4. Miejsce i rola Parlamentu Europejskiego w systemie instytucjonalnym Unii Europejskiej.
Organizacja Parlamentu
Parlament Europejski jest jedyną instytucją ponadnarodową, której członkowie są demokratycznie wybierani w powszechnych wyborach bezpośrednich. Jest on przedstawicielem obywateli Państw Członkowskich. Parlament Europejski jest wybierany co pięć lat i ustanawia liczne prawa (dyrektywy, rozporządzenia, itp.), które mają wpływ na życie codzienne każdego obywatela.
Parlament a Komisja Europejska
Komisja Europejska stoi na straży Traktatów i jest organem wykonawczym Wspólnoty, działając w ścisłej współpracy z Parlamentem Europejskim. Komisja przedstawia, wyjaśnia i broni projektów aktów prawnych w komisjach parlamentarnych, musi również uwzględniać zmiany, o które wnioskuje Parlament. Komisja uczestniczy we wszystkich posiedzeniach plenarnych Parlamentu i na wniosek posłów udziela wyjaśnień na temat kierunku prowadzonych polityk. Komisja jest zobowiązana do udzielenia odpowiedzi na pisemne i ustne pytania posłów.
Parlament a Rada Unii Europejskiej
Rada Unii Europejskiej jest kolejnym organem prawodawczym Unii składającym się z ministrów Państw Członkowskich. Uczestniczy ona w pracach Parlamentu Europejskiego. Urząd Przewodniczącego pełnią kolejno wszystkie Państwa Członkowskie przez okres 6 miesięcy. Rada Unii Europejskiej– reprezentowana przez Przewodniczącego, może uczestniczyć we wszystkich debatach podczas posiedzeń plenarnych. Na początku każdego okresu urzędowania Przewodniczący Rady Unii Europejskiej przedstawia na posiedzeniu plenarnym Parlamentu Europejskiego swój program i podejmuje debatę z posłami europejskimi. Pod koniec sześciu miesięcy prezydencji Przewodniczący przedstawia Parlamentowi Europejskiemu bilans polityczny. Nie więcej niż cztery razy do roku Rada Europejska gromadzi szefów państw lub rządów Unii Europejskiej i Przewodniczącego Komisji. Wyznaczane są wówczas ogólne kierunki polityczne Unii Europejskiej. Po każdym szczycie europejskim Przewodniczący Rady Europejskiej przestawia Parlamentowi Europejskiemu sprawozdanie z wyników swojej działalności.
PARLAMENT EUROPEJSKI (EUROPEAN PARLIAMENT)
Parlament Europejski jest jedną z pięciu instytucji UE wymienionych w postanowieniach traktatów założycielskich. Istotne zmiany, jakie dokonały się w jego składzie osobowym, strukturze, a w szczególności w uprawnieniach są głównie konsekwencją pogłębiania się i rozszerzenia zakresu przedmiotowego oraz terytorialnego integracji europejskiej. Są one jednak również wyrazem zdeterminowanej polityki Parlamentu, który od początku działalności konsekwentnie działał na rzecz wzmocnienia swej pozycji w systemie instytucjonalnym UE. Żadna inna jej instytucja nie doświadczyła takiej ewolucji.
Artykuł 189 Traktatu o WE stwierdza, że w skład Parlamentu Europejskiego wchodzą przedstawiciele narodów państw zjednoczonych we Wspólnocie.
Jego początki sięgają czasów istnienia Zgromadzenia Ogólnego EWWiS, Zgromadzenia EWG, jak również Zgromadzenia EWEA. Ciała te zostały połączone na mocy Traktatu fuzyjnego z 1965 roku w jedno Zgromadzenie dla trzech Wspólnot Europejskich. Od początku Zgromadzenie przyjęło nazwę Parlament Europejski, jednak formalnie nazwa ta weszła do porządku prawnego dopiero na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego w 1986 roku.
Początkowo kompetencje Parlamentu oparte były raczej na funkcjach kontrolnych
i roli obserwatora. W wyniku uzupełnień do wszystkich trzech traktatów wspólnotowych jego znaczenie wzrastało kosztem zmniejszania uprawnień Rady Unii Europejskiej.
W ramach kompetencji PE wyróżniamy:
1. Funkcję opiniodawczą. Dotyczy ona wydawania opinii zarówno w sferze stosunków wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Stanowisko przedstawione przez PE może mieć charakter zgody będącej wymogiem proceduralnym bądź wynikającym z jego ogólnych kompetencji. Przykładem tej kompetencji jest wyrażanie zgody przy niektórych umowach międzynarodowych z państwami trzecimi, jak również wydawanie opinii przy zawieraniu takich umów.
2. Funkcję instytucji biorącej udział w procesie prawodawczym. Co do zasady PE nie posiada samodzielnych kompetencji prawotwórczych. PE jako organ Wspólnot Europejskich nie dysponuje prawem do podejmowania bezpośredniej inicjatywy prawodawczej, ani nie posiada uprawnień do stanowienia prawa sensu stricte.
3. Funkcję kształtującą. Przykładem tej kompetencji są takie działania jak: wyrażanie zgody na mianowanie członków KE, jak i jej Przewodniczącego, wyrażanie zgody na przyjęcie nowych państw członkowskich, powoływanie Rzecznika Praw Obywatelskich na okres kadencji PE.
4. Funkcję kontrolną. Dotyczy głównie KE, która jest politycznie odpowiedzialna przed PE. Komisja ma obowiązek przedkładania sprawozdań
Siedziby Parlamentu Europejskiego
Parlament Europejski ma trzy siedziby: w Brukseli (Belgia), w Luksemburgu oraz w Strasburgu (Francja). Luksemburg jest siedzibą administracji Parlamentu (jego Sekretariatu Generalnego). Posiedzenia całego Parlamentu, zwane sesjami plenarnymi, odbywają się w Strasburgu, a czasem w Brukseli. Komisje parlamentarne spotykają się natomiast w Brukseli.
W ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa Parlament Europejski za pomocą pytań i zaleceń uzgadnia z Radą Unii Europejskiej główne aspekty i kluczowe decyzje w zakresie koordynacji i względnej harmonizacji polityki zagranicznej i bezpieczeństwa prowadzonej przez poszczególne państwa członkowskie Unii Europejskiej. Rada UE zobowiązana jest na bieżąco informować Parlament o propozycjach zmian w prowadzeniu polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. O doniosłej roli Parlamentu Europejskiego w procesie kształtowania polityki zagranicznej świadczy fakt, iż Parlament musi wyrazić zgodę na przystąpienie nowych Państw Członkowskich do Unii Europejskiej, także zawarcie przez Unię umowy międzynarodowej, takiej jak porozumienie o stowarzyszeniu lub współpracy handlowej między Unią, a krajem trzecim wymaga zgody Parlamentu. W pracy Parlamentu bardzo silnie akcentowana jest także problematyka ochrony praw człowieka na całym świecie, która stanowi bezwzględny priorytet Parlamentu Europejskiego. Parlament Europejski corocznie przedstawia raport na temat sytuacji w zakresie przestrzegania praw człowieka nie tylko w samej Unii, ale także krajach trzecich.
Parlament pełni trzy podstawowe funkcje:
ñ debatuje nad aktami prawa europejskiego i uchwala je wraz z Radą,
ñ sprawuje nadzór nad innymi instytucjami UE, w szczególności nad Komisją, aby upewnić się, że działają w sposób demokratyczny,
ñ debatuje nas budżetem UE i przyjmuje go wraz z Radą.
Parlament na wiele sposobów wpływa na pozostałe instytucje europejskie. Gdy powoływany jest nowy skład Komisji, jej 27 członków – po jednym z każdego państwa UE – nie może objąć urzędu, dopóki ich kandydatury nie zatwierdzi Parlament. Jeżeli posłowie do Parlamentu Europejskiego nie zatwierdzą danego kandydata na komisarza, mogą odrzucić cały skład Komisji.
Parlament może również wezwać Komisję do dymisji w trakcie jej kadencji. Taka procedura jest określana mianem „wotum nieufności”.
Parlament sprawuje kontrolę nad Komisją, badając przedstawiane przez nią sprawozdania i kierując zapytania do komisarzy. Istotną rolę w tych działaniach odgrywają komisje parlamentarne. Posłowie do PE rozpatrują petycje od obywateli i powołują komisje śledcze. Kiedy przywódcy państw członkowskich spotykają się na szczytach Rady Europejskiej, Parlament przedstawia swoją opinię na temat zagadnień uwzględnionych w porządku obrad.
Wraz z Radą Unii Europejskiej Parlament przyjmuje roczny budżet UE. Parlament posiada komisję, która monitoruje wydatki budżetowe i każdego roku dokonuje oceny wykonania przez Komisję budżetu na poprzedni rok.
W wielu obszarach, takich jak ochrona konsumentów i środowiska, Parlament współpracuje z Radą (reprezentującą rządy państw członkowskich) przy podejmowaniu decyzji o treści aktów prawnych UE i ich oficjalnym przyjęciu. Proces ten jest nazywany „zwykłą procedurą ustawodawczą” (poprzednio procedurą „współdecyzji”).
Na mocy traktatu lizbońskiego powiększył się zakres zagadnień objętych nową zwykłą procedurą ustawodawczą, dzięki czemu Parlament uzyskał większe uprawnienia i większy wpływ na treść aktów prawnych w obszarach obejmujących rolnictwo, politykę energetyczną, imigrację i fundusze UE.
Zgoda Parlamentu jest również wymagana w przypadku innych ważnych decyzji, np. o przyjęciu nowych krajów do UE.
Catalleya