Skład, łamanie i przygotowanie do druku : GRAF Wydawnictwo – Reklama
Druk : EFEKT
Wprowadzenie – Joanna Bugajska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1. Obciążenie narządu wzroku – Danuta Trusiewicz, Alicja Kordalewska, Maria Niesłuchowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11
Subiektywne objawy wzrokowe i oczne * Zmiany w funkcjach wzroku * Funkcje wzroku wspomagające pracę z monitorami ekranowymi * Profilaktyka * Piśmiennictwo
2. Obciążenie układu mięśniowo – szkieletowego – Joanna Bugajska . . . . . 33
Obciążenie statyczne mięśni * Obciążenie kręgosłupa * Dolegliwości układu mięśniowo - szkieletowego * Wpływ warunków pracy na obciążenie układu mięśniowo – szkieletowego * Profilaktyka * Piśmiennictwo
3. Wpływ pracy przy monitorach ekranowych na skórę – Małgorzata Olszewska
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Mechanizm powstawania zmian skórnych * Czynniki wpływające na rozwój dermatoz * Piśmiennictwo
4. Wpływ pracy przy monitorach ekranowych na przebieg ciąży u operatorek –
Małgorzata Pękala, Joanna Bugajewska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
5. Aspekty psychospołeczne – Maria Widerszal – Bazyl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Intensywność pracy przy komputerze * Nadmierna liczba godzin pracy * Monotonia i cząstkowość zadań * Niedostateczny wpływ na proces i warunki pracy * Abstrakcyjność pracy * Zależność od technologii * Ograniczenie kontaktów społecznych * Piśmiennictwo
6. Pola i promieniowanie elektromagnetyczna – Zygmunt Grabarczyk . . . . . . .73
Promieniowanie jonizujące * Promieniowanie optyczne * Promieniowanie mikrofalowe * Pola elektromagnetyczne 0,1 ÷ 300 MHz ( radiofale ) * Pola elektromagnetyczne 1 ÷ 100 kHz * Pola elektromagnetyczne o częstotliwościach poniżej 1 kHz * Pola elektrostatyczne i jonizacja powietrza * Filtry ochronne * Piśmiennictwo
7. Wymagania ergonomiczne – Agnieszka Wolska, Adam Gedliczka, Joanna Bugajska . . 93
Ogólne zasady kształtowania stanowisk pracy * Wyposażenie podstawowe : Monitor • Klawiatura • Mysz, trackball, artpad • Jednostka centralna • Stół • Krzesło * Wyposażenie dodatkowe : Uchwyt na dokument • Podnóżek • Wspornik nadgarstkowy * Rozmieszczenie stanowisk pracy w pomieszczeniu oraz wyposażenia na stanowisku pracy * Warunki środowiska pracy : Oświetlenie • Mikroklimat • Hałas • Organizacja pracy * Piśmiennictwo
8. Przepisy bhp oraz świadczenia z tytułu pracy z komputerami
Wiktor Leszczyński, Barbara Krzyśków, Monika Drygała . . . . . . . . . . . . . . . . 141
Podstawowe regulacje prawne * Wymagania dotyczące pomieszczeń pracy i
Stanowisk pracy * Profilaktyczna ochrona zdrowia pracowników * Prawo
do Wcześniejszego przejścia na emeryturę * Dodatki do wynagrodzeń *
Piśmiennictwo
Wprowadzenie
Joanna Bugajska
W ostatnich latach komputery stały się dla człowieka nieodzownym narzędziem pracy. Zastosowanie nawet do najprostszych prac usprawniają je znacznie , jednocześnie jednak uzależniają pracownika i przykuwają go do stanowiska pracy, którym w tym w tym przypadku jest stanowisko z komputerem , a często tylko z monitorem ekranowym . Najistotniejsze przemiany związane z komputeryzacją nastąpiły w latach osiemdziesiątych, z chwilą rozwoju tzw. Komputerów osobistych ( PC – petrsonal computer ) . Niewielkie rozmiary tych komputerów, ich relatywnie niska cena oraz wielorakie możliwości wykorzystania ( dzięki różnorodnych programom ) spowodowały , że znalazły one powszechne zastosowanie w biurach , bankach , administracji , handlu , działalności naukowej itp. Z tak szerokiego wykorzystania komputerów wynika zróżnicowanie pracy operatorów komputerowych zarówno co do jej charakteru , jak i stopnia obciążenia. Na różnice te wpływają , między innymi : wymiar czasu pracy przy komputerze , stopień trudności wykonywanych zadań , stopień zaangażowania i znajomości obsługi programów komputerowych. Ogólnie można wyrażić pięć głównych rodzajów prac wykonywanych przez użytkowników sprzętu komputerowego * :
1. Wykonywanie danych ( data entry ) – najczęściej polega na przenoszeniu danych z dokumentu do komputera . Zwykle zadania są rutynowe , ich wykonanie wymaga szybkiego tempa , naprzemiennej obserwacji dokumentu i ekranu . Ponadto , pracę tę charakteryzuje znikoma możliwość podejmowania samodzielnych decyzji.
2. Uzyskanie danych ( data aguisition ) – polega na wyszukiwaniu informacji na ekranie.
3. Praca interakcyjna ( interactive communication ) – polega na dialogu z oprogramowaniem komputera lub komunikacji za pośrednictwem komputera z innymi osobami .
4. Przetwarzanie tekstów (word processing ) – jest to najczęstszy sposób wykorzystania komputera polegający na pracy w edytorze tekstowym ( pisanie i sprawdzanie tekstów) . Zawiera elementy wcześniej wymienionych prac i charakteryzuje się znacznym obciążeniem wzroku.
5. Programowanie i projektowanie wspomagane komputerowo(computer programming) – polega na tworzeniu nowych programów komputerowych , wykonywaniu projektów ( np. budowlanych) za pomocą odpowiedniego oprogramowania. Charakteryzuje się silną motywacją do pracy , zaangażowaniem w wykonywanie zadania , a także obciążeniem wzroku . Wyniki wielu zadań wskazują , że charakter zadań wykonywanych przez operatorów wpływa na rodzaj i nasilenie odczuwanych przez nich dolegliwości. Szczególne zainteresowanie użytkowników i organizatorów komputerowych stanowisk pracy budzi odpowiedz na pytanie , czy praca operatora komputerowego jest szkodliwa. Zainteresowanie tą kwestią jest zrozumiałe zarówno ze względu na troskę i zdrowie i dobre samopoczucie pracownika , jak i w aspekcie ściśle określonych następstw prawnych wynikających ze statusu " praca szkodliwa " . Z wieloletnich już badań epidemiologicznych jednoznacznie wynika , że praca z monitorami ekranowymi nie jest szkodliwa . Natomiast może być uciążliwa . Uciążliwość tą powodują : nadmierne obciążenie układu mięśniowo - szkieletowego oraz wzroku , a także stres psychospołeczny , występujący u operatorów monitorów ekranowych. W przedstawionej państwu monografii komputerowe stanowisko pracy omówiono aspekty zdrowotne z komputerami, w tym jako najistotniejsze - obciążenia wzroku i układu mięśniowo - szkieletowego. Obciążenie wzroku wynika stąd , że większość informacji podczas pracy z komputerem operator odbiera za pośrednictwem narządu wzroku . Operatorzy często mają typowe objawy zmęczenia wzroku : zaczerwienienie i pieczenie oczu czy nieostre widzenie. Do zwiększonego obciążenia wzroku przyczyniają się przede wszystkim : nieprawidłowe oświetlenie stanowisk, odbicia światła na ekranie, migotanie obrazu, oraz zła czytelność i tętnienie znaków. Tak więc, prawidłowe warunki pracy wzrokowej, na które składają się właściwe parametry optyczne ekranu i odpowiednie oświetlenie stanowiska z komputerem, mają zasadniczy wpływ na zmniejszenie zmęczenia wzroku, a tym samym na zwiększenie wydajności pracy. Nadmierne obciążenie układu mięśniowo - szkieletowego użytkowników komputerów wynika z długotrwałego pozostawania w tej samej, najczęściej siedzącej, pozycji ciała ( powodującej statyczne obciążenie mięśni oraz nacisk na dyski międzykręgowe ) i z wykonywania powtarzanych z dużą częstotliwością ruchów monotypowych ( obsługa klawiatury ). Takie jednostronne i ubogie zaangażowanie mięśni jest sprzeczne z fizjologią człowieka, dlatego użytkownicy komputerów bardzo często skarżą się na dolegliwości bólowe odczuwane w układzie mięśniowo - szkieletowym. Pewne niepokoje budzi kwestia wpływu pól elektromagnetycznych na przebieg ciąży kobiet pracujących przy monitorach ekranowych. Podobne problemy skórne pojawiające się u operatorów są kojarzone z oddziaływaniem tych pól .W osobnym rozdziale dokładnie przedstawiono źródła charakterystykę pól emitowanych przez monitory ekranowe ( w aspekcie higienicznym obowiązującym w tej dziedzinie ) uznając, że jest to niezbędne do pełnego wyjaśnienia skutków zdrowotnych przez nie wywoływanych. Wielu autorów na podstawie przeprowadzonych badań twierdzi, że przyczyn licznych dolegliwości występujących u operatorów komputerowych należy szukać również w stresie psychospołecznym. Dlatego zarówno ten problem , jak i praktyczne sposoby zapobiegania stresowi podczas pracy na stanowisku komputerowym zostały omówione w naszym opracowaniu. Uciążliwości występujące podczas pracy z komputerami mogą być zmniejszone, a nawet wyeliminowane , przez zapewnienie ergonomicznego rozwiązania stanowiska pracy i właściwą organizację pracy. W poświęconym tym zagadnieniom rozdziale przedstawiono wytyczne ergonomiczne określające cechy właściwego sprzętu, oświetlenia, parametrów mikroklimatycznych środowiska, poziomu hałasu oraz dotyczące organizacji pracy ( czas pracy i przerwy w pracy). W wytycznych uwzględniono dane z odpowiednich norm polskich oraz normy międzynarodowej ISO 9241.Manografię zamyka rozdział przybliżający przepisy prawne dotyczące bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia przy pracy z komputerami oraz uregulowania w zakresie świadczeń z tytułu wykonywania tej pracy . Wydaje się , że przedstawiony materiał ułatwi wiele pytań nurtujących pracodawców i organizatorów komputerowych stanowisk pracy, np. co do zasadności wypłacania dodatków czy nabywania uprawnień do przechodzenia na wcześniejszą emeryturę. Celem opracowania monografii komputerowe stanowisko pracy - aspekty zdrowotne i ergonomiczne było możliwe pełne przedstawienie zagadnień związanych z pracą osób, które zawodowo użytkują sprzęt komputerowy. Do czytelnika należy ocena, czy ten został osiągnięty.
1. Obciążenie narządu wzroku
Danuta Trusiewicz, Alicja Kordalewska , Maria Niesłuchowska
W późniejszych latach 70, w światowej literaturze fachowej pojawiły się doniesienia o oddziaływaniu monitorów ekranowych na organizm człowieka, przede wszystkim na układ wzrokowy. W Polsce problem ten ujawnił się stosunkowo niedawno, komputery bowiem rozpowszechniły się u nas właściwie dopiero w latach 90.
Nazewnictwo stosowane do określenia dolegliwości dotyczących wzroku, zgłaszanych przez osoby pracujące przy monitorach ekranowych nie jest jednolite. W literaturze anglojęzycznej najczęściej występują określenia : visual fatigue, visual discomfort, eye strain, visual strain, eye complain, asthenopia. To ostatnie określenie – astenopia – jest używane również w raporcie Światowej Organizacji Zdrowia ( WHO ) z 1987 r. Na temat : ,, Monitory ekranowe a zdrowie pracowników ’’ ( Visual display terminals and workers health ), [ 30 ]. Nazwę asthenopia zaproponowała grupa ekspertów ze Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej ( National Council’s Panel Impact of Video Viewing on Vision Workers ) charakteryzując asthenopię jako każdy subiektywny objaw wzrokowy lub dolegliwości wynikające z używania oczu. Klasyfikacja subiektywnych objawów związanych z pracą z monitorami ekranowymi, podana w raporcie WHO, w pełni odpowiada klasyfikacji przedstawionej przez S. Duke – Eldera w odniesieniu do wysiłku wzroku ( eye strain ) powstającego przy każdej pracy wykonywanej z bliskiej odległości [ 7 ].
Przyjęta przez WHO nazwa astenopia może budzić wśród okulistów pewne zastrzeżenia. Wprowadzona w 1843 r. Przez Mackenzi na oznaczenie dolegliwości ocznych o nieokreślonej przyczynie, uzyskała racjonalnie podstawy w badaniach Dondersa i von Graefego, którzy upatrywali podstawowe źródło dla astenopii w osłabieni mięśnia rzęskowego i w zaburzeniach równowagi mięśni oczu [ 7 ]. We współczesnym piśmiennictwie okulistycznym termin astenopia jest stosowany do określenia różnych zmian w czynnościach wzroku nie tylko związanych z pracą przy monitorach ekranowych. Zwykle podaje się dopełnienie wskazujące, która funkcja wzroku została osłabiona, najczęściej tyczy to akomodacji. Okuliści i patofizjolodzy wyróżniają więc : asthenopia accommodativa, asthenopia muscularis ( osłabienie siły zewnętrznych mięśni oczu ), chromasthenopia ( męczliwość na barwy ), asthenopia retinalis
( męczliwość siatkówki ).
Z powyższych względów w tym opracowaniu unikano określenia terminem astenopia subiektywnych objawów ze strony układu wzrokowego wywołanych pracą przy monitorach ekranowych, zachowując nazwę asthenopia do opisów zmian w funkcjach wzroku spowodowanych pracą przy komputerze.
Zmęczenie wzroku spowodowane pracą z monitorem może mieć różne podłoże : może zależeć od stanu sprawności wzroku, tj. czynników wewnętrznych lub może pochodzić od czynników zewnętrznych, czyli warunków ergonomicznych środowiska pracy.
Wśród czynników wewnętrznych Megaw [ 17 ] wyróżnia trzy źródła zmęczenia wzroku pracą przy monitorach ekranowych. Pierwsze to zmęczenie kontroli akomodacji, konwergencji, równowagi mięśni ocznych i ruchów sakkadowych oczu. Drugim źródłem jest zmęczenie elementów biorących udział w procesie widzenia, a trzecim – wpływ ogólnego stanu pobudzenia i wytężonego wysiłku w czasie pracy. Według North [ 18 ] czynniki wewnętrzne to nie wyrównane wady refrakcji, utrudnienie konwergencji i akomodacji, heteroforia pozioma, presbyopia, zmiana dark focus, przemijająca krótkowzroczność. Niekorzystne warunki zewnętrzne ( ergonomiczne ) to zła jakość monitora ( nieostre znaki, migotanie, niewłaściwy kształt liter ), różnice i odległość między powierzchniami pracy, tj. ekranu, klawiatury i dokumentu, niewłaściwe usytuowanie monitora i związane z tym olśnienie powstające z różnych odbić od połyskujących powierzchni, zbyt duża temperatura barwowa światła, nieodpowiedni mikroklimat panujący w pomieszczeniu [12, 22, 26].
Znaczącą rolę odgrywa również rodzaj wykonywanej pracy. Spośród operatorów monitorów ekranowych najczęściej skargi zgłaszają osoby wprowadzające dane oraz pracujące w trybie interakcyjnym. W rzeczywistości największego wysiłku wzroku wymaga praca programisty [ 24 ].
Subiektywne objawy wzrokowe i oczne
Wszystkie wymienione uprzednio czynniki zarówno zewnętrzne, jak i wewnętrzne mogą łącznie lub rozdzielnie wpływać na wystąpienie dyskomfortu widzenia podczas pracy z monitorami ekranowymi.
Subiektywne objawy zmęczenia wzroku można podzielić na [ 7, 30 ] :
- wzrokowe : zamazywanie obrazu lub czytanego tekstu ; powstają wtedy, gdy do wyrównania nieprawidłowości w układzie optycznym lub mięśniowym oczu potrzebny jest wysiłek oczy i kiedy ta kompensacja nie jest możliwa ;
- oczne : pieczenie, zmęczenie i zaczerwienienie oczu ; prowadzą niekiedy do wystąpienia bólu oczu, są następstwem przeciążenia mięśni ocznych po dłuższym okresie pracy wzrokowej ;
- układowe : bóle i zawroty głowy, zaburzenia żołądkowe, skurcze mięśni ;
- czynnościowe : światłowstręt, niemożność długiego czytania, przy braku jakichkolwiek zmian organicznych i bez możliwości uzyskania poprawy po zastosowaniu korekcji okularowej ; te dolegliwości mają raczej podłoże psychogenne.
Z badań epidemiologicznych wynika, że kobiety częściej niż mężczyźni zgłaszają skargi na zmęczenie wzroku spowodowane pracą przy monitorach ekranowych [ 3, 13 ], częściej podają je osoby stosujące korekcję okularową, szczególnie gdy dotyczy to astygmatyzmu [ 5, 23 ]. Rzeczywisty wydaje się być związek między czasem pracy spędzonym przy monitorach ekranowych a częstością występowania dolegliwości [ 13, 22 ]. Zwiększenie liczby godzin pracy z 3,5 do 6 powoduje wzrost liczby osób ze skargami na zmęczenie wzroku z 9 % do 45 % [ Gunnarsson i Soderberg, za : 18 ]. Nie bez znaczenia jest rodzaj pracy wykonywanej z monitorami ekranowymi. Jak już wspomniano, najmniej liczną grupę osób skarżących się na trudność w tej pracy stanowią programiści traktujący monitory ekranowe jako podstawowe narzędzie ich działania [ 24 ].
Niemal wszyscy autorzy podkreślają, że dyskomfort wzroku występujący przy różnych rodzajach pracy z monitorami ekranowymi jest przemijający i nie powoduje trwałego uszkodzenia wzroku. Jednakże fakt utrzymywania się dolegliwości nawet od kilku godzin od zaprzestania pracy, nie pozwala bagatelizować skarg pracowników. Obserwacje własne z praktyki lekarskiej wskazują, iż dolegliwości oczne i wzrokowe pojawiają się podczas pracy z monitorami ekranowymi lub po jej zakończeniu, budzą niepokój głównie młodych pracowników, szczególnie kobiet.
Zmiany w funkcjach wzroku
U operatorów komputerów najistotniejsze są te funkcje wzroku, które pozostają w stałym pobudzeniu podczas wykonywania pracy. Są to : ostrość wzroku, akomodacja, konwergacja i foria. Zachowanie się tych czynności oraz poszukiwania zależności między pracą a zmęczeniem wzroku stanowią przedmiot wielu badań.
Ostrość wzroku
Światło przechodzące do wnętrza oka poprzez otwór źreniczny pobudza komórki światłoczułe siatkówki, tj. czopki i pręciki. Energia świetlna powoduje przemiany chemiczne w obrębie fotoreceptorów i zostaje przetworzona w bioelektryczne impulsy nerwowe, które następnie drogą wzrokową są przenoszone do korowych ośrodków wzroku ( rys. 1 ). Tam wytwarza się obraz przedmiotu, który skupił naszą uwagę i na który zostały skierowane nasze oczy.
Najlepszą ostrość wzroku ma odcinek siatkówki zwany plamką. Znajduje się on w tylnim biegunie oka, około 1,5 mm skroniowo od tarczy nerwu wzrokowego. Budowa siatkówki w plamce różni się zasadniczo od pozostałej części tej błony, przede wszystkim tym, iż są tu zgromadzone czopki, przy czym każdy czopek ma własne włókno odprowadzające bodźce. Pole widzenia plamki obejmuje zaledwie około 8˚, a w najczulszym miejscu – w miejscu najlepszego, ostro widzenia, zwanym dołeczkiem środkowym – pole to wynosi tylko 1 ÷ 1,5˚. Aby objąć i uświadomić sobie cały obraz obserwowanego przedmiotu, oczy są kierowane tak aby obraz padał na
...
jagi23