System waszyngtoński
Po zakończeniu konferencji pokojowej w Paryżu USA wycofały się na pewien czas z aktywnej polityki europejskiej. Coraz bardziej były natomiast zaniepokojone rozwojem sytuacji na Dalekim Wschodzie, gdzie od 1905 r. stale rosła pozycja Japonii. Podczas I wojny światowej Japonia umocniła swoje wpływy w Chinach kosztem mocarstw europejskich i USA (zajęcie półwyspu Szantung i narzucenie Chinom 21 warunków uzależniających je ekonomicznie), a jej flota wojenna szybko była rozbudowywana. USA zainicjowały więc zwołanie konferencji międzynarodowej dla omówienia problemów Dalekiego Wschodu i zbrojeń morskich.
Konferencja rozpoczęła się w Waszyngtonie 12 listopada 1921 r. Udział w konferencji wzięły:
u USA
u Anglia
u Francja
u Japonia
u Włochy
u Belgia
u Holandia
u Portugalia
u Chiny.
Nie zaproszono Rosji Radzieckiej i Republiki Dalekiego Wschodu.
Obrady toczyły się pod przewodnictwem sekretarza stanu USA, Charlesa Evansa Hughesa.
1) Dyplomacji amerykańskiej chodziło przede wszystkim o zrównanie swych sił morskich z Wielką Brytanią i zahamowanie niebezpiecznego wzrostu floty japońskiej. Anglia, która w tym czasie była zadłużona w USA na sumę 4,7 mld dolarów, zabiegała o poparcie amerykańskie dla swej polityki europejskiej. W Londynie zdawano sobie sprawę, iż naturalne podstawy sojuszu z Japonią- po wyeliminowaniu Niemiec i Rosji z rywalizacji dalekowschodniej- wygasają. Na zniesieniu sojuszu angielsko- japońskiego zależało głównie USA, które stały na stanowisku, że w nowym warunkach powojennych może on nabrać antyamerykańskiej wymowy. Anglia i Japonia zgodziły się więc, aby do kończącego swoją ważność układu dopuścić USA. Hughes zaproponował, aby do porozumienia włączyć także Francję.
Traktat czterech mocarstw (Anglii, Japonii, USA, Francji) został na konferencji waszyngtońskiej podpisany jako pierwszy 13 grudnia 1921 r.
Sygnatariusze traktatu czterech postanowili:
u szanować wzajemnie swoje prawa do posiadłości wyspiarskich w regionie Pacyfiku
u wszelkie ewentualne kontrowersje, dotyczące posiadłości na Pacyfiku, poddawać rozpatrzeniu wspólnej, czterostronnej konferencji
u konsultować się wzajemnie w razie zagrożenia swoich praw w regionie przez inne, nienależące do traktatu państwa
u znieść dotychczasowy brytyjsko- japoński układ sojuszniczy.
Traktat nie zawierał żadnych zobowiązań w sprawie wzajemnej pomocy wojskowej czy udziału w militarnych akcjach zbrojnych. Miał być ważny 10 lat, z możliwością dalszego przedłużenia.
2) Trudniejsze i dłuższe na konferencji waszyngtońskiej były natomiast dyskusje nad głównym problemem: redukcją zbrojeń morskich. USA chciały, aby na każde trzy okręty wojenne Japonii przypadało po pięć jednostek USA i Anglii. Japonia nie zgadzała się z tym uważając, iż stosunek ten powinien wyglądać 10:10:7. Aby złagodzić opór Japonii, USA zobowiązały się do niefortyfikowania wysp na Pacyfiku, poza Hawajami, natomiast Wielka Brytania miała nie wznosić urządzeń obronnych na zachodnim Pacyfiku, poza wyspami leżącymi
w bezpośredniej bliskości Kanady, Australii i Nowej Zelandii. Także Francja miała zastrzeżenia do proponowanego jej niższego niż Japonii pułapu sił morskich. USA zapewniły jednak, iż nie będą teraz domagały się ograniczenia sił lądowych, które dla Francji były najważniejsze. Francja przystała ostatecznie na przedstawione jej warunki.
6 lutego 1922 r. na konferencji waszyngtońskiej podpisano traktat pięciu państw: USA, Anglii, Japonii, Francji i Włoch.
Postanowienia traktatu pięciu:
u pułap posiadanych okrętów wojennych i krążowników został ustalony wedle reguły 5:5:3:1,75:1,75.
u tonaż okrętów miał wynosić: USA i Wielka Brytania- po 525 tys. ton
Japonia- po 315 tys. ton
Francja i Włochy- po 175 tys. ton
u USA i Anglia mogły posiadać lotniskowce o łącznym tonażu po 135 tys. ton; Japonia- 81 tys. ton, a Francja i Włochy- po 60 tys. ton
Traktat o ograniczeniach zbrojeń morskich miał obowiązywać do 31 grudnia 1936 r.
3) Kolejnym porozumieniem wielostronnym podpisanym w Waszyngtonie 6 lutego 1922 r. był traktat dziewięciu państw uczestniczących w konferencji. Dotyczył on problemu Chin. Delegacja Chin przedstawiła w Waszyngtonie obszerny, 10- punktowy plan wzmocnienia suwerenności swego państwa i wyeliminowania najbardziej upokarzających zapisów poprzednich umów z mocarstwami. Mocarstwa zachodnie, deklarując werbalnie poparcie dla sprawy niezależności Chin, w gruncie rzeczy dążyły do wyeliminowania "specjalnych stosunków" i pozycji Japonii w Chinach. Miało temu służyć traktatowe potwierdzenie doktryny Haya tzw. "otwartych drzwi".
W traktacie mocarstwa zobowiązały się:
u szanować suwerenność i niezależność, jak również integralność terytorialną i administracyjną Chin
u użyć swych wpływów, żeby na całym terytorium Chin wprowadzić faktycznie i stale stosować zasadę równości szans dla handlu i przemysłu wszystkich państw oraz że nie będą uczestniczyć w żadnym traktacie międzynarodowym, który byłby sprzeczny z tymi zasadami
Na mocy "traktatu dziewięciu" USA uzyskały więc oficjalne usankcjonowanie doktryny Haya i równy dostęp do całego rynku chińskiego. Jedyną konkretną korzyścią Chin, uzyskaną w Waszyngtonie, było podpisanie 4 lutego 1922 r. układu z Japonią. W układzie tym Japonia uznała pełną suwerenność Chin nad Szantungiem i zobowiązała się, że w ciągu 6 miesięcy wycofa swe siły z tego obszaru. Uzgodniono więc, że Chiny wypłacą Japonii odszkodowanie w wysokości 32 mln jenów w ciągu 15 lat, a do tego czasu Japończycy będą zajmować wiele ważnych stanowisk w Szantungu. Wydobywanie węgla i rud żelaza, funkcjonowanie kolei i portów w Szantungu miało odbywać się przy znacznym współudziale Japonii.
madzia.1majka2