ZESPÓŁ ASPERGERA
Zespół Aspergera uważany jest za schorzenie znajdujące się na wyższym końcu kontinuum autystycznego. Porównując jednostki w ramach tego kontinuum Van Krevelen (za: Wing, 1991) zauważył, że mające poważne trudności z funkcjonowanie dziecko autystyczne „żyje we własnym świecie”, podczas gdy dzieci w mniejszym stopniu dotknięte tym schorzeniem „żyją w naszym świecie, ale na swój własny sposób” (s. 99).
Dziecko w wieku przedszkolnym. Nie ma jednego jedynego typowego obrazu choroby w pierwszych 3-4 latach życia. Sugeruje się, że na tym etapie, kiedy dziecko o normalnej inteligencji jest diagnozowane w kierunku autzymu trzeba również brać pod uwagę Zespół Aspergera (AS).
Część z dzieci może mieć początkowo opóźnienie mowy, a potem gwałtownie załapać pomiędzy 3 a 4 rokiem życia. Pewna grupa tych dzieci, zwłaszcza te inteligentniejsze, może nie mieć żadnych oznak zaburzeń - z wyjątkiem ewentualnej mniejszej sprawności ruchowej.
Dzieci z AS w warunkach domowych wydają sie relatywnie normalne, w warunkach przedszkolnych pojawiają się problemy - tendencje do unikania spontanicznych kontaktów, kłopoty w podtrzymywaniu najprostszej rozmowy, powtarzanie się w wypowiedziach, dziwne nieprzystające do tematu rozmów wypowiedzi, skłonności do schematycznego zachowania się, kłopoty z przystosowaniem się do grupy.
Częste są też problemy z odpowiedzią emocjonalną - agresja, złość, hiperaktywność. Dziecko takie wygląda jakby było w swoim własnym świecie, nie potrafi się skoncentrować. W porównaniu z autyzmem, dzieci z AS wykazują pewne zainteresowanie kontaktami z dorosłymi i innymi dziećmi.
Atutami takiego dziecka mogą być: wczesne rozpoznawanie liter i cyfr, łatwość zapamiętywania faktów, informacji.
Dziecko w wieku szkolnym
- szkoła podstawowa.
Dziecko z AS często przystępuje do nauki w szkole niezdiagnozowane (5 lat). W niektórych przypadkach być może występowały w przedszkolu pewne problemy z zachowaniem: hiperaktywność, agresja, wybuchowość, niemożność skupienia uwagi.
Uczeń może wydawać się w jakiś sposób inny, mieć niedojrzałe kontakty społeczne z rówieśnikami. Jeżeli któryś z tych problemów przybiera poważną formę, zaleca się szkołę specjalną, zazwyczaj jednak większość dzieci z AS uczęszcza do szkół normalnych.
Często postęp w nauce we wczesnych klasach jest relatywnie wysoki, chociaż umiejętności związane z pisaniem są wyraźnie słabsze. Nauczyciel będzie z pewnością zaskoczony obsesyjnym zainteresowaniem dziecka pojedynczymi tematami, które mogą przeszkadzać w prowadzeniu lekcji.
Większość dzieci z AS jest zainteresowana w jakimś stopniu kontaktami z rówieśnikami, ale mają one znaczne trudności z rozwinięciem umiejętności potrzebnych do nawiązywania i podtrzymania przyjaźni. Dzieci z AS mogą wykazywać szczególne zainteresowanie jedną lub kilkoma osobami z otoczenia, ale związki takie będą bardzo powierzchowne.
Przebieg szkoły podstawowej może różnić się pomiędzy dziećmi, inna też może być skala problemów - od takich, które łatwo opanować do bardzo poważnych. Zależy to od wielu czynników, takich jak: inteligencja dziecka, odpowiednia opieka w szkole i w domu, temperament. Duże znaczenie ma też ewentualne występowanie u dziecka hiperaktywności, problemów ze skupieniem uwagi, niepokój.
Szkoła średnia.
W miarę jak dziecko przechodzi do starszych klas i szkoły średniej największe kłopoty dotyczą kontaktów społecznych i przystosowania się do grupy rówieśniczej. Dzieci te często są nierozumiane zarówno przez innych uczniów, jak i nauczycieli.
Na poziomie szkoły średniej nauczyciele często mają mniej możliwości, aby dobrze poznać ucznia i w związku z tym problemy z zachowaniem lub nietypowe sposoby uczenia się mogą być nieprawidłowo odbierane jako kłopoty emocjonalne lub brak motywacji. W niektórych sytuacjach, które wymagają spontanicznych reakcji, takich, jak zachowanie w stołówce, sali gimnastycznej, na podwórku szkolnym, uczeń z AS może popaść w konflikt, a nawet starcia, z nauczycielami lub innymi uczniami, którzy nie są świadomi jego specyficznych zachowań. Może to czasami prowadzić do gwałtowniejszych sprzeczek jako, że dziecko z AS nie potrafi zrozumieć drobnych elementów wskazujących na narastanie konfliktu.
W szkole średniej, gdzie nacisk na dostosowanie się do grupy jest bardzo duży i tolerancja dla inności prawie nie istnieje, dzieci z AS mogą być niezrozumiane, odepchnięte, szykanowane, prześladowane. Dzieci chcą przyjaźni, chcą przynależeć do grupy, ale nie potrafią tego osiągnąć. To może wzmocnić poczucie wykluczenia i prowadzić do narastania problemów z zachowaniem, przybierających formę wybuchów i kompletnego braku współpracy. Stosunkowo częsta jest w tej sytuacji także depresja o różnym stopniu nasilenia.
Jeżeli nie ma problemów z uczeniem się (zwłaszcza w tematach bliskich zainteresowaniom) postęp akademicki jest nadal znaczny, chociaż występuje skłonność do nieprawidłowej interpretacji informacji o charakterze abstrakcyjnym i idiomatycznym. Częste kłopoty w uczeniu się dotyczą problemów organizacyjnych i niemożności skupienia uwagi.
Na szczęście, na pewnym etapie znów pojawia się większa tolerancja rówieśników. Jeżeli dziecko z AS dobrze się uczy, może mu to przynieść pewien respekt wśród kolegów. Cześć dzieci z AS może być określanych jako "kujoni". Mogą oni nawiązywać kontakty koleżeńskie z nastolatkami o takich samych zainteresowaniach np. komputery, matematyka.
Dorośli.
AS dopiero niedawno został oddzielony od innych schorzeń, takich jak np. Autyzm. Przypuszcza się, że osoby z AS mają większe szanse wyrosnąć na samowystarczające i normalnie funkcjonujące jeżeli chodzi o pracę zawodową, małżeństwo, rodzinę niż w przypadku pozostałych zaburzeń.
Wynika jasno, że obciążenie AS nie wyklucza potencjalnie normalnego dorosłego życia. Często tacy dorośli będą dążyli do profesji, która ma coś wspólnego z zainteresowaniami co może przynieść nie małe korzyści. Część studentów z AS jest wstanie ukończyć wyższą szkołę, uzyskać stopień naukowy, jakkolwiek w większości przypadków będą oni demonstrować pewne odstępstwa od ogólnie przyjętych norm społecznych.
Ich sztywne zachowania i specyficzna opinia o świecie mogą być kłopotliwe zarówno w życiu rodzinnym i socjalnym jak i poza rodziną. Występuje także ryzyko kłopotów ze zmianami nastrojów, depresją, niepokojem. Wiele z emocjonalnych i socjalnych wymagań w małżeństwie może być wyzwaniem.
Uważa się, że ok 30-50% dorosłych z AS nigdy nie było diagnozowanych. Osoby takie określane są często jako: inni, ekscentrycy, dziwacy, bądź też otrzymali oni inne rozpoznanie psychiatryczne. Uderzające jest , jak wielu z nich było w stanie dostosować swoje umiejętności, często z pomocą bliskich , aby osiągnąć wysoką funkcjonalność zarówno w życiu osobistym jak i w pracy.
WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELA
Dzieci ze zdiagnozowanym zespołem Aspergera stanowią szczególne wyzwanie dla środowiska edukacyjnego.
Przez rówieśników postrzegane są zwykle jako ekscentryczne i dziwaczne – ich brak umiejętności społecznych powoduje często, że stają się kozłami ofiarnymi. Niezdarność i obsesyjne zainteresowanie nietypowymi dziedzinami dodatkowo akcentują ich wizerunek „dziwaków”.
Dzieci z ZA mają trudności ze zrozumieniem stosunków międzyludzkich oraz reguł konwencji społecznych; są naiwne i wyraźnie brakuje im zdrowego rozsądku. Ich brak elastyczności oraz niezdolność radzenia sobie ze zmianami powoduje, że jednostki te są podatne na stres – łatwo też jest zranić ich uczucia. Dzieci z ZA cechuje jednocześnie przeciętna lub ponadprzeciętna inteligencja oraz nadzwyczajna zdolność uczenia się na pamięć. Ich uporczywe dociekania związane z obszarami zainteresowań mogą spowodować, że w przyszłości będą wiele osiągać.
Oczywiście, nie wszystkie dzieci z ZA są takie same. Każde z dzieci ma własną, unikalną osobowość – „typowe” objawy zespołu Aspergera również manifestują się na sposób charakterystyczny dla każdej z osób.
Powoduje to, że nie istnieją dokładne instrukcje postępowania w środowisku klasy, które mogłyby dotyczyć każdego dziecka z ZA
– podobnie jak żadna z metod nauczania nie spełnia potrzeb wszystkich dzieci nie cierpiących na zespół Aspergera.
PORADY DLA NAUCZYCIELA
Opis charakterystyk definiujących zespół Aspergera, a także sugestie i opisy strategii pedagogicznych związanych z radzeniem sobie z opisywanymi objawami. Sugestie te mają naturę wyłącznie ogólną i powinny zostać dostosowane do unikalnych potrzeb poszczególnych uczniów z zespołem Aspergera.
Dzieci dotknięte ZA tak łatwo zniechęcają się pod wpływem działania stresorów środowiskowych i wykazują tak głębokie upośledzenie zdolności do tworzenia więzi międzyludzkich, że nie dziwi stwierdzenie, iż sprawiają wrażenie osób „delikatnych, podatnych na zranienie i żałośnie dziecinnych”. Gdy porówna się ich ze zdrowymi rówieśnikami, „rzuca się w oczy, jak bardzo są oni różni – ma się świadomość olbrzymiego wysiłku, jaki będą musieli podjąć, by móc żyć w świecie, w którym dla nikogo nie czyni się wyjątków – w świecie, do którego wymagań mają się dostosować.”
Ponieważ dzieci cierpiące na zespół Aspergera często nie są w stanie wyrazić swoich obaw i niepokojów, to od odgrywających ważne role w ich życiu dorosłych zależy, czy uznają one za warte wysiłku porzucenie swojego bezpiecznego świata wewnętrznych fantazji na rzecz niepewności świata zewnętrznego.
Profesjonaliści pracujący z uczniami w szkołach muszą zapewnić im zewnętrzną strukturę, organizację oraz stabilność, której tym dzieciom brakuje. W przypadku jednostek cierpiących na ZA niezwykle ważne jest stosowanie kreatywnych strategii nauczania – nie tylko wspieranie sukcesów w nauce, lecz również udzielanie dzieciom pomocy, dzięki której poczują się mniej odizolowane od innych, pomocy, dzięki której zwykłe wymagania stawiane przez codzienne życie nie będą już ich tak onieśmielać.
1. Osoby cierpiące na autyzm mają kłopoty z umiejętnościami organizacyjnymi, niezależnie od wykazywanego poziomu inteligencji lub wieku. Nawet dotknięty autyzmem uczeń „piątkowy”, posiadający fotograficzną pamięć, może nie być w stanie zapamiętać, że na zajęcia trzeba przynieść ołówek – może mieć też kłopoty z zapamiętaniem ostatecznego terminu oddania pracy pisemnej. W takich przypadkach należy zapewnić uczniowi pomoc – w możliwie jak najmniej restrykcyjny sposób.
Realizowane strategie mogą obejmować umieszczenie przez ucznia rysunku ołówka na okładce zeszytu czy prowadzenie listy zadań, które ma wykonać w domu. Zawsze chwal ucznia, który już pamięta o czymś, o czym wcześniej zapominał. Nigdy nie oczerniaj go ani nie „męcz”, gdy mu się to nie uda. Przeprowadzenie wykładu na ten temat nie tylko NIE pomoże, ale często tylko pogorszy problem. Uczeń może zacząć wierzyć, iż nie potrafi zapamiętać, że musi przynieść na zajęcia wymagane rzeczy.
Uczniowie ci często wydają się mieć najschludniejsze bądź najbardziej nieuporządkowane ławki lub szafki szkolne. Uczeń siedzący przy ławce, na której panuje największy bałagan, będzie potrzebował twojej pomocy – będziesz musiał pomóc mu często sprzątać ławkę lub szafkę, tak by mógł znaleźć potrzebne rzeczy. Po prostu pamiętaj, że bałagan prawdopodobnie nie jest jego świadomym wyborem.
2. Osoby dotknięte autyzmem mają problemy z myśleniem abstrakcyjnym i pojęciowym. Niektóre z nich mogą w końcu nauczyć się myślenia abstrakcyjnego, jednak pozostałe nie nauczą się tego nigdy. Gdy konieczne jest zastosowanie pojęć abstrakcyjnych, wykorzystuj wskazówki wizualne, takie jak rysunki czy słowo pisane, wspomagając rozumienie abstrakcyjnych idei.
Unikaj zadawania niejasnych pytań, takich jak „Dlaczego to zrobiłeś?”. Zamiast tego powiedz „Nie podobało mi się, kiedy gwałtownie zamknąłeś książkę, gdy powiedziałem, że czas na ćwiczenia gimnastyczne. Następnym razem ostrożnie odłóż książkę i powiedz mi, że jesteś zły. Czy chciałeś pokazać mi, że nie chcesz iść na salę gimnastyczną, czy że nie chcesz przerywać czytania?”
Unikaj zadawania pytań opisowych. Bądź tak konkretny, jak to tylko możliwe we wszystkich twoich interakcjach z tymi uczniami.
3. Każdy przypadek zwiększenia intensywności nietypowych lub trudnych do zaakceptowania zachowań wskazuje prawdopodobnie na zwiększenie poziomu stresu. Niekiedy stres jest powodowany przez uczucie utraty kontroli. Nieraz stres zostanie złagodzony jedynie wówczas, gdy uczeń fizycznie usunie się spod wpływu stresującego zdarzenia czy sytuacji.
Jeżeli tak się stanie, należy opracować program, który pomoże uczniowi wrócić do stresującej sytuacji lub pozostać pod jej wpływem. Gdy tak się stanie, przydatne może okazać się posiadanie „bezpiecznego miejsca” bądź kontakt z „bezpieczną osobą”.
4. Nie traktuj złego zachowania zbyt osobiście. Dobrze funkcjonująca osoba dotknięta autyzmem nie jest człowiekiem skłonnym do manipulacji i spiskowania, próbującym utrudnić ci życie. Osoby takie rzadko, jeżeli w ogóle, są w stanie dopuszczać się manipulacji.
Złe zachowanie jest zwykle efektem starań zmierzających do wyjścia cało z doświadczeń, które mogą powodować wystąpienie zakłopotania, dezorientacji czy strachu. Osoby dotknięte autyzmem są egocentrykami – jest to spowodowane naturą trapiącej ich ułomności. Dla większości odczytywanie reakcji innych ludzi jest skrajnie trudne.
5. Używaj i interpretuj język dosłownie. Dopóki nie poznasz zdolności konkretnej osoby, powinieneś unikać:
idiomów (np. „podaruj sobie!”, „nie bądź taki szybki Bill!” czy „nie taki diabeł straszny”)
podwójnych znaczeń (większość dowcipów wykorzystuje podwójne znaczenia)
sarkazmu (np. nie mów „Wspaniale!" po tym jak uczeń właśnie rozlał butelkę keczupu na stole)
przezwisk
„miłych" odzywek (np. „Chłopcze”, „Koleś”, czy „Mądralo”)
6. Pamiętaj, że mimika i inne społeczne wskazówki mogą nie zostać zrozumiane. Większość osób dotkniętych autyzmem ma trudności z odczytywaniem wyrazu twarzy oraz mowy ciała.
7. Jeżeli wydaje ci się, że uczeń niczego się nie uczy wykonując dane zadanie, to rozbij je na krótsze etapy lub przedstaw je na kilka sposobów (np. wizualnie, słownie, fizycznie).
8. Unikaj wielomówstwa. Bądź konkretny. Używaj krótszych zdań, jeżeli zauważysz, że uczeń nie do końca cię rozumie. Chociaż prawdopodobnie nie ma on problemów ze słuchem i słucha tego, co mówisz, może mieć trudności ze zrozumieniem tego, co chcesz przede wszystkim przekazać, jak również z wyłapaniem istotnych informacji.
9. Przygotowuj ucznia na wszelkie zmiany w otoczeniu lub w rozkładzie zajęć, takie jak zwoływane zebrania, zastępstwa nauczycieli czy zmiany terminów. Aby przygotować go do zmiany, stosuj harmonogramy sporządzone na piśmie lub w formie obrazkowej.
10. Kierowanie zachowaniem sprawdza się, jeżeli jednak jest stosowane niewłaściwie, może prowadzić do zachowań przypominających czynności wykonywane przez robota, zapewniając wyłącznie krótkoterminowe zmiany zachowania lub doprowadzając do wystąpienia pewnych form agresji. Stosuj procedury pozytywne i chronologicznie dopasowane do wieku uczniów.
11. Bardzo istotne jest kontynuowanie terapii oraz oczekiwanie zaangażowania wszystkich uczestniczących stron.
12. Miej świadomość, że normalne poziomy natężenia bodźców słuchowych oraz wzrokowych mogą być przez ucznia postrzegane jako zbyt wysokie lub zbyt niskie. Dla niektórych osób dotkniętych autyzmem brzęczenie świetlówki może być np. niezmiernie rozpraszające. Rozważ wprowadzenie zmian w otoczeniu, takich jak usunięcie „śmieci wizualnych” z pomieszczenia czy zmianę ustawienia siedzeń, gdy uczeń wydaje się rozproszony bądź zdenerwowany otoczeniem klasowym.
13. Jeżeli twój dobrze funkcjonujący uczeń dotknięty autyzmem posługuje się często powtarzanymi argumentami słownymi lub często powtarzanym pytaniami werbalnymi, musisz przerwać to, co może przeistoczyć się w nieustanną, powtarzalną litanię. Stałe podawanie logicznych odpowiedzi lub przytaczanie argumentów rzadko przyczynia się do zaniechania tego rodzaju zachowania.
Przedmiot sporu lub pytania nie zawsze jest problemem, który spowodował zdenerwowanie ucznia. Częściej jednostka stara się zakomunikować poczucie utraty kontroli lub niepewności związanej ze znajdującą się w otoczeniu osobą lub rzeczą.
14. Spróbuj zażądać, by uczeń zapisał pytanie lub argument. Następnie zapisz Twoją odpowiedź. Takie działanie zaczyna zwykle prowadzić do uspokojenia i przyczynia się do rezygnacji z podejmowania powtarzalnych działań. Jeżeli to nie zadziała, zapisz powtarzane przez ucznia pytanie lub argument i poproś go, by zapisał logiczną odpowiedź (być może będzie to jedna z rzeczy, którą miałbyś zrobić). Spowoduje to odciągnięcie uwagi ucznia od eskalacji werbalnego aspektu sytuacji .
Inną alternatywą jest odegranie powtarzanego sporu lub scenki pytanie-odpowiedź z podziałem na role – ty zagrasz jego rolę ucznia, a on poda ci taką odpowiedź, jaką spodziewa się od ciebie usłyszeć.
15. Jako że osoby takie doświadczają rozmaitych trudności z komunikacją, nie licz na to, że uczniowie dotknięci autyzmem przekażą rodzicom istotne wiadomości o wydarzeniach w życiu szkoły, zadaniach, obowiązujących regułach itp., dopóki nie spróbujesz podjąć takiego ryzyka w drodze eksperymentu z informacją zwrotną lub dopóki nie będziesz już pewien, że uczeń opanował tę umiejętność.
16. Nawet przekazanie rodzicom zawiadomienia może okazać się nieskuteczne. Uczeń może zapomnieć o dostarczeniu zawiadomienia lub zgubić je, zanim dotrze do domu. Zanim uczeń nie opanuje tej umiejętności, najskuteczniejsze okażą się rozmowy telefoniczne z rodzicami. Częsta i precyzyjna komunikacja między nauczycielem a rodzicem (albo opiekunem prawnym) jest sprawą o znaczeniu kluczowym.
17. Jeżeli prowadzone przez Ciebie zajęcia wymagają pracy w parach lub dobrania partnera, to zarządź losowanie albo zastosuj jakąś inną arbitralną metodę dobierania w pary. Możesz też zapytać jakiegoś szczególnie uprzejmego ucznia jeszcze przed rozpoczęciem procesu dobierania w pary, czy zgodziłby się wybrać jako swojego partnera osobę dotkniętą autyzmem. Uczeń dotknięty autyzmem najprawdopodobniej zostanie jedyną osobą bez pary. Nie jest to dobra sytuacja, ponieważ uczniowie ci mogą odnieść największe korzyści z pracy w parach.
18. Oceniając umiejętności, niczego nie uważaj za pewne. Gdy np. osoba dotknięta autyzmem jest „geniuszem” w dziedzinie algebry, może nie być w stanie obliczyć prostej reszty posługując się kasą sklepową. Osoba taka może mieć niewiarygodną pamięć związaną z przeczytanymi książkami, usłyszanymi przemówieniami czy statystykami sportowymi, ale mimo to może nie być w stanie przypomnieć sobie o przyniesieniu na zajęcia ołówka. Nierównomierny rozwój umiejętności to cecha charakterystyczna autyzmu.
UDOGODNIENIA
Żaden student nie będzie potrzebował wszystkich niżej wymienionych udogodnień, ale większość z nich potrzebuje części, aby lepiej dawać sobie radę w szkole. Trzeba pamiętać, że zbyt mała pomoc może doprowadzić do pogorszenia się zachowania dzieci i wyników jakie osiągają w szkole.
Udogodnienia podczas zajęć szkolnych
Większość problemów przed którymi stają uczniowie z ZA podczas zajęć, wynika z nieoczekiwanych zmian w codziennym rozkładzie zajęć oraz z trudności w nadążeniu za mówionymi poleceniami. Co więcej nauczyciele najczęściej odnotowują, że uczeń podczas zajęć nie wykonał zadania i/lub nie oddał pracy domowej. Poniższa lista może ułatwić podjęcie decyzji jaką pomoc podczas lekcji można zaoferować dziecku.
Zdecyduj na jakim miejscu powinien siedzieć uczeń (np. blisko nauczyciela, z tyłu Sali, na końcu rzędu itp.)
Zdecyduj, czy uczeń powinien być informowany o zmianach zachodzących w codziennej procedurze zajęć (zebrania, próbne alarmy pożarowe, wystąpienia gości, zmiany w usadzeniu uczniów, zastępstwa nauczycieli)
Zdecyduj jakie udogodnienie jest konieczne w przypadku gdy na zajęcia przychodzi inny nauczyciel. W takiej sytuacji można pozwolić, aby uczeń pozostał z nauczycielem, którego zna, lub poszedł do czytelni lub pracowni komputerowej
Zdecyduj jakie są potrzeby dziecka względem odrabiania pracy domowej.
Użyteczna może być przygotowana z góry rozpiska prac domowych.
Można także omawiać zadania domowe nie tylko werbalnie, ale także niewerbalnie np. na tablicy.
Inny uczeń lub nauczyciel powinien kontrolować, czy uczeń z ZA poprawnie zapisuje zadanie.
Udostępnij uczniowi zadanie domowe w formie pisanej (np. sylabus).
Zmniejsz ilość pracy domowej.
Tak zaplanuj zajęcia, aby uczeń miał możliwość odrobić pracę domową w szkole.
Określ potrzeby ucznia dotyczące zadań przeprowadzanych na lekcjach
Daj uczniowi dodatkowy czas, aby miał możliwość dokończyć zadanie
Skróć długość zadania lub zmniejsz ich ilość
Podziel zadanie na mniejsze części
Udostępnij przykłady rozwiązanych zadań i listę wymagań niezbędnych aby zrealizować dane zadanie
Pozwól uczniowi korzystać z komputera podczas zajęć
Zdecyduj jakie są potrzeby ucznia dotyczące organizacji materiałów lekcyjnych
Pomoc w utrzymaniu porzą...
anmaria53