USTROJE RZECZNE
Klasyfikacje ustrojów rzecznych
1. Ustrój deszczowy
- Ustrój deszczowy oceaniczny – strefa umiarkowana, deszcze równomierne przez cały rok, rzeki prowadza dużo wody. Latem niższy stan niż zimą (parowanie letnie). Europa Zach, np. Tamiza, Loara
- Ustrój deszczowy śródziemnomorski – maksimum przepływów – zimą (maksimum opadów). Latem rzeki mogą nawet wysychać, np. Tag, Gwadalkiwir, Tyber
- Ustrój deszczowy monsunowy – duże wahania stanów wody; maksimum przypada na porę letniego monsunu, np. Brahmaputra, Ganges, Jangcy
- Ustrój deszczowy równikowy – wysokie stany wody cały rok, szczególnie w porach zenitalnego górowania Słońca. W strefie podrównikowej – max – letnia pora deszczowa, np. Amazonka, Kongo
2. Ustrój lodowcowy – rzeki o początku w lodowcach, np. górny Rodan, górny Ren. Najwięcej wody – latem.
3. Ustrój śnieżny – przez większą część roku są zamarznięte. Na wiosnę (topnienie) osiągają najwyższe stany. Minimum – jesienią i zimą. Rzeki Syberii, Europy Wschodniej i Kanady
4. Ustrój złożony:
- Ustrój śnieżno – deszczowy – dwukrotne wezbrania w ciągu roku. Topnienie śniegu i lodów (wiosna) oraz letnie maksimum opadów. Wisła, Odra.
Działalność erozyjna jest różna w poszczególnych biegach. Woda płynąca wcina się w głąb i pogłębia koryto lub podcina brzegi i poszerza koryto. Wyróżnia się więc: erozję denną, boczną i wsteczną.
1. W górnym biegu rzeki spadek jest największy. Przeważa silna erozja wgłębna. Rzeka bardzo silnie żłobi skały, pogłębiając koryto i tworząc strome doliny w kształcie litery V.
Przy wzmożeniu się erozji wgłębnej rzeka wcina się głębiej w dno doliny, a resztki dawnego dna tworzą terasy rzeczne (erozyjne). Szybkość erozji rzecznej zależy od rodzaju skał. Im skały są twardsze, odporniejsze, tym procesy erozyjne zachodzą wolniej.
Różnice w odporności skał podłoża, po którym płynie rzeka, powodują, że powstają: progi, bystrza i wodospady.
Prędkość rzeki nie jest jednakowa na całej szerokości koryta. Najszybciej płynie ona nad najgłębszym miejscem swojego koryta - w nurcie.
Nurt przerzuca się z jednej strony koryta na drugą, niszcząc podrywane przez siebie brzegi - jest to erozja boczna. Rzeka transportuje bardzo dużo luźnego, grubego materiału skalnego ze zboczy i z wyerodowanego koryta.
2. W środkowym biegu rzeki spadek maleje. Rzeka prowadzi większą ilość wody. Nad erozją wgłębną zaczyna przeważać transport drobniejszego materiału skalnego. Zaczyna dominować erozja boczna - tworzą się meandry. Rzeka zaczyna płynąć zakolami. Zakola stale się powiększają, dochodzi do ich przerwania i rzeka prostuje swój bieg. Odcięta zaś część starego zakola staje się jeziorem zwanym starorzeczem.
Powstaje dolina płaskodenna, tj. dolina V- kształtna przeobrażona przez erozję boczną rzeka rozszerza swoją dolinę. Rzeka zaczyna meandrować - dolina płaskodenna.
3. W dolnym biegu rzeki przepływ wody jest bardzo duży, a spadek mały. Rzeka transportuje coraz wolniej niesiony materiał, akumulując go na równinie zalewowej lub przy ujściu. W tym odcinku biegu rzeki jest dolina nieckowata. Transport materiału polega na wleczeniu go po dnie, materiał płynie w zawiesinie, rozpuszczony płynie po powierzchni rzeki.
UmbraPagan