4_psychologia.pdf

Zasoby osobiste w zdrowiu i chorobie. Problematyka jakości życia

Zasoby osobiste w zdrowiu i chorobie.

Problematyka jakości życia

Wstęp

1. Określenie zasobów osobistych. Zasoby związane z przekonaniami i oczekiwaniami

2. Wsparciespołeczne jako podstawowy zasób zewnętrzny

2.1.

2.2.

2.3.

Rodzaje wsparcia

Modele wsparcia społecznego

Ograniczenia wsparcia

3. Rola zasobów osobistych w podejmowaniu i kontynuowaniu zachowań zdrowotnych

4. Jakość życia w zdrowiu i chorobie

Zasoby osobiste w zdrowiu i chorobie. Problematyka jakości życia

Wstęp

Zasoby osobiste są ważnym czynnikiem wpływającym na natężenie odczuwanego stresu

i radzenie sobie ze stresem (także zawodowym), mogą również wpływać modyfikująco na

zdrowie jednostki. W tym module problematyce zasobów osobistych przyjrzymy się bliżej.

Omówione zostaną podstawowe zasoby wewnętrzne (związane z przekonaniami

i oczekiwaniami) oraz zewnętrzne (wsparcie społeczne). Zajmiemy się również rolą zasobów

osobistych w zdrowiu i chorobie oraz niezwykle ważną problematyką jakości życia.

Zasoby osobiste w zdrowiu i chorobie. Problematyka jakości życia

1. Określenie zasobów osobistych.

Zasoby związane z przekonaniami i oczekiwaniami

Pojęcie zasobów osobistych używane jest w psychologii zdrowia najczęściej w odniesieniu

do tych zmiennych, które wpływają na radzenie sobie ze stresem. R. Moos i J. Schaefer (26)

określają zasoby osobiste jako: „względnie stałe czynniki osobowe i społeczne, które

wpływają na sposób, w jaki jednostka próbuje opanować kryzysy życiowe i transakcje

stresowe” (s. 234).

Do ważnych zasobów osobistych zalicza się na przykład wsparcie społeczne, stosowane

sposoby radzenia sobie ze stresem, poczucie własnej wartości i skuteczności, poczucie

koherencji, poziom optymizmu, umiejscowienie kontroli, umiejętność asertywnego

zachowania się (37, 2, 29, 40). Oczywiście — posiadanie zasobów nie implikuje ich

uruchomienia w zetknięciu się z sytuacją krytyczną, jeśli jednak zostaną uruchomione, stają

się ważną zmienną, pośredniczącą między wydarzeniami stresowymi a radzeniem sobie

(16, 37).

Zasoby osobiste można traktować również w znaczeniu szerszym, tj. jako określenie

wszelkich wewnętrznych i zewnętrznych możliwości, które posiada jednostka i które

wpływają na jej funkcjonowanie. Podejście to jest zgodne z dominującą obecnie tendencją

odchodzenia od koncentracji na negatywnych aspektach funkcjonowania ludzi, a zwracania

uwagi na zjawiska pozytywne, korzystne — na przykład zasoby i możliwości jednostki

(12, 43).

W niniejszym module zasoby osobiste zostały podzielone na wewnętrzne, związane

z przekonaniami i oczekiwaniami oraz zewnętrze (wsparcie społeczne).

Zasoby związane z przekonaniami i oczekiwaniami

Jak wiadomo, interpretacja poznawcza bodźców ściśle wiąże się z posiadanymi przez

człowieka przekonaniami i oczekiwaniami, czyli relatywnie trwałymi strukturami

poznawczymi, na które oddziałują dawne i aktualne doświadczenia jednostki (6).

Przekonania i oczekiwania są istotnym czynnikiem wpływającym na proces zaangażowania

się człowieka w zmianę dotychczasowych zachowań (np. redukcję nadwagi, rzucanie

palenia), a także jego nastawienie w stosunku do tej zmiany ( Uda się/Nie uda się ) (32, 33).

Rola przekonań w funkcjonowaniu jednostki przyczyniła się do uwzględniania ich znaczenia

Zasoby osobiste w zdrowiu i chorobie. Problematyka jakości życia

w budowaniu modeli zachowań zdrowotnych. Modele te zajmują się mechanizmami

przyczynowymi, kształtującymi intencje zmiany dotychczasowych zachowań oraz

pomagającymi kontynuować określone zachowanie, na przykład związane z porzucaniem

szkodliwych nałogów (33, 19).

Do najważniejszych zasobów związanych z przekonaniami i oczekiwaniami należą:

1. Poczucie własnej wartości, poziom samooceny

Od dawna wiadomo, że ważną sprawą w radzeniu sobie z stresami życia jest wysoka

samoocena, samoakceptacja i pozytywny obraz samego siebie (42, 39). W 1982 roku

w badaniach prowadzonych na grupie kierowników stwierdzono istotną zależność między

poziomem samooceny a skutecznością działania — osoby o wyższej samoocenie byłby

bardziej skuteczne. Późniejsze badania potwierdziły ten wniosek (24, 29).

Poczucie własnej wartości kształtuje się w toku rozwoju struktury „ja” tak samo, jak

poczucie tożsamości (Kim jestem ?) czy inne schematy dotyczące człowieka i świata.

Własność tę można zdefiniować jako „przekonanie o autonomicznej wartości własnej

osoby i oczekiwanie jego potwierdzenia ze strony innych ludzi i od samego siebie”

(Jakubik,1997: 172). Poczucie własnej wartości tworzy się pod wpływem:

— informacji od otoczenia społecznego, mówiących, że jednostka jest wartościowa,

przynależy do grupy i posiada w niej określony status,

— samookreślania własnej wartości.

Człowiek ciągle ocenia własny wygląd, poglądy, plany, myśli i działania, elementy te są

również stale oceniane przez innych ludzi. Z tego względu proponuje się rozróżnienie

dwóch perspektyw, z których oceniane jest „ja”: perspektywę własną i perspektywę

innych ludzi, ważnych dla jednostki. Istotne wydaje się jednak nie to, co inni rzeczywiście

myślą o człowieku (często nie sposób dowiedzieć się tego), ale to, jakie on sam ma

wyobrażenia i przekonania na temat tych sądów.

W swych badaniach Higgins (44 ) do obszarów „ja” związanych z samooceną zalicza:

— „ja” realne — zbiór atrybutów, o których jednostka sądzi, że jest nimi obdarzona lub

uważa, że ktoś inny sądzi, że ona je posiada,

— „ja” idealne — zbiór atrybutów, które jednostka chciałaby mieć lub sądzi, że ktoś inny

chciałby, aby ona je miała,

— „ja” powinnościowe — zbiór atrybutów, które powinny charakteryzować jednostkę (jak

sądzi ona o sobie, lub myśli, że ktoś inny tak uważa).

Zasoby osobiste w zdrowiu i chorobie. Problematyka jakości życia

Zestawienie każdej z dwóch perspektyw z każdym z trzech obszarów „ja” daje sześć

różnych kategorii, np. „ja” realne w oczach własnych, „ja” realne w oczach innych, „ja”

idealne w oczach własnych, „ja” idealne w oczach innych, „ja” powinnościowe w oczach

własnych, „ja” powinnościowe w oczach innych. Przykładowo: rozbieżność między „ja”

realnym własnym i „ja” idealnym własnym wiąże się z niespełnieniem osobistych nadziei

i ambicji, co rodzi rozczarowanie i frustrację ( Nie jestem taki, jaki chciałbym być ).

Rozbieżność między „ja” realnym własnym i „ja” idealnym innych wywołuje stan

niespełnienia nadziei i pragnień innych ludzi ( Nie spełniam oczekiwań rodziców,

Zawiodłem współmałżonka ). Z kolei rozdźwięk między „ja” realnym własnym i „ja”

powinnościowym własnym rodzi poczucie winy i moralnej niedoskonałości (Jestem zły,

grzeszny ).

Poziom poczucia własnej wartości nie jest niezmienny. Jego chwilowe lub też względnie

trwałe zmiany następują w wyniku przeobrażeń w sytuacjach życiowych człowieka lub

zmian innych osób albo obiektów, z którymi się porównuje. Jednostka o zdrowej

osobowości wykazuje stałe, niewielkie oscylacje w zakresie poczucia własnej wartości.

Ludzie z zaburzeniami osobowości charakteryzują się dość dużą amplitudą tych oscylacji

albo nieadekwatnym (znacznie zawyżonym lub zaniżonym) postrzeganiem „ja” (17).

Zdaniem Epsteina (17) podtrzymywanie i rozwój poczucia własnej wartości jest jedną

z fundamentalnych potrzeb człowieka. Mechanizmem motywacyjnym służącym realizacji

tego zadania jest dążenie do osiągnięć i realizacja planów. Jest ono ściśle związane

z funkcjonowaniem emocjonalnym: informacje (z otoczenia lub wynik własnych

przemyśleń) podwyższające jego poziom powodują przeżywanie silnych emocji

pozytywnych, informacje poziom ten obniżające budzą negatywne emocje.

Poczucie własnej wartości pozostaje w ścisłym związku z przewidywaniem zakresu

swoich możliwości (17). Jest to niezwykle istotne przy podejmowaniu działań, zwłaszcza

w sytuacjach nowych, nieznanych i trudnych do opanowania, ponieważ rozpoczynając

jakąkolwiek aktywność człowiek zawsze bierze pod uwagę własne możliwości. Jeśli

ocena samego siebie jest adekwatna, podejmowane działania odpowiadają realnym

możliwościom jednostki. Często jednak ludzie zaniżają lub zawyżają samoocenę, czyli

przypisują sobie niższe lub wyższe możliwości niż faktycznie posiadają. Reykowski (17)

sądzi, że silnie zawyżona ocena swojej pozycji wśród innych wiąże się z poważnym

zakłóceniem funkcji osobowości, przejawiającym się niezdolnością radzenia sobie

z sytuacjami trudnymi i może być źródłem licznych konfliktów (niemożność przyjęcia

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: