1. Omów sposoby obliczania PKB, PNB, PNN. Co mierzą te wielkości?
1. PKB
Produkt krajowy brutto (Gross Domestic Product - GDP) - jest miarą wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terenie danego kraju w określonym czasie, najczęściej w ciągu roku. Kryterium geograficzne jest jedyne i rozstrzygające. Nie ma znaczenia np. pochodzenie kapitału, własność firmy itp.
Wielkość PKB wyliczamy i rozpatrujemy na trzy sposoby:
a) jako sumę wartości dodanej w procesie produkcji,
b) jako sumę wydatków na dobra i usługi finalne różnych podmiotów gospodarczych: gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, państwa i cudzoziemców.
c) jako sumę dochodów uzyskanych przez różne grupy wytwarzające PKB.
a) Możemy obliczać PKB na podstawie sumowania wielkość produkcji w różnych gałęziach gospodarki: w rolnictwie, górnictwie, przemyśle itd. Wartość wytworzonych usług i dóbr finalnych oblicza się, odejmując od produkcji całkowitej wartość dóbr i usług zużytych do tej produkcji. W skali przedsiębiorstwa jest to więc wartość dodana, a PKB jest sumą wartości dodanej wytworzonej przez wszystkie podmioty gospodarujące.
Zgodnie z tym:
PKB = produkcja globalna kraju - zużycie pośrednie = suma wartości dodanej ze wszystkich gałęzi gospodarki narodowej.
Obliczanie PKB na podstawie powyższej formuły jest uciążliwe, gdyż statystyka państwowa nie podaje ani bezpośrednich miar produkcji globalnej, ani zużycia pośredniego. Dlatego w praktyce stosuje się inne formuły.
b) Najpopularniejsza z nich ma podstawę w spostrzeżeniu, że PKB jest w dobrym przybliżeniu równy finalnym wydatkom wszystkich nabywców wartości dodanej wytworzonej na terenie kraju. Zatem od strony popytowej:
PKB = konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe + eksport - import.
c) Trzecia formuła wynika z faktu, że suma wartości dodanej produkcji musi być równa sumie dochodów ze wszystkich grup wytwarzających PKB. Zatem od strony dochodowej:
PKB = dochody z pracy (pensja pracowników) + dochody z kapitału (dochody właścicieli biznesu, obligacji, akcji itd.) + dochody państwa (podatek) + amortyzacja.
Powyższa formuła wyraża podział wartości dodanej pomiędzy pracę (pracowników najemnych), kapitał (właścicieli kapitału, inwestorów), państwo i odtworzenie zużytego majątku.
Przy obliczaniu PKB metodą sumowania dochodów należy uwzględnić jedynie te dochody które powstają w związku z wytwarzaniem produktów i usług. Z godnie z tym do dochodów nie zaliczają się darowizny, płatności transferowe (tj. emerytury, renty, różnego rodzaju stypendia, zasiłki i inne).
PKB nominalny oblicza się według bieżącej wartości pieniądza, czyli takich które istniały w okresie gdy osiągano składające się na PKB dochody.
PKB realny natomiast według realnej wartości pieniądza, a więc uwzględniając inflację i określa w jakim stopniu wzrost PKB jest uwarunkowany wzrostem produkcji a nie wzrostem cen na nią.
PKB realny wyraża w cenach istniejących w jednym z okresów (rok bazowy). Chcąc przejść od nominalnego PKB do realnego PKB należy nominalny PKB podzielić na wskaźnik odzwierciadlający zmiany cen wszystkich dóbr, tak zwany deflator BKB.
PKB realny = PKB nominalne/deflator PKB.
2. Produkt narodowy brutto (PNB, ang. Gross National Product, GNP)
- miara wartości wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych przez obywateli danego państwa oraz przez osoby prawne z siedzibą na jego terenie niezależnie od tego, czy podmioty te działają w kraju, czy za granicą. Pomijane są dochody obcokrajowców w danym państwie.
- miernik efektów rocznej działalności gospodarki, obliczany przez powiększenie produktu krajowego brutto o wartość dochodów netto z tytułu własności za granicą.
Te ostatnie stanowią różnicę pomiędzy napływem dochodów uzyskanych przez obywateli danego kraju za granicą (głównie transfer zysków z kapitałów zainwestowanych za granicą, ale także dochody z pracy) a wypływem dochodów uzyskanych przez cudzoziemców w danym kraju. Dodatnia wartość dochodów netto z tytułu własności za granicą powiększa produkt krajowy brutto (PNB > PKB), ujemna - pomniejsza go (PNB < PKB).
, gdzie
PNB w ujęciu względnym (tempo wzrostu) jest miarą wzrostu gospodarczego. W przeliczeniu na 1 mieszkańca wykorzystywany jest jako miara poziomu dobrobytu społeczeństwa.
3. PNN
Produkt narodowy netto, (ang. NNP) - miara efektów rocznej działalności gospodarki, rozumiany jako różnica produktu narodowego brutto oraz wartości amortyzacji kapitału trwałego.
PNN = PNB – amortyzacja
PNN w cenach rynkowych (ang. net national product in market prices) jest równy produktowi narodowemu brutto pomniejszonemu o amortyzację, czyli o wartość zużycia narzędzi pracy.
Aby otrzymać „prawdziwy” (czysty) efekt rocznej pracy obywateli kraju, od wartości dóbr finalnych wytworzonych przez krajowe czynniki produkcji powinniśmy odjąć amortyzację.
PNN w cenach czynników produkcji = Dochód Narodowy – PNN w cenach rynkowych pomniejszony o podatki pośrednie (np. VAT)
2. Czy PKB jest dobrym miernikiem dobrobytu społeczeństwa? Jakie inne mierniki są stosowane dla oceny dobrobytu?
Produkt Krajowy Brutto (PKB, Gross Domestic Product – GDP) jest miarą wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowanie na terytorium danego kraju, niezależnie od tego kto jest ich właścicielem.
Problemy związane z PKB jako miernikiem dobrobytu społeczeństwa są następujące:
· Jeśli mówimy o nominalnym PKB - mierzy się go w cenach bieżących, czyli takich, które istniały w okresie, gdy osiągano składające się na PKB dochody, wzrost PKB może więc wynikać nie ze wzrostu dobrobytu, a jedynie ze wzrostu cen. Rozwiązanie tego problemu jest stosunkowo proste – wystarczy stosować realny PKB, który uwzględnia zmiany cen poprzez stosowanie deflatorów PKB, czyli wskaźników odzwierciedlających zmiany cen wszystkich dóbr,
· PKB nie uwzględnia różnic cen w poszczególnych krajach. Próba rozwiązania tego problemu polega na uwzględnieniu parytetu siły nabywczej pieniądza w poszczególnych krajach,
· PKB nie uwzględnia zróżnicowania dochodów w społeczeństwie, ich dystrybucji (jest np. tym większy im więcej wydaje się na zbrojenia), a także nie wskazuje na jakość usług, szczególnie państwowych,
· Dane do PKB są często zbierane przy okazji zeznań podatkowych i informacji gromadzonych przez urzędy skarbowe. W konsekwencji PKB nie obejmuje wielu istotnych aspektów działalności gospodarczej:
o „Szarej strefy”, która jest istotna w wielu krajach. W celu przezwyciężenia tego problemu opracowuje się różne metody pomiaru wielkości „szarej strefy”, np. śledzenie obiegu dużych banknotów, wydatków poszczególnych osób, wykrywanie korelacji pomiędzy pewnymi wielkościami a dochodem,
o Dochodów majątkowych netto z własności za granicą – problem ten może zostać rozwiązany dzięki liczeniu produktu narodowego brutto (PNB). Miernik tej jest obliczany bardzo podobnie do PKB, jednakże uwzględnia on dochody majątkowe netto z własności za granicą osiągane przez obywateli danego kraju. PNB mierzy więc całkowite dochody osiągane przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji,
o Amortyzacji – problem ten może zostać rozwiązany dzięki liczeniu produktu narodowego netto (dochodu narodowego). Dochód narodowy jest to ilość pieniędzy jaką dysponuje gospodarka na wydatki na dobra i usługi, po odłożeniu odpowiedniej ilości pieniędzy wystarczającej do sfinansowania amortyzacji i utrzymania istniejącego zasobu kapitału na dotychczasowym poziomie. Dochód narodowy jest PNB skorygowanym o amortyzację. Wielkość amortyzacji, czyli zużyia kapitału trwałego, jest bardzo trudno precyzyjnie ustalić,
o Pożądanych społecznie dóbr i usług podnoszących poziom dobrobytu społecznego, pozostających jednak poza rynkiem takich jak przykładowo porządki domowe. W przypadku, gdy gosposia jest zatrudniona legalnie, jej praca jest wliczana w PKB, gdy natomiast zostanie ona żoną właściciela domu, którym się zajmowała, jej praca przestanie być wliczana, mimo że będzie wykonywać dokładnie te same czynności,
o Negatywnych efektów zewnętrznych takich jak hałas, zanieczyszczenie środowiska i korki drogowe,
o PKB nie uwzględnia czasu wolnego – niższy PKB może wynikać z faktu, że społeczeństwo mniej ceni środki finansowe niż czas wolny i z tego względu mniej pracuje, co przekłada się na mniejszą produkcję,
· Całkowite PKB nie uwzględnia wielkości ludności w danym kraju. Problem ten można jednak w prosty sposób rozwiązać licząc PKB na głowę mieszkańca – PKB per capita,
Innymi miernikami dobrobytu mogą być wspomniane wyżej produkt narodowy brutto oraz dohód narodowy. Mniej popularnymi miernikami są natomiast przykładowo:
· Miernik dobrobytu ekonomicznego Nordhausa i Tobina (Measure of Economic Welfare – MEW) – miernik dobrobytu ekonomicznego, szacujący pieniężny poziom dobrobytu, skonstruowany w 1972 roku przez amerykańskich ekonomistów W. Nordhausa i J. Tobina.
· Wskaźnik ekologicznych bogactw naturalnych Daly’ego i Cobba - nazywany też miernikiem trwałego dobrobytu ekonomicznego (ang. ISEW – Index of Sustainable Economic Welfare). Jest to niepieniężna miara dobrobytu społecznego, która uwzględnia zarówno gospodarowanie zasobami mineralnymi jak i międzygeneracyjną sprawiedliwość społeczną. Przy jej ustalaniu bierze się pod uwagę: średnie spożycie, podział dóbr i degradację środowiska.
· Miernik krajowego dobrobytu (ang. NNW – Net National Welfare) - zmodyfikowana wersja miernika dobrobytu ekonomicznego MEW, nazywana też miernikiem czystego dobrobytu. Służy do pieniężnego szacowania poziomu dobrobytu. Została zastosowana w Japonii w 1973 roku. Jest to wskaźnik uwzględniający konsumpcję rządową i prywatną sensu stricto, usługi kapitału dóbr konsumpcyjnych oraz wartość czasu wolnego. Odlicza się od niego straty spowodowane degradacją środowiska wraz z nakładami na przywrócenie stanu środowiska przyrodniczego do wymaganego poziomu i straty urbanizacyjne oraz koszty spowodowane wypadkami losowymi.
· Miernik ekonomicznych aspektów dobrobytu (ang. EAW – Index of the Economic Aspects Welfare) - miernik dobrobytu ekonomicznego, który jako jeden z pierwszych szerzej uwzględnił środowisko przyrodnicze. Jego podstawą jest wielkość konsumpcji indywidualnej. Dodaje się do niej wartość usług, budynków publicznych, konsumpcyjnych dóbr trwałego użytku, pracy w gospodarstwie domowym, czasu wolnego oraz wydatki związane ze opieką zdrowotną i edukacją. Sumę wartości tych elementów pomniejsza się o wydatki na ochronę, koszty zanieczyszczenia środowiska i ubytek zasobów naturalnych. W obliczeniach pomija się akumulację kapitału i problem trwałości gospodarowania.
Źródło: opracowanie własne, Begg, Fischer, Dornbusch(2003), Rozdział 20, Internet
2. Czy PKB jest dobrym miernikiem dobrobytu społeczeństwa. Jaki inne mierniki stosowane do oceny dobrobytu społeczeństwa.
Czyste PKB jest złą miarą dobrobytu społeczeństwa, ponieważ nie uwzględnia liczby ludności. Z tego powodu jako miarę dobrobytu powszechnie używa się PKB per capita, czyli PKB w przeliczeniu na osobę; czyste PKB jest wyznacznikiem wielkości gospodarki.
Mimo tego zabiegu również PKB per capita krytykowane jest jako niedokładny wskaźnik dobrobytu w państwie. Wymienia się m.in., że:
- nie uwzględnia produkcji nierejestrowanej (tzw. "szara strefa") oraz produkcji gospodarstw domowych przeznaczanej na własne potrzeby (np. pracy gospodyń domowych)
- nie uwzględnia wartości czasu wolnego (wypoczynku)
- nie ujmuje tzw. efektów zewnętrznych produkcji (np. zanieczyszczenia środowiska)
- nie uwzględnia różnic cen w poszczególnych krajach (co przynajmniej teoretycznie jest niwelowane przez liczenie parytetem siły nabywczej)
- nie odzwierciedla zróżnicowania dochodów w społeczeństwie ani ich dystrybucji (np. wysoki PKB w Gwinei Równikowej nie przekłada się na dobrobyt wszystkich obywateli)
- jest tym większy im więcej wydaje się na zbrojenia, choć zdaniem niektórych ekonomistów wydatki takie nie zaspokajają potrzeb społeczeństwa,
- nie pokazuje jakości usług, zwłaszcza państwowych,
- wielkie zróżnicowanie wśród krajów liczbą mieszkańców. Duże są pokrzywdzone, a korzyścią jest to dla małych.
Z tego powodu opracowano inne wskaźniki poziomu jakości życia, m.in.:
- wskaźnik rozwoju społecznego (HDI),
- wskaźnik ubóstwa społecznego (HPI),
- miernik trwałego dobrobytu ekonomicznego (ISEW),
- miernik krajowego dobrobytu (NNW),
- miernik ekonomicznych aspektów dobrobytu (EAW)
Wskaźnik Rozwoju Społecznego - HDI - (ang. Human Development Index czasem tłumaczone jako Wskaźnik Rozwoju Ludzkiego) – to syntetyczny miernik opisujący efekty w zakresie społeczno-ekonomicznego rozwoju poszczególnych krajów. Stąd też czasem określa się go jako Wskaźnik Rozwoju społeczno-ekonomicznego.
Do obliczenia syntetycznego miernika HDI wykorzystywane są następujące mierniki podstawowe:
- Średnia długość życia
- Ogólny wskaźnik solaryzacji brutto dla wszystkich poziomów nauczania
- Wskaźnik umiejętności czytania ze zrozumieniem i pisania
Wskaźnik Ubóstwa Społecznego – HPI (ang. Human Poverty Index) – miernik powołany przez ONZ, opisujący w zakresie społecznego rozwoju intelektualno-ekonomicznego. Powszechnie uważa się go za bardziej miarodajny niż Wskaźnik Rozwoju Społecznego, czy nawet PKB – bowiem w przypadku HPI brane są pod uwagę nie tylko zarobki w odniesieniu do struktury demograficznej, ale porównanie ze stopniem ubóstwa, i poziomem rozwoju intelektualnego: analfabetyzmem czy długoterminowym brakiem zatrudnienia.
Miernik trwałego dobrobytu ekonomicznego – ISEW (ang. ISEW – Index of Sustainable Economic Welfare).
Wskaźnik ekologicznych bogactw naturalnych Daly’ego i Cobba - nazywany też miernikiem trwałego dobrobytu ekonomicznego
Jest to niepieniężna miara dobrobytu społecznego, która uwzględnia zarówno gospodarowanie zasobami mineralnymi jak i międzygeneracyjną sprawiedliwość społeczną. Przy jej ustalaniu bierze się pod uwagę: średnie spożycie, podział dóbr i degradację środowiska.
Obliczanie ISEW:
Od konsumpcji indywidualnej wyrażonej współczynnikiem nierówności społecznej, będącej podstawą do obliczeń ISEW odejmuje się: koszty związane z zanieczyszczeniem środowiska zużycie zasobów nieodnawialnych, straty gospodarstw rolnych ...
leoo