Umowa (łac. contractus) – w prawie cywilnym to zgodne porozumienie dwóch lub więcej stron, ustalające ich wzajemne prawa lub obowiązki. Według bardziej szczegółowej definicji umowa to stan faktyczny polegający na złożeniu dwóch lub więcej zgodnych oświadczeń woli zmierzających do powstania, uchylenia lub zmiany uprawnień i obowiązków podmiotów składających te oświadczenia woli. Umowy są zawsze co najmniej dwustronnymi czynnościami prawnymi. Występuje jednak wyjątek jednostronny – dotyczy to podpisania weksla. Oprócz umów w rozumieniu prawa cywilnego istnieją także umowy administracyjne i umowy międzynarodowe. Niniejszy artykuł dotyczy tylko umów cywilnoprawnych.
Umowa w prawie polskim. Umowy w polskim prawie cywilnym reguluje pod gałąź prawa cywilnego zwana prawem zobowiązań, której zasadniczy zrąb znajduje się w księdze trzeciej kodeksu cywilnego. Księga ta zawiera zarówno przepisy regulujące kwestie wspólne dla wszystkich umów – związane z ich zawarciem, ważnością, wykonywaniem itp. – jak i przepisy regulujące konkretne typy umów, najczęściej spotykane w obrocie prawnym, na czele ze sprzedażą. Oprócz umów regulowanych przez prawo zobowiązań jest również kilka typów umów regulowanych przez inne pod gałęzie prawa cywilnego: prawo rzeczowe (np. umowa o zniesienie współwłasności, umowa o ustanowienie wieczystego użytkowania) i prawo spadkowe (umowa o dziedziczenie, umowa o dział spadku).
Zasada swobody umów. W prawie polskim od 1990 ponownie obowiązuje wywodząca się jeszcze z prawa rzymskiego zasada swobody umów, wyrażona w art. 353 Kodeksu cywilnego: "strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego". Oznacza to, że co do zasady strony mogą w ramach swobody umów, nie przekraczając pewnych granic, umówić się o wszystko, co prawo uznaje za podlegające jego uregulowaniom.
Doktrynalny podział umów. Ze względu na obowiązki stron wyróżnia się umowy: a) jednostronnie zobowiązujące (np. umowa darowizny) – tylko jedna osoba jest zobowiązana, a druga uprawniona; b) dwustronnie zobowiązujące (np. umowa pożyczki) – obie osoby są zarówno zobowiązane, jak i uprawnione do określonych czynności, np. obowiązek wydania przedmiotu pożyczki i uprawnienie do jego uzyskania oraz obowiązek zwrotu przedmiotu pożyczki i uprawnienie do jego odzyskania.Wśród umów dwustronnie zobowiązujących wyróżnia się umowy wzajemne, w których świadczenie jednej ze stron ma odpowiadać świadczeniu drugiej strony (być jego ekwiwalentem). Przykładem tego typu umów jest np. umowa sprzedaży, w której jedna ze stron zobowiązuje się przenieść własność rzeczy, a druga strona zobowiązuje się w zamian za to zapłacić odpowiednią cenę. Umowy dzielą się ponadto na: a) nazwane – uregulowane w Kodeksie cywilnym lub innych ustawach (np. sprzedaż, pożyczka, użyczenie, przewóz); b) nienazwane – tworzone na zasadzie swobody umów (np. franczyza, factoring, timeshare).
Formy umów. Prawo może uzależniać skutki prawne umowy od zawarcia jej z zachowaniem określonej formy. Ze względu na formę wyróżnia się umowy zawarte: a) w drodze czynności konkludentnych – takich, które nie mogą być uznane za formę ustną, a są zrozumiałe dla stron umowy. Przykładem może być zamówienie dwóch piw przez podniesienie dwóch palców; b) ustnie; c) w formie pisemnej; d) w formie pisemnej z urzędowym potwierdzeniem podpisu; e) w formie pisemnej z urzędowym potwierdzeniem daty; f) w formie aktu notarialnego, g) w formie przewidzianej ustawą szczególną; h) inne, nie występujące w prawie polskim. Co do zasady przy zawieraniu umów nie jest wymagane zachowanie szczególnej formy, jednakże istnieją liczne wyjątki od tej zasady (np. w prawie polskim umowa przenosząca własność nieruchomości wymaga dla swej ważności formy aktu notarialnego).
Rodzaje umów: umowa adhezyjna, umowa kauzalna, umowa konsensualna, umowa losowa, umowa mieszana, umowa nazwana, umowa nienazwana, umowa nieodpłatna, umowa odpłatna, umowa realna, umowa rozporządzająca, umowa wzajemna, umowa zobowiązująca.
Umowy regulowane przez kodeks cywilny: umowa sprzedaży, umowa zamiany, umowa dostawy, umowa kontraktacji, umowa o dzieło, umowa o roboty budowlane, umowa najmu, umowa leasingu, umowa użyczenia, umowa pożyczki, umowa rachunku bankowego, umowa zlecenia, umowa agencyjna, umowa komisu, umowa przewozu, umowa spedycji, umowa ubezpieczenia, umowa przechowania, umowa składu, umowa spółki, umowa poręczenia, umowa darowizny, umowa renty, umowa adhezyjna, umowa o dożywocie, umowy w zakresie czynności bankowych
Umowa dostawy jest to rodzaj umowy cywilnoprawnej, w ramach której jedna jej strona – dostawca zobowiązuje się do: wytworzenia rzeczy oznaczonych co do gatunku oraz dostarczania ich częściami lub co pewien okres; druga strona – odbiorca zobowiązuje się: odebrać te rzeczy oraz zapłacić cenę. Jest ona przykładem i formą kooperacji gospodarczej zawieranej zwykle przez kontrahentów pozostających ze sobą w trwałych stosunkach handlowych. Celem umowy dostawy, jest zapewnienie właściwej jakości i terminowości zamówionej produkcji.
Umowa zamiany jest to rodzaj umowy cywilnoprawnej, w ramach której obie jej strony zobowiązują się do przeniesienia własności rzeczy na drugą stronę umowy, w zamian za zobowiązanie do przeniesienia własności innej rzeczy. Do wyżej określonego, zdefiniowanego kodeksem cywilnym podstawowego typu tej umowy zasadniczo stosuje się z mocy art. 604 kc przepisy dotyczące sprzedaży, jeżeli oczywiście strony nie postanowią inaczej.
Umowa sprzedaży umowa cywilna, w której: ...sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę. (art.535 kc). Sprzedaż jest umową: konsensualną (z wyjątkiem sprzedaży rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku lub rzeczy przyszłych, gdzie sprzedaż jest umową realną); odpłatną; wzajemną (art. 487 § 2 kc); zobowiązującą, z reguły wywołuje też skutki rozporządzające (art. 155, 510, 1052 kc); kauzalną. Elementy umowy sprzedaży: Postanowienia istotne przedmiotowo (Essentialia negotii), czyli elementy konstrukcyjne niezbędne do zakwalifikowania konkretnej umowy jako umowy sprzedaży to: określenie stron, określenie przedmiotu świadczeń stron, określenie ceny. Stroną umowy sprzedaży może być każdy podmiot - osoba fizyczna lub prawna, jednostka organizacyjna nie będąca osobą prawną, której ustawa przyznała zdolność prawną. Obowiązki sprzedawcy (art. 535 kc): obowiązek przeniesienia własności sprzedawanej rzeczy na kupującego, obowiązek wydania rzeczy kupującemu. Obowiązki kupującego: obowiązek zapłaty ceny, obowiązek odebrania kupionej rzeczy.
Umowa o dzieło - umowa cywilnoprawna określona Kodeksem cywilnym art. 627-646. Zakres tej umowy określa Art. 627. Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Umowa o dzieło jest umową: zobowiązującą, odpłatną, wzajemną oraz konsensualną. Warunkiem zaistnienia umowy o dzieło jest określenie w umowie dzieła jakie ma wykonać przyjmujący zamówienie. Dziełem może być dowolna rzecz, utwór, program komputerowy. Poprzez zawarcie umowy o dzieło wykonawca zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, to znaczy zobowiązuje się do uzyskania pewnego wyniku swoich działań, a zamawiający, czyli pracodawca, do wypłaty wynagrodzenia określonego w umowie. Wysokość wynagrodzenia powinna być określona w umowie, choć niekoniecznie kwotowo, zamiast tego mogą znaleźć się tam wskazówki do określenia wynagrodzenia po zakończeniu pracy, wskazówki te miałyby określić, czego spodziewa się zamawiający i za co mógłby zapłacić wyższe wynagrodzenie, a co będzie odpowiadało za to, że wykonawca otrzyma znacznie niższe wynagrodzenie. Dzieło może mieć także charakter działalności twórczej - więc niematerialnej. Materialny rezultat umowy powinien być z góry określony (uszycie ubrania, remont budynku, naprawa powierzonej rzeczy).
Umowa najmu – w polskim prawie cywilnym umowa, w której wynajmujący zobowiązuje się oddać przedmiot najmu do używania najemcy, na czas oznaczony lub nieoznaczony, w zamian za wynagrodzenie w postaci czynszu płaconego przez najemcę. Przedmiotem najmu mogą być rzeczy ruchome, jak również nieruchomości, a także części rzeczy jako całości lub nawet jej części składowe. Wyłączone z najmu są rzeczy zużywalne a także prawa. Wynajmujący ma obowiązek wydania najemcy rzeczy w stanie przydatnym do umówionego użytku i utrzymywanie go w odpowiednim stanie przez cały czas trwania umowy na swój koszt. Najemca ma obowiązek płacenia czynszu, który może być ustalony w pieniądzach lub innych świadczeniach, a także używania rzeczy w sposób przewidziany w umowie i sprawowania nad nią pieczy. Stosunek najmu wygasa automatycznie z upływem okresu na jaki umowa została zawarta. Jeśli czas nie został oznaczony wygasa na skutek wypowiedzenia.
Umowa leasingu jest umownym stosunkiem cywilnoprawnym. W ramach leasingu jedna ze stron umowy (finansujący, leasingodawca) przekazuje drugiej stronie (korzystającemu, leasingobiorcy) prawo do korzystania z określonego dobra materialnego na pewien uzgodniony w umowie leasingu okres, w zamian za ustalone ratalne opłaty (raty leasingowe). W polskim systemie prawa umowa leasingu jest regulowana przez Kodeks cywilny w następujący sposób:„Przez umowę leasingu finansujący zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy na warunkach określonych w tej umowie, i oddać tę rzecz korzystającemu do używania, albo używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony, a korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu, w uzgodnionych ratach, wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej cenie, lub wynagrodzeniu z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego.” Dla celów podatkowych pojęcie umowy leasingu określane jest w szerszy sposób, niż definicja przyjęta w Kodeksie cywilnym. Definicja Kodeksu cywilnego rozszerzona jest o każdą inną umowę, gdzie leasingodawca oddaje w użytkowanie leasingobiorcy podlegające amortyzacji środki trwałe lub wartości niematerialne i prawne, a także grunty.
Wykładnia prawa (także interpretacja prawa (przyjmuje się, że wyrazy wykładnia i interpretacja są synonimami), wykładnia przepisów prawa, wykładnia tekstu prawnego) to pojęcie języka prawnego i języka prawniczego, które oznacza, zależnie od kontekstu: a) wykładnię prawa w ujęciu pragmatycznym, czyli proces (zespół czynności) zmierzający do ustalenia znaczenia przepisu prawa (wykładnia prawa sensu stricto) i ustalenia treści zawartych w nim norm prawnych (wykładnia prawa sensu largo); b) wykładnię prawa w ujęciu apragmatycznym, czyli rezultat wykładni prawa w ujęciu pragmatycznym, tj. ustalone w jej toku znaczenie przepisu lub treść normy prawnej. Przyczyny powodujące konieczność stosowania wykładni: błędy językowe powstałe przy formułowaniu przepisów; zmiany społeczno-gospodarcze lub polityczne; zbyt ogólny charakter normy prawnej. Przez dyrektywy wykładni rozumie się dyrektywy rządzące wykładnią w ujęciu pragmatycznym. Teoria prawa wyróżnia dwie zasadnicze grupy dyrektyw wykładni prawa: dyrektywy językowe, dyrektywy pozajęzykowe. W celu ustalenia rzeczywistej woli ustawodawcy, żadna z dyrektyw nie może być stosowana z pominięciem pozostałych. Art. 39 § 1 kodeksu cywilnego: Kto jako organ osoby prawnej zawarł umowę w jej imieniu nie będąc jej organem albo przekraczając zakres umocowania takiego organu, obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy, oraz do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania. - spójnik "albo" oznacza alternatywę rozłączną (dla powstania obowiązku zwrotu i odszkodowania wystarczy stwierdzenie jednej z dwóch okoliczności: 1) ktoś działał jako rzekomy organ osoby prawnej, albo 2) ktoś pełnił funkcję organu lub członka organu, ale przekroczył umocowanie; okoliczności te nie mogą wystąpić łącznie).
luizaXd