Opracowała: mgr Magdalena Terlikowska - psycholog
I. Czym jest a czym nie jest ZESPÓŁ NADPOBUDLIWOSCI PSYCHORUCHOWEJ?
Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej (Z.N.P), znany jest na świecie od prawie 150 lat. Oczywiście nie zawsze nazywał się tak samo. Przykładowo w Polsce, w ciągu kilkunastu ostatnich lat, używano m.in. następujących terminów: zespół nadpobudliwości psychoruchowej; zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi; zespół hiperkinetyczny wieku dziecięcego; zespół min. uszkodzenia mózgu; lekka encefalopatia; nadruchliwość dziecięca; ZDUN-zespół deficytu uwagi i nadruchliwości; i in.
Obecnie w piśmiennictwie światowym używane są dwie nazwy:
· w klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-IV) mowa jest o „zespole nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD: podtyp z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi; podtyp z przewagą nadpobudliwosci psychoruchowej; podtyp mieszany)”;
· w proponowanej przez Światową Organizację Zdrowia Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-10), występuje termin „zespół hiperkinetyczny lub zaburzenia hiperkinetyczne”.
Obie klasyfikacje mają punkty wspólne:
1. Muszą wystąpić zaburzenia uwagi, ruchliwości i impulsywności.
2. Zaburzenia muszą wystąpić przed 7r.ż.
3. Zaburzenia muszą występować w więcej niż jednej sytuacji.
4. Zaburzenia muszą utrzymywać się min.6 miesięcy.
5. Objawy muszą powodować klinicznie istotne cierpienie lub upośledzenie funkcjonowania społecznego, szkolnego lub zawodowego.
Zespół nadpobudliwości - to zespół cech, który dotyczy czynności psychicznych i motorycznych. Tworzą one stały wzór zachowania dziecka i w różnym nasileniu, ale są obecne przez cały czas i występują w postaci:
· wzmożonego pobudzenia ruchowego;
· nadmiernej reaktywności emocjonalnej;
· oraz specyficznych zaburzeń funkcji poznawczych.
(Jeśli nie są spełnione te warunki, to należy szukać innych przyczyn problemów dziecka i diagnozować inne zaburzenia.)
Z wielu badań wynika jednak, że u każdego dziecka można rozpoznać w kolejnych, przeprowadzanych co kilka lub kilkanaście miesięcy badaniach, inny podtyp tego zaburzenia. Wynika to prawdopodobnie z tego, że w różnym wieku bardziej są nasilone i widoczne odmienne problemy — czym młodsze dziecko, tym wyraźniejsze objawy nadruchliwości i kłopotów z kontrolą impulsów, czym starsze -na pierwszy plan wysuwają się problemy z koncentracją uwagi.
Zespół Nadpobudliwości może trwać latami:
· u 70% dzieci objawy utrzymują się w okresie dojrzewania;
· 30%-50% dorosłych osób ma nadal objawy Z.N.P.
Z tego, że Z.N. jest pewną raczej stałą cechą , wynika kilka wniosków:
1. Dziecko nadpobudliwe jest: nieuważne, impulsywne i nadpobudliwe zawsze lub prawie zawsze.
2. Objawy mogą (muszą) mniej lub bardziej przeszkadzać i utrudniać życie dziecku i innym.
3. Jeśli objawy nadpobudliwosci naprawdę występują tylko w jednej sytuacji np. tylko w domu, zapewne nie jest to Z.N., a przyczyn należy poszukać na terenie występowania zaburzenia.
4. Jeśli dziecko było zwykle raczej spokojne w domu czy szkole, a od pewnego momentu zaczyna być nadmiernie ruchliwe i nieuważne, to wymaga to dokładnego przyjrzenia się sytuacji.
5. Nadpobudliwość nie jest cechą, na podstawie której można podzielić dzieci na zdrowe i chore.
6. Nadmiernie żywe emocje jak i agresja, często są obecne u dzieci nadpobudliwych, ale nie są to ani podstawowe, ani najważniejsze objawy tego zespołu.
7. Jeśli dziecko jest bardzo żywe, nieuważne, impulsywne, ale ono i wszyscy wokół nie uważają tego za problem i są zadowoleni, to dziecko takie nie jest uznawane za nadpobudliwe.
Dziecko nadpobudliwe nie ma czegoś za dużo.
Dziecko nadpobudliwe ma za mało zdolności do wewnętrznej kontroli i hamowania.
II. SYMPTOMATOLOGIA.
1. Najbardziej widocznym i uciążliwym dla otoczenia objawem jest nadmierna ruchliwość. Wyraża się ona niepokojem ruchowym- nasila się on, gdy dziecko jest zmuszane do spokojnego siedzenia.
2. Nadmierna pobudliwość emocjonalna oznacza, że reakcje emocjonalne są:
· niewspółmiernie silne w porównaniu z wywołującymi je bodźcami;
· gwałtowne;
· zmienne.
Zachowanie dziecka nadpobudliwego cechuje:
· drażliwość / agresywność
lub
· płaczliwość / lękliwość.
Działanie jest słabo kontrolowane; dziecko wykazuje małą wytrwałość, szybko zniechęca się w sytuacjach trudnych; jest mało odporne na niepowodzenia.
Napięcie emocjonalne i motywacyjne, łatwo dezorganizuje jego działanie.
Dzieci te cechuje niedojrzałość i niezrównoważenie emocjonalne.
3. Nadpobudliwość ujawnia się także w czynnościach orientacyjno-poznawczych. Wzmożony odruch orientacyjny powoduje, że wszystkie nowe bodźce zwracają uwagę dziecka.
Zaburzenia przyjmują postać:
· słabej koncentracji uwagi;
· małej trwałości uwagi;
· nadmiernej przerzutowości uwagi;
· braku selektywności uwagi.
Ze względu na zaburzenie procesów motywacyjnych dzieci nadpobudliwe nie potrafią kierować procesami spostrzegania; są mało wytrwałe. W konsekwencji są: roztrzepane, zapominalskie, chaotyczne, słabo organizują działanie.
Wnioski te zawsze trzeba odnosić do prawidłowości rozwoju i typowych dla danego wieku reakcji oraz stanów emocjonalnych!
III. PRZYCZYNY NADPOBUDLIWOŚCI PSYCHORUCHOWEJ.
Do tej pory pojawiło się wiele koncepcji wyjaśniających przyczyny nadpobudliwości psychoruchowej.
Najnowsze badania nad Z.N. pokazują:
· w całej populacji dzieci ryzyko, że u dziecka wystąpi ADHD wynosi 3-10%;
· jeśli w bliższej lub dalszej rodzinie stwierdzono ADHD, to ryzyko wystąpienia ADHD u dziecka wzrasta 5-7x;
· jeśli ADHD stwierdzono u jednego z rodziców-ryzyko wzrasta do 50%.
To skłoniło specjalistów do wysunięcia hipotezy, że Z.N. Może być uwarunkowany genetycznie.
W chwili obecnej uważa się, że Z.N. dziedziczy się wielogenowo.
W badaniach naukowych, które opublikowano w połowie lat 90-tych stwierdzono, że: u osób z Z.N. istnieje zaburzona równowaga między dwoma podstawowymi neuroprzekaźnikami: noradrenaliną i dopaminą. Osoby cierpiące z powodu Z.N. mogą mieć specyficzne wzorce pracy mózgu.
Wśród przyczyn Z.N. podkreśla się dużą rolę środowiska. Może być ono zasadniczym źródłem nadpobudliwości poprzez wzmaganie naturalnej w wieku dziecięcym pobudliwości i utrwalanie niewłaściwych wzorców zachowań. Jako istotne wymienia się:
· rygorystyczny, połączony z karaniem, styl wychowania;
· wychowanie niekonsekwentne;
· nacechowaną lękiem i niepewnością atmosferę rodzinną;
· dużą amplitudę wahań atmosfery rodzinnej;
· niekorzystne cechy osobowości najbliższych.
Dzieci nadpobudliwe wywołują swoim zachowaniem niewłaściwe postawy otoczenia i błędy w postępowaniu, co utrwala nieprawidłowe formy zachowań dziecka i potęguje trudności wychowawcze. Działa mechanizm błędnego koła. W wielu więc przypadkach dochodzi do wtórnego wzmożenia, pobudzenia i pogłębienia dezorganizacji zachowania oraz funkcjonowania społecznego.
U niektórych dzieci pojawiają się:
· dodatkowe zaburzenia: zaburzenia snu; lęki dzienne i nocne; moczenie się itp.
· wybiórcze opóźnienia rozwoju funkcji percepcyjno-motorycznych.
Nadpobudliwość psychoruchowa i współwystępujące zaburzenia, tworzą skomplikowane powiązania przyczynowo-skutkowe. Narastające trudności wychowawcze, trudności w nauce i błędy wychowawcze otoczenia, prowadzą do nieprawidłowego rozwoju osobowości.
IV. TERAPIA
A) Terapia w szerokim znaczeniu (skierowana „na otoczenie”)
1. Wspomaganie rodziców — Treningi Umiejetności Wychowawczych: Cutton, Gordon, Faber-Mazlih i in.
2. Wspomaganie nauczycieli przedszkoli i szkół.
B) Terapia w węższym znaczeniu (skierowana „na dziecko”)
1. Terapie, które wspomagają rozwijającą się osobowość dziecka, porządkują jego stosunek do siebie i do innych.
2. Terapie, które kierują aktywność ruchową dziecka i poprawiają jego zdolność skupienia uwagi i koncentracji.
3. Biochemiczne leczenie nadpobudliwości: dieta, leczenie farmakologiczne.
Ogólne zasady postępowania z dzieckiem nadpobudliwym:
· nie należy hamować nadmiernej aktywności dziecka, lecz stale dyskretnie ją ukierunkowywać na właściwy cel;
· czuwać nad stawianiem celów na miarę możliwości dziecka, na odpowiednim etapie trudności;
· dyskretnie pomagać w organizowaniu działania dziecka, tak by zawsze osiągnęło zamierzony cel;
· odległość celów działania, zakres obowiązków- muszą być dostosowane do wieku dziecka i powinny zmieniać się odpowiednio do poziomu jego rozwoju;
· uporządkować otoczenie;
· mówić tak, by dziecko usłyszało;
· nie karać, a pomóc naprawić szkodę.
LITERATURA:
1. „Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym”- M. Bogdanowicz; W-wa 1991
2. „Psychiatria wieku rozwojowego” - pod red. A. Popielarskiej; PZWL 2000.
3. „Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci” - T.Wolańczyk, A. Kołakowski, M.Skotnicka; Wyd. BiFolium, Lublin 1999.
4. „Niespokojne dzieci” - J.Prekop, Ch. Shweizer; Media Rodzina of Poznań, Poznań 1997.
5. „Wychowanie bez porażek” - T.Gordon; PAX 2000.
6. „Jak mówić żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać żeby dzieci do nas mówiły.”- Faber, Mazlih; Media Rodzina, Poznań 1992.
7. DSM IV.
8. ICD-10.
Artykuł
Nadpobudliwość psychoruchowa - część 1: rozpoznawanie, obraz kliniczny
opublikowano: 2005-02-04aktualizacja: 2005-04-14, 14:56
Czy moje dziecko ma zaburzenia zachowania, czy tylko jest dzieckiem żywym i aktywnym? To pytanie zadaje sobie wielu rodziców. W pierwszej części artykułu autorstwa psychologa klinicznego omówiono definicje i obraz kliniczny zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD). W drugiej części, która ukaże się wkrótce, przedstawione zostaną praktyczne zasady codziennego postępowania z dzieckiem nadpobudliwym.
„Poszłam na zebranie rodziców w szkole zupełnie nieświadoma niczego. Wiedziałam, że mój syn jest pobudliwy i ruchliwy, ale jakoś chyba przyzwyczailiśmy się do tego z mężem i nie stanowiło to dla nas już takiego wielkiego kłopotu. Owszem, problem z odrabianiem lekcji istniał, ale który pierwszoklasista garnie się sam do nauki? Chociaż rzeczywiście, muszę przyznać, że bardzo trudno mu było usiąść do lekcji. Przypominało mu się wtedy, że musi iść do ubikacji, zjeść jeszcze jednego cukierka czy poszukać ołówka. Po pięciu minutach machał pod stołem nogami, po siedmiu zerkał w okno, a po dziesięciu nie słyszał już nic co do niego mówię. Podobne informacje, jednak bardziej ostre i nieprzyjemne, usłyszałam od wychowawczyni. Nic nie rozumie z lekcji, nie słucha co się do niego mówi, chodzi po klasie, przeszkadza innym, ciągle zapomina przynosić zadanych rzeczy, nie odrabia zadań domowych, nie pisze w zeszycie – takie informacje zostały mi przekazane na zebraniu rodziców klasy mojego syna (...)”
Ten opis zachowań chłopca może sugerować, iż występuje u niego zespół nadpobudliwości psychoruchowej (określany również skrótem od angielskiej nazwy: ADHD), choć ostatecznie musi to stwierdzić specjalista. Opinie wychowawczyni – mającej w klasie trzydzieścioro pierwszaków, którzy co dopiero opuścili pełne wrzawy i zabawy przedszkole – mogą być bowiem przesadzone, a ponadto pierwsze miesiące dla takich uczniów rzeczywiście są często „szokiem” w porównaniu do zajęć przedszkolnych.
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej jest zaburzeniem, które posiada dokładnie określone kryteria konieczne do jego rozpoznania, występuje na całym świecie i we wszystkich kulturach. Jego częstość wśród dzieci w wieku młodszym ocenia się na 3 – 10% (polskie statystyki niestety nie dysponują danymi dotyczącymi naszych dzieci).
Prowadzone w ostatnim czasie badania wykazały, iż jest on uwarunkowany genetyczne (jeżeli u kogoś z bliższych lub dalszych krewnych występował zespół nadpobudliwości, to ryzyko wystąpienia choroby u kolejnego członka jest 5–7 razy większa niż u dzieci z rodzin, u których ten problem nie występuje; ryzyko wystąpienia zespołu nadpobudliwości wzrasta nawet do 50%, gdy dotyczyło ono jednego z rodziców).
Czy dzieci z ADHD różnią się funkcjonowaniem mózgu od dzieci zdrowych? Wydaje się, że tak właśnie jest. Badania naukowe wykazały, iż osoby dotknięte tym zaburzeniem mogą mieć odmienne, specyficzne wzorce przetwarzania informacji, wskutek czego np. informacje mało ważne stają się najważniejsze, lub też pewne nie są w ogóle odbierane, co jest związane z nieprawidłową w tym względzie pracą kory przedczołowej mózgu, struktur podkorowych, spoidła wielkiego oraz móżdżku.
U osób z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej występuje również zaburzona równowaga pomiędzy dwoma neuroprzekaźnikami: dopaminą i noradrenaliną. Właściwy poziom dopaminy odpowiada za stan gotowości do odbioru i przetwarzania dalej informacji, a także za ciągłą zdolność naszego umysłu do koncentrowania się na jednym wybranym bodźcu. Pozwala nam on również odrzucić nieważne informacje i utrzymać uwagę na zadaniu. Natomiast niedobór noradrenaliny może powodować niedocenianie zagrożenia, zaś nadmiar sprawia, że organizm jest w stanie ciągłego pobudzenia.
Wyobraźmy sobie następującą sytuację. Mamy napisać raport z wykonanej wczoraj pracy. W związku z tym siadamy przy biurku, wyjmujemy potrzebne materiały i piszemy. Nie zwracamy uwagi na odgłos piorącej pralki dobiegający z łazienki, rozmowę, którą prowadzi brat przez telefon, odgłos jadącego samochodu za oknem. Nie interesuje nas w tym momencie gdzie leży nasz pies, ani nie zastanawiamy się co dostaniemy na urodziny. Po prostu robimy swoje. Dziecko z ADHD tego nie potrafi. Nie jest ono w stanie z dochodzących do niego bodźców wybrać najważniejszego. Dla niego odgłos pralki, dźwięk auta, pies leżący na podłodze oraz zeszyt z języka polskiego są równorzędnymi bodźcami. Każdy z nich jest tak samo ważny. Podobnie dziecko z zespołem nadpobudliwości ma zwykle ogromne trudności, by utrzymać uwagę na dwóch bodźcach jednocześnie (np. słuchać nauczyciela i robić z tego notatki) oraz w sytuacji oczekiwania na kolejny bodziec (np. na kolejne zdanie podczas dyktanda).
Rozpoznanie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej odbywa się przez lekarza psychiatrę dziecięcego, neurologa, lekarza pierwszego kontaktu bądź psychologa. Wymaga wyraźnego stwierdzenia nieprawidłowego nasilenia zaburzeń uwagi, nadmiernej aktywności i niepokoju, które wzmagają się w różnych sytuacjach i utrzymują się w czasie, a które nie są spowodowane przez inne zaburzenia, takie jak autyzm i zaburzenia afektywne. W Polsce rozpoznanie to odbywa się zwykle w oparciu o kryteria diagnostyczne ICD-10 (choć czasem również inne – np. DSM-IV). Kryteria te przedstawiono poniżej.
G1. BRAK UWAGI
· Częste niezwracanie bliższej uwagi na szczegóły lub częste beztroskie błędy w pracy szkolnej, pracy lub innych czynnościach
· Częste niepowodzenia w utrzymaniu uwagi na zadaniach lub czynnościach związanych z zabawą
· Często wydaje się nie słyszeć co zostało do niego (do niej) powiedziane
· Częste niepowodzenia w postępowaniu według instrukcji albo w kończeniu pracy szkolnej, pomocy w domu lub obowiązków w miejscu pracy (ale nie z powodu zachowania opozycyjnego, ani nie zrozumienia poleceń)
· Często upośledzona umiejętność organizowania zadań i aktywności
· Częste unikanie lub silna niechęć do takich zadań, jak praca domowa wymagająca wytrwałego wysiłku umysłowego
· Częste gubienie rzeczy niezbędnych do niektórych zadań lub czynności, jak wyposażenie szkolne, ołówki, książki, zabawki lub narzędzia
· Często łatwa odwracalność uwagi przez zewnętrzne bodźce
· Częste zapominanie w toku codziennej aktywności
G2. NADMIERNA AKTYWNOŚĆ
· Często niespokojnie porusza rękami lub stopami, albo wierci się na krześle
· Opuszcza siedzenie w klasie lub innych sytuacjach, w których oczekiwane jest utrzymywanie pozycji siedzącej
· Często nadmierne rozbieganie lub wtrącanie się w sytuacjach, w których jest to niewłaściwe (w wieku młodzieńczym lub u dorosłych może występować jedynie poczucie niepokoju)
· Często przesadna hałaśliwość w zabawie lub trudność zachowania spokoju w czasie wypoczynku
· Przejawia utrwalony wzorzec nadmiernej aktywności ruchowej, praktycznie nie modyfikowany przez społeczny kontekst i oczekiwania
G3. IMPULSYWNOŚĆ
· Często udziela odpowiedzi zanim pytanie jest dokończone
· Często nie umie czekać w kolejce lub doczekać się swej rundy w grach lub innych sytuacjach grupowych
· Często przerywa lub przeszkadza innym (np. wtrąca się do rozmów lub gier innych osób)
· &...
anmaria53