Promieniowanie optyczneCzęść widma elektromagnetycznego o długościach fali l z przedziału 10-8 ÷ 10-3 m (od 10 nm do 1 mm) nazywamy promieniowaniem optycznym. Promieniowanie optyczne dzieli się na promieniowanie widzialne (światło) oraz niewidzialne - promieniowanie nadfioletowe i podczerwone. Fizyczną, chemiczną lub biologiczną przemianę wywołaną oddziaływaniem promieniowania optycznego na materię nazywa się skutkiem promieniowania optycznego. Gdy promieniowanie optyczne wywołuje w materii przemiany chemiczne, używane jest określenie skutek aktyniczny, natomiast w wypadku zmian w tkankach organizmów żywych mówimy o skutku biologicznym tego promieniowania. Miarą skutku biologicznego promieniowania optycznego może być np. ilość substancji (wyrażona w mg, µg, molach itp.) powstałej w wyniku reakcji fotochemicznej spowodowanej przez określoną dawkę promieniowania. Danemu rodzajowi skutku biologicznego odpowiada charakterystyczny, właściwy mu, względny rozkład widmowy skuteczności biologicznej promieniowania optycznego (krzywa skuteczności biologicznej promieniowania optycznego). Człowiek może być nadmiernie narażony na działanie naturalnego promieniowania słonecznego lub promieniowania źródeł sztucznych, których liczba szybko rośnie wraz z rozwojem technologicznym. Sztuczne źródła promieniowania optycznego można podzielić na nielaserowe (klasyczne) oraz laserowe. Elektryczne źródła nielaserowego promieniowania optycznego, oprócz zastosowania do celów oświetleniowych, są używane w wielu dziedzinach działalności człowieka. Na przykład nisko- lub wysokoprężne lampy rtęciowe UV oraz wysokoprężne lampy metalohalogenkowe UV stosuje się do dezynfekcji (medycyna, przemysł farmaceutyczny i spożywczy, salony fryzjerskie itd.), fototerapii (np. leczenie łuszczycy lub żółtaczki), w poligrafii (kopiowanie, wykonywanie matryc sitodrukowych, utwardzanie fotopolimerów, suszenie farb i lakierów), w przemyśle meblowym (suszenie farb i lakierów), w przemyśle elektronicznym (kasowniki pamięci EPROM), w salonach kosmetycznych (do opalania) itd. Niskoprężne rtęciowe promienniki UV są instalowane jako źródła promieniowania w testerach do banknotów, lampach owadobójczych itp. Lampy ksenonowe stosuje się w urządzeniach poligraficznych, projekcyjnych i spektrofotometrach. Źródła promieniowania najnowszej generacji, takie jak lampy indukcyjne emitujące silne promieniowanie nadfioletowe i niebieskie, są montowane w projektorach poligraficznych. Specjalne żarówki oraz promienniki kwarcowe będące źródłami podczerwieni są m.in. stosowane w lakierniach i farbiarniach do suszenia lakieru, w przemyśle spożywczym i w gastronomii, w hodowli zwierząt, w urządzeniach terapeutycznych. Źródłami nielaserowego promieniowania optycznego często spotykanymi w środowisku pracy są takie procesy technologiczne, jak: spawanie łukowe i gazowe, cięcie łukiem plazmowym, cięcie tlenowe, natryskiwanie cieplne, elektrodrążenie, zgrzewanie, wszelkiego rodzaju procesy hutnicze (wytop stali, żeliwa, metali nieżelaznych, szkła) itp. Promieniowanie towarzyszące tym procesom jest zwykle bardzo intensywne. Lasery (urządzenia laserowe) są źródłami promieniowania optycznego wytwarzanego w procesie kontrolowanej emisji wymuszonej. W porównaniu z promieniowaniem źródeł klasycznych promieniowanie laserowe wyróżnia się specyficznymi właściwościami. Są to: monochromatyczność, kierunkowość rozchodzenia się wiązki laserowej, możliwość uzyskiwania bardzo dużych gęstości mocy promieniowania oraz koherencja (spójność) czasowa i przestrzenna promieniowania. Od czasu zbudowania pierwszego lasera w 1960 roku urządzenia te znalazły wiele zastosowań, między innymi w medycynie, telekomunikacji, technice wojskowej, różnorodnych procesach technologicznych (np. cięcie, spawanie, drążenie otworów). Ze względu na kierunkowość wiązki zagrożenie promieniowaniem laserowym jest zagrożeniem potencjalnym, tzn. ekspozycja na to promieniowanie jest zazwyczaj przypadkowa. Należy jednak pamiętać, że nawet przypadkowa ekspozycja może być dla oczu lub skóry bardzo niebezpieczna.
Sposoby ochrony człowieka przed nadmiernym promieniowaniem optycznym w środowisku pracy
Podstawowe sposoby ochrony człowieka przed promieniowaniem optycznym w środowisku pracy to:
§ uwzględnienie zagrożenia promieniowaniem na etapie projektowania oraz urządzania stanowisk pracy
§ automatyzacja produkcji
§ szkolenie pracowników na temat zagrożenia i ochrony przed promieniowaniem
§ systematyczna kontrola zagrożenia promieniowaniem (np. przez wykonywanie pomiarów kontrolnych)
§ odpowiednia organizacja pracy na stanowiskach
§ dobór i stosowanie właściwych środków ochrony zbiorowej
§ dobór i stosowanie właściwych środków ochrony indywidualnej
§ badania lekarskie pracowników zatrudnionych na stanowiskach, na których występuje nadmierna ekspozycja na promieniowanie optyczne.
jagi23