Ekonomia sektora publicznego
Literatura:
· podstawowy
o J. „Ekonomia sektora publicznego”, wyd. PWN, 2004 i następne
o Zalewski, „Reformy sektora publicznego w duchu nowego zarządzania publicznego”, wyd. SGH 2007r. w książce „Nowe zarządzanie publiczne w polskim samorządzie terytorialnym”
o B. Jeżowski, „Nowy paradygmat zarządzania w sektorze publicznym”, w książce „Zarządzanie w sektorze publicznym. Rozwój zrównoważony – metody wyceny”, wyd. SGH, Warszawa 2002r.
o P. Jeżowski, Z. Grzymała, „Przesłanki likwidacji komunalnej zakładów budżetowych”, w serii wydawniczej „Studia i prace kolegium zarządzania i finansów”, wyd. SGH, Warszawa 2009r., zeszyt 92
Tematyka przedmiotu:
- Systemy zarządzania instytucjami w sektorze publicznym
- Służba cywilna (kwestia wzmocnienia służby cywilnej)
- Zarządzanie innowacjami (technologicznymi, poprawy jakości służby publicznej)
Teoria regulacji monopoli
Teoria regulacji kolejnictwa
Regulacja cen i zjawiska cenowej dyskryminacji
- dobra publiczne
- dobra prywatne
- dobra społeczne
Usługi administracyjne świadczone bezpośrednio przez administrację państwową
Usługi społeczne ==||==
Elementy sektora publicznego:
· administracja publiczna szczebla krajowego (administracja rządowa) oraz lokalnego (samorządy lokalne oraz związki gmin) oraz ich jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze i środki specjalne. Do tego dochodzi Sejm, sądownictwo
· instytucje para-finansowe: ubezpieczenia społeczne, gospodarka funduszami (np. fundusz pracy, gospodarki rolnej i ochrony środowiska), związki zawodowe, wspólnoty religijne i kultowe,
· bank centralny i banki państwowe oraz inne instytucje publiczne o charakterze oszczędnościowym
· przedsiębiorstwa publiczne (w wąskim tego słowa znaczeniu), tzw. przedsiębiorstwa użyteczności publicznej (ogólnonarodowe, regionalne, lokalne)
· pozostałe przedsiębiorstwa publiczne ze względu na pełny lub częściowy udział w rynku publicznym (spółki Skarbu Państwa, spółki z o.o., spółki akcyjne należące do gmin)
· przedsiębiorstwa, których właścicielami są związki zawodowe, kościoły, stowarzyszenia,
Kryterium zakresu rozmiarów sektora publicznego:
· wydatków budżetowych
· zatrudnienia
· normatywne – sprowadza się do interesu publicznego (nie daje jasnego podziału)
Ekonomia sektora publicznego to w dużym stopniu ekonomia regulacji
3 podstawowe zjawiska zawodności rynku
· niestabilność
o gospodarka rynkowa zawsze odczuwa procesy inflacyjne
o mamy do czynienia z wahaniami stopy zatrudnienia
o fluktuacje dotyczące wzrostu gospodarczego
· Nieefektywność - nieco bardziej złożony problem. Jest kilka istotnych przyczyn nieefektywności rynku:
o niedoskonała konkurencja i kartelizacja oraz monopol naturalny
o niedoskonałość praw własności (indywidualnej i zbiorowej)
o występowanie długów publicznych. Producenci nie mogą odebrać pełnych płatności na pokrycie kosztów od użytkowników dóbr publicznych
o występowanie efektów zewnętrznych
o niekompletna (niepewna) informacja o kosztach transakcyjnych
o niepewność
· nierówność - ludzie nie mają dostępu do podstawowych rzeczy jak szkolnictwo, opieka zdrowotna. Istnieje granica nierówności nieakceptowana. Coraz mniej mówi się o nierównościach w zakresie bogactwa.
W pewnych przypadkach rynek może doprowadzić do nadproporcji dóbr/usług
Podstawowe funkcje administracji rządowej i samorządowej:
· stabilizacja makroekonomiczna – tłumienie wahań koniunktury, kontrola bezrobocia i inflacji poprzez politykę monetarną, fiskalną, gospodarczą, przemysłową, sektorową, regionalną
· tworzenie prawnych i społecznych reguł funkcjonowania podmiotów gospodarczych – regulacja prawa własności, stanowienie statusów biznesu, protekcja konsumentów
· podtrzymywanie konkurencji na rynkach – działania antymonopolowe, regulacja monopolu naturalnego
· redystrybucja dochodów – dbanie o równość (polityka podatkowa), reakcja na nierówność w gospodarce
· realokacja zasobów – korygowanie złej alokacji zasobów w związku z tym, że występują dobra publiczne, efekty zewnętrzne. Występuje w formie kar, nakazów, zakazów, opłat.
(14.10.2009r.)
Podział regulacji w gospodarce:
1) Regulacje ekonomiczne – starsza forma regulacji. Jest regulacją znacznie węższą. Pierwotnie koncentrowała się na monopolach sztucznych i firmach specyficznych dziedzin (kolej, instytucje finansowe). Obecnie odnosi się praktycznie do 3 rzeczy:
a. kontrola cen
b. kontrola warunków wejścia i wyjścia z rynku
c. kontrola rodzajów produktów
Regulacja standardów dóbr i usług w kontrolowanych branżach.
· regulacja przedsiębiorstw użyteczności publicznej (wodociągi, kanalizacja). Obejmuje także przedsiębiorstwa, które są zbliżone do pużytecnzości publicznej (transport, lotnictwo cywilne, regulacje dot. tv i radia).
· regulacja przedsiębiorstw działających na rynku (?)
W procesie regulacji ekonomicznej chodzi głównie o tworzenie warunków konkurencji, a jeśli się tego nie da zrobić, to przeciwdziałanie dyskryminacyjnej polityce cenowej.
2) Regulacje społeczne. Nowsza i szersza forma regulacji. Składa się przede wszystkim z kontroli nad działalnością firm i ich produktami. Jest prowadzona generalnie przez zapisy reguł działania przedsiębiorstw oraz przed aprobatę produktów. Jest taka szeroka, gdyż kieruje się na warunki pracy, procesy produkcji, skażenia i zanieczyszczenia i produkty. Z założenia regulacja społeczna ma stanowić instrument ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników i konsumentów oraz ma stanowić instrument ochrony środowiska. Są nastawione na korygowanie efektów zewnętrznych, niepełnej informacji oraz niepewności, które są związane z prowadzoną działalnością gospodarczą lub konsumpcją.
Przykłady:
· ochrona powietrza i wody
· bezpieczeństwo elektrowni, w tym elektrowni atomowych
· bezpieczeństwo pojazdów
· bezpieczeństwo maszyn i narzędzi
· warunki pracy
· bezpieczne usługi medyczne
· bezpieczne lekarstwa
Do regulacji społecznych należy również np. przymus ubezpieczeń zdrowotnych, a także zakaz konsumpcji pewnych dóbr i usług.
Rola regulacji społecznych sprowadza się do:
· zapewnienia dóbr publicznych
· zapewnienia dóbr społecznych
· redukcji kosztów zewnętrznych
· redukcji kosztów transakcyjnych
· redukcji ryzyka, na jakie ludzie i przedsiębiorstwa są narażeni
W ostatecznym rachunku ma doprowadzić do wyrównania szans, sprawiedliwego dostępu do niektórych dóbr, ale również ma zapewnić pokój społeczny.
Zarówno regulacje ekonomiczne jak i społeczne są odpowiedzią na zawodność rynku.
Zawodność rynku:
· niewystarczające uzbrojenie aktów wykonawczych
· inercyjność. Regulacja jest odpowiedzią na występujące negatywne zjawiska, które zawsze są przed regulacjami.
· w gospodarce istnieje wiele różnych polityk.
Bardzo często teorie zawodności rynków, dóbr publicznych są źle wykorzystywane
Podstawowe przyczyny nieefektywności rynków
Rozróżnienie dóbr publicznych od prywatnych opiera się na ich zależności od dwóch elementów
· stopień rewalyzacji. Zależy od tego, jak zatłoczenie, przepełnienie wpływa na jakość zaspokajanych potrzeb, czyli od tego, czy dobra mają charakter niewyczerpywany, czy występują w ograniczonej ilości.
· stopień wykluczalności z konsumpcji. Zależy od kosztów wykluczenia z konsumpcji osób, które nie chcą płacić za dobra (np. jeśli zamawiam obiad w restauracji, to inni są wykluczeni z jego konsumpcji. Za to w przypadku oglądania publicznej TV, to moje oglądanie nie wyklucza tego, że inni mogą oglądać ten sam program).
Są dobra publiczne mieszane dzielące się na 2 grupy:
· dobra rywalizujące, ale nie wykluczalne
· dobra grupowymi, które są wykluczane, ale nie rywalizujące
Czystym dobrem publicznym jest produkt/usługa, których koszt nie rośnie wraz z liczbą korzystających. Jeden użytkownik nie może drugiemu zabronić z korzystania tego dobra. Korzystają z niego osoby, które godzą się zapłacić albo nie chcą zapłacić. Problem finansowania tych dóbr.
Za czyste dobra publiczne bardzo często uznaje się tzw. niewyczerpywane zasoby środowiska, np. powietrze.
Jeśli mowa o zasobach naturalnych, to nie są to do końca czyste dobra publiczne, ale są to dobra publiczne mieszane z tego względu, że zawsze występują w ograniczonej ilości.
Prywatne kluby sportowe, kluby towarzyskie, telewizja kablowa – dobra klubowe.
Dobra publiczne mogą mieć charakter lokalny, regionalny, krajowy i globalny.
Globalne dobra publiczne – international public goods; klasyfikuje się je wtedy, gdy mają znaczące atrybuty nierywalizacji i niewykluczalności oraz są dostępne na globalną skalę. Są dostępne nie tylko danemu pokoleniu, ale także tym późniejszym. Mają tę cechę, że przebywają na wskroś kultur, państw. Są to dobra, które nie są tak jak dawniej dobra, których handel był ograniczony dystansem. Charakteryzują się wysoką mobilnością.
Podejście wąskie – określa jako dobra międzynarodowe następujące rzeczy:
· globalne środowisko
· bezpieczeństwo międzynarodowe
· wiedza
· międzynarodowa stabilizacja ekonomiczna
W podejściu szerokim z globalnego środowiska można wyodrębnić klimat.
· wolność obywatelska
· prawa jednostki
· wolność gospodarcza
· ochrona własności
Wg Carbone dobra publiczne spróbowano sklasyfikować w następujący sposób:
· warstwa ozonowa
· klimat Ziemii
· Internet
· normy uniwersalne
· prawo i sprawiedliwość
· pokój
· stabilność finansowa
· trwałość ekonomiczna
· zdrowie
Prawdziwym globalnym dobrem publicznym jest wiedza i informacja, które są generowane przez systemy edukacji (ale nie edukacji elitarnej).
Ujemne efekty zewnętrzny, czyli zła publiczne, do których zalicza się drenaż mózgu.
Wiele innych dóbr, które faktycznie nie odpowiadają kryteriom dóbr publicznych, jest do nich zaliczane. Chodzi o to, żeby inne dobra, które nie są dobrami publicznymi, potraktować je tak, gdyż lepiej to wygląda w polityce gospodarczej i społecznej.
Zupełnie odmienną kategorią dóbr publicznych są tzw. dobra merytoryczne (dobra społeczne). Nie podlegają kryteriom dóbr publicznych, ale mają istotne cechy. Są to dobra, które są szczególnie społecznie wartościowe, zarówno dla społeczeństwa, jak i gospodarki. Przykłady:
· usługi edukacyjne (poza poziomem podstawowym)
· usługi lecznicze
· ubezpieczenia społeczne i zdrowotne
Przeciwieństwem dóbr społecznych są dobra społecznie niepożądane (zła społeczne). Przykłady;
· broń w rękach obywateli
· narkotyki
· tytoń przerobiony na papierosy
· pornografia
2 odrębne zbiory poddają zupełnie innym kryteriom klasyfikacji dóbr publicznych.
Efekty zewnętrzne – mają te same dwie cechy co wszystkie dobra publiczne – nie podlegają rywalizacji i wykluczeniom. Rozróżnia się dwie kategorie efektów zewnętrznych:
· dodatnie (external benefits; positive externalities). Pozytywne efekty zewnętrzne=dobra publiczne.
· ujemne (negative externalities). Zła publiczne. Pierwotnie zostały rozpoznane przez ekonomię klasyczną. Mają wpływ na koszty innych firm lub dobrobyt i stopę życiową innych osób. Powodują to, iż indywidualny rachunek korzyści i kosztów prowadzony przez określony podmiot gospodarczy lub konsumenta nie odzwierciedla prawdziwych kosztów i korzyści w szerszej społecznej skali.
Określona działalność gospodarcza może być racjonalna z punktu widzenia konsumenta albo dostawcy, natomiast z pkt. widzenia szerszego, społecznego, może wywoływać określone dysekonomie z...
jubas28