkicu, którego chciał ten człowiek.
Przeszukałam wszystko: kosze na śmieci, szuflady, stare
prace domowe dzieci. Jak brutalnie narasta panika, jeśli nie
można znaleźć czegoś potrzebnego! Czegokolwiek by się nie
szukało, staje się to najważniejszym przedmiotem na świecie,
choćby nie wiadomo jak było błahe - kluczyk do walizki, czy
rachunek za gaz sprzed roku. Mieszkanie staje się wrogiem;
ukrywa to, czego się szuka, nie reaguje na prośby. Rysunku
nie było w szkicowniku, na stoliku pod telefon, nie
wetknęłam go do kieszeni płaszcza. Ani szare przestrzenie
pod łóżkami, ani zapachy fałszywej sosny i innych
chemikaliów w szafce kuchennej niczego nie ujawniły. Czy mój
syn rzeczywiście straci oko, jeśli nie znajdę jednej głupiej
zarysowanej kartki? Tak, to właśnie powiedział ten starzec.
Uwierzyłam mu, gdy zobaczyłam zdjęcie, na którym byłam z
Leonem.
To był straszny wieczór, kiedy usiłowałam być dobrą,
starą, normalną mamusią dla rodziny, jednocześnie szaleńczo
szukając rysunku w każdym kącie mieszkania. Przy kolacji
zapytałam od niechcenia, czy ktoś go nie widział. Nikt. Byli
przyzwyczajeni, że w domu pełno jest moich rysunków i
bazgrołów. Czasami któryś z nich spodobał się komuś i
lądował w jego pokoju, ale z tym nie miałam szczęścia.
Przez cały wieczór zerkałam na Adama, co od nowa dawało
mi siłę do szukania. Miał zwyczajne, ale bystre i przyjazne
oczy. Patrzył prosto na rozmówcę, poświęcając mu całą uwagę.
O północy nie miałam już gdzie szukać. Rysunek zniknął.
Siedząc przy kuchennym stole ze szklanką soku
pomarańczowego, wiedziałam, że mogę zrobić tylko dwie
rzeczy: powiedzieć prawdę, kiedy spotkam się jutro po
południu z panem Czwartkiem, albo spróbować odtworzyć z
pamięci rysunek, którego żądał. To był tak prosty szkic, że
nie uważałam, aby narysowanie czegoś podobnego sprawiło mi
dużo kłopotu. Lecz narysowanie dokładnie takiego samego?
Niemożliwe.
Poszłam do salonu i wyjęłam blok. Przynajmniej papier
będzie ten sam. Willy kupował go ryzami, bo był tani i
mocny, i oboje lubiliśmy go używać. Człowiek nie czuł się
winny mnąc kartkę, jeśli zrobiło się błąd. Łatwo mogłam
sobie wyobrazić, jak mnę ten cholerny rysunek i więcej o nim
nie myślę. Dziecko stojące pod drzewem. Dziewczynka w
dżinsach. Kasztan. Co w nim było takiego specjalnego?
Narysowanie go zajęło mi pięć minut. Pięć minut
upewnienie się, że jest taki, jak go zapamiętałam. Kolejne
pięć przeleżał mi na kolanach, a ja wiedziałam, że to
beznadziejne. Wszystkiego piętnaście minut.
Następnego popołudnia, zanim jeszcze usiadłam, pan
Czwartek już stukał natarczywie palcem w marmurowy blat. -
Znalazłaś go? Masz go?
- Tak. Jest w torebce.
Rozluźnił się. Twarz mu zwiotczała, palec leżał z resztą
dłoni na stole, on sam opadł na aksamitne oparcie. -
Wspaniale. Daj mi go, proszę.
On poczuł się lepiej, ale ja nie. Z największym
opanowaniem, na jakie było mnie stać, wyjęłam pognieciony
kawałek papieru z torebki.
Zanim wyszłam z mieszkania, zgniotłam rysunek w ciasną
kulę, aby choć trochę go oszukać. Jeśli nie będzie się
przyglądał zbyt uważnie, może będę bezpieczna. A może nie.
Nie miałam zbyt wielkiej szansy, ale na co jeszcze mogłam
liczyć w tym momencie?
Ale patrząc, jak starannie wygładza papier i przygląda
się rysunkowi, niby jakiemuś unikatowemu i bezcennemu
dokumentowi, wiedziałam, że lada moment zauważy różnicę i
wszystko diabli wezmą. Zdjęłam płaszcz i wśliznęłam się za
stolik.
Spojrzał znad rysunku. - Możesz sobie nucić, jeśli
chcesz. To nie potrwa długo.
Tak lubiłam tę kawiarnię, ale dzisiaj ten człowiek
zmienił ją w nieprzyjemne, groźne miejsce, które chciałam
jak najszybciej opuścić po skończeniu sprawy. Nawet widok
Herr Rittera czytającego przy barze gazetę był irytujący.
Jak życie mogło się toczyć tak normalnie, kiedy w powietrzu
unosił się najgorszy rodzaj magii, gęstej jak dym z cygara?
- Masz dobrą pamięć.
- Co to znaczy?
Sięgnął do kieszeni na piersi i wyjął kawałek papieru.
Rozwinął go i pokazał mi mój oryginalny rysunek dziewczynki
pod drzewem.
- Miał go pan!
Skinął głową. - Oboje bawiliśmy się w chowanego. Ja
powiedziałem, że ty go masz, ty próbowałaś dać mi kopię
mówiąc, że to oryginał. Kto był bardziej nieuczciwy?
- Ależ ja go nie mogłam znaleźć, bo pan go miał! Dlaczego
pan to zrobił?
- Bo musieliśmy się przekonać, jak dobrą masz pamięć. To
bardzo ważne.
- A co z moim synem? - zapytałam. - Czy nic mu się nie
stanie?
- Gwarantuję. Mogę ci pokazać jego zdjęcie, ale może
lepiej, żebyś po prostu wiedziała, że nic mu nie grozi i że
będzie bardzo zadowolony z życia. Dzięki temu, co dla niego
tu zrobiłaś. - Pokazał na drugi rysunek. - Chcesz zobaczyć
jego zdjęcie?
Kusiło mnie, ale w końcu odmówiłam. - Proszę mi tylko
powiedzieć, czy będzie pilotem.
Czwartek skrzyżował ramiona. - Będzie kapitanem
Concorde'a latającego na trasie Paryż-Caracas. Pewnego dnia
jego samolot zostanie porwany, ale twój Adam zrobi coś tak
sprytnego i odważnego, że sam jeden uratuje samolot i
pasażerów. Czyn prawdziwie bohaterski. Będzie nawet na
okładce "Time'a" i napiszą o nim artykuł "Może istnieją
jeszcze bohaterowie". - Uniósł rysunek. - Twój syn. Dzięki
temu.
- A co z moim rozwodem?
- Naprawdę chcesz wiedzieć?
- Tak.
Wyjął z kieszeni jeszcze jeden kawałek złożonego papieru
i ogryzek ołówka. - Narysuj gruszkę.
- Gruszkę?
- Tak. Narysuj gruszkę, to ci powiem.
Wzięłam ołówek i wyprostowałam papier na stole. - Proszę
pana, nic z tego nie rozumiem.
Gruszka. Gruby dół i dwa razy chudsza góra. Ogonek.
Trochę cieniowania dla nadania głębi. Gruszka.
Podałam mu rysunek, a on ledwo rzucił okiem, złożył go i
schował do innej kieszeni.
- Będzie rozwód, bo ty zostawisz męża, a nie na odwrót,
jak się obawiasz.
- Ale dlaczego miałabym to zrobić?
- Bo Frank Elkin idzie po ciebie.
Myślę, że gdybym wyszła za Franka Elkina, wszystko byłoby
w porządku. Na pewno kochałam go wystarczająco. Ale poza
...
margozap