KONCEPCJE I PRAKTYKI WYCHOWANIA
Zagadnienia:
1. Wychowanie i podmiotowość (rodzaje, warunki, podstawowe założenia koncepcji pedagogicznych).
2. Klasyfikacja błędów wychowawczych, style oddziaływań.
3. Cele wychowania (dwie klasyfikacje).
4. Metody wychowania (wymienić wszystkie, opisać jedną).
5. Formy oddziaływań wychowawczych.
6. Socjometria.
7. Etapy rozwoju moralnego Piageta (4 fazy).
8. Funkcje i postawy rodzicielskie, podstawowe zadania szkoły.
WPROWADZENIE
Pedagogika – nauka o wychowaniu człowieka. Przedmiotem jej badań jest proces wychowania.
Funkcje pedagogiki jako nauki:
- diagnostyczna – poznajemy rzeczywistość wychowawczą (Jak jest?)
- prognostyczna – (Jak być powinno? Jak byłoby lepiej?)
- instrumentalno-techniczna – ma za zadanie opracować pewne procedury, które pozwolą przekształcić tę zastaną rzeczywistość w postulowaną. Z aktualnego do pożądanego (Jak być powinno?)
Reforma edukacji z 1999r. Czytanie bez zrozumienia. Tak zmienić zatem program, aby wiedza była operatywna, praktyczna. Wprowadzono testy, z których wynikało, nad czym nauczyciel ma pracować.
Filary pedagogiki:
I Pedagogika ogólna (definicja, pojęcia, opracowuje metody, diagnostyka)
II Dydaktyka (teoria nauczania)
III Teoria wychowania
1.WYCHOWANIE I PODMIOTOWOŚĆ
Wychowanie – przygotowanie dziecka do dorosłego życia (wzory, wpajanie norm).
Rodzaje wychowania:
-dyrektywne – przez narzucanie (zakazy i nakazy; z góry zaprojektowane postępowanie
-niedyrektywne – czuwanie nad bezpieczeństwem dziecka (dziecko ma prawo wyboru). Wychowanie to neguje każdą formę przymusu. Wychowanie podmiotowe. Obecność obok, ale to dziecko ma prawo wyboru.
Cechy procesu wychowania:
-złożoność – uwarunkowanie zewnętrzne (typ rodziny, status itp.) i wewnętrzne (temperament, potrzeby, aspiracje)
-intencjonalność – świadomość celów wychowania, działanie z określoną intencją
-interakcyjność – współdziałanie wychowawcy i wychowanka (spotkanie dwóch podmiotów, które na siebie oddziałują)
-relatywność – trudności w przewidywaniu skutków wychowania; trzeba szukać sposobów trafienia na dziecko) względność
-długotrwałość – wychowanie jest procesem ciągłym, trwa przez całe życie. Celem jest doprowadzić do samowychowania.
Podmiotowość – autentyczność, szacunek, akceptacja, empatia, indywidualność, samodziałanie, wolność, odpowiedzialność; przeciwieństwo przedmiotu; niepowtarzalna jednostka ludzka mająca poczucie własnej odrębności wobec innych i otaczającego świata, kierująca własnym postępowaniem i odpowiedzialna za własne decyzje.
Podmiot pedagogiczny – jednostka ludzka mająca poczucie własnej odrębności wobec innych i otaczającego świata, kierująca własnym postępowaniem i odpowiedzialna za własne decyzje.
Warunki podmiotowego traktowania:
-akceptacja – dziecko jako człowiek
-empatia – wczuwanie się w sytuację innej osoby
-szacunek
-autentyczność
Koncepcje psycho – pedagogiczne (założenia):
Ø behawioralna (behawiorystyczna)
à J. Watson – koncepcja skrajna ; lata 20. XXw. (1919) każde zachowanie dziecka to reakcja na bodziec; bodziec – reakcja; znając proste mechanizmy, bodziec, możemy przewidzieć reakcję i na odwrót (koncepcja behawioralna skrajna); ostro krytykowana, bo nie uwzględnia wewnętrznych stanów człowieka (S->R)
à Miller, Bandura – koncepcja umiarkowana; warunkowanie instrumentalne, stosowanie wzmocnień pozytywnych (nagrody) i negatywnych (kary) – coś, co wzmacnia działanie bodźca (S – O – R) O: pośrednicząca zmienna zakłócająca, która może osłabić/wzmocnić działanie bodźca. Człowiek dąży do przyjemności, więc zakłada się, że wywołanie pozytywnego zachowania na początku wzmacniane jest nagrodą za każdym razem, potem rzadziej, aż do wycofania. Zachowania negatywne są karane (tak naprawdę kary wcale nie wygaszają zachowań, tylko je tłumią na jakiś czas). Człowiek jest istotą wyłącznie reaktywną, sprowadzony do mechanizmu manipulowanego nagrodami i karami.
Ø humanistyczna
à Rogers, Maslow – człowiek jest istotą w pełni aktywną, samodzielną, rodzi się dobry, jest wyposażony z proces samorealizacji (ciągle dąży do rozwoju), dziecko powinno się kierować rozumem i emocjami, wychowanie podmiotowe, niedyrektywne. Przede wszystkim wnętrze i indywidualność człowieka. Maslow stworzył wizerunek osoby, która osiągnęła samorealizację. Ważne też uczucia. Pozytywna samoocena, spontaniczność, koncentracja na rozwiązywaniu problemów.
Ø psychospołeczna
à Adler, Sullivan – teoria interpersonalna, decydującym czynnikiem rozwoju człowieka są stosunki interpersonalne z innymi ludźmi; samoocena dziecka zależy od opinii i oceny innych ludzi, sukcesów i porażek oraz porównywania siebie z innymi. Stosunki interpersonalne z innymi ludźmi pośrednie i bezpośrednie mają silny wpływ na rozwój, są decydujące. Od tych kontaktów nie ma ucieczki. I w zależności od stopnia integracji zależy jak postrzegają nas inni i od tego jak sami się postrzegamy. Nasz światopogląd zależy od relacji z innymi, jej jakości.
Budowanie samooceny u dziecka:
- opinia i oceny innych
- sukcesy i porażki, doświadczenie pozytywne ma ogromne znaczenie mobilizujące
- porównanie siebie z innymi
Nathaniel Branden: „Nie ma bardziej wartościowej, ważniejszej dla człowieka oceny, nie ma czynnika bardziej decydującego w rozwoju psychicznym i motywacyjnym niż ocena samego siebie. Istota tej samooceny ma głęboki wpływ na proces myślenia człowieka, jego emocje, pragnienia, wartości i cele. Jest to jeden z najważniejszych czynników kształtujących zachowanie.”
Ø pedagogiczna
à Korczak, Kamiński, Freient
2. KLASYFIKACJA BŁĘDÓW WYCHOWAWCZYCH, STYLE ODDZIAŁYWAŃ
błąd wychowawczy – zachowanie, które sprzyja powstaniu szkodliwych dla rozwoju wychowanka skutków
Rodzaje błędów wychowawczych:
à rygoryzm – bezwzględność i sztywność ocen, brak swobody, stosowanie kar
à agresja – atak, który zagraża dziecku lub go poniża
à hamowanie aktywności – ingerowanie we własną aktywność dziecka
à obojętność – brak zainteresowania dzieckiem
à eksponowanie siebie – koncentrowanie uwagi dziecka na walorach wychowawcy
à uleganie – brak konsekwencji w ustalonych wcześniej wymaganiach
à zastępowanie – wyręczanie dziecka
à idealizacja – idealizowanie jednej osoby we wszystkich sferach
à niekonsekwencja – przemienność zachowania
Czynnikami powodującymi błędy wychowawcze są:
à właściwości osobowościowe
à postawy wychowawcze
à czynniki sytuacyjne
3. CELE WYCHOWANIA
Cel – to, do czego się dąży; to, co ma czemuś służyć; pozwala świadomie planować proces wychowawczy.
Teleologia wychowania:
à wyodrębniony dział refleksji dotyczącej wychowania, uzasadniania oraz określenia celów wychowawczych (wywodzi się z filozofii wychowania)
à nauka o celach wychowania
Cele wychowania:
à stan, który wychowawca chce osiągnąć w wyniku oddziaływań wychowawczych
à to normy (standardy), które wskazują na pożądane zachowania społeczne i moralne
à to pożądane i oczekiwane zmiany, jakie pod wpływem respektowania odpowiednich metod, środków i warunków, kształtują się w osobowości wychowanków w postaci poglądów, postaw, nawyków oraz innych cech osobowości (Łobocki)
Cele = normy = wartości
Cele uznane przez wychowawcę (w pedagogice zwane autonomicznymi) także odsłaniają jego przekonania o tym, kim jest człowiek i w imie jakich wartości powinien przeżyć życie, jaki jest sens jego egzystencji itd.
4 kategorie norm:
a) prawne (akty prawne)
b) religijne (np. dekalog)
c) moralne (sumienie)
d) zwyczajowe
Podział celów wychowawczych wg Krona:
à formalne – mają postać zwerbalizowaną, np. szkoła, placówki społeczno-opiekuńcze (w instytucjach – realizacja na gruncie wychowania instytucjonalnego)
à nieformalne – realizowane w naturalnym środowisku (w rodzinie); są to własne cele wychowawcy
Podział celów wychowawczych wg Guryckiej:
à kreatywne (czyli ukształtowanie, wywołanie np. nowych przekonań)
à optymalizujące (wzmocnienie, zwiększyć, poszerzyć wrażliwość)
à minimalizujące (osłabienie, ograniczenie)
à korekcyjne (zmiany, poprawić, przekształcić)
Dzięki celom można stworzyć ideał wychowawczy (zarys osobowości wychowanka i ideał stanowi podstawę do wprowadzenia celów wychowania) o wzór osobowy ( opis jakiejś jednostki autentycznej lub fikcyjnej – np. za pomocą opowiadania, filmu, biografii)
Wzór pozwala wychowankowi dostrzec i wychwycić zachowania godne naśladowania, występuje modelowanie zachowań. Wychowanek ma możliwość uwewnętrznienia zachowań, czyli przyjęcia za własne zachowań wzoru osobowego.
Ideał wychowania jest naczelnym celem wychowania. Pozwala określić końcowy rezultat wychowania, ukazuje taką jednostkę, jaką chcielibyśmy ukształtować. Ale różnie wyglądał on w różnych epokach i kulturach. W historii ludzkości spotykamy ideały i cele odpowiadające poszczególnym ustrojom i nurtom filozoficznym. Toteż każda epoka wytworzyła swój ideał i cele wychowawcze.
Już w czasach pierwotnych istniały silne więzi społeczne między członkami grupy. Dziecko uznawane było za własność całego pokolenia.
Starożytność: typ spartański (patriota) i ateński (intelektualista).
W średniowieczu każdy ze stanów miał swój własny ideał: rycerstwo, mieszczaństwo (kształcenie rzemieślników), duchowieństwo (asceta), chłopstwo (praca i plony).
W odrodzeniu wychowanie fizyczne i moralne. Nacisk na wszechstronny rozwój człowieka.
Oświecenie to racjonalizm, wszechstronne wykształcenie, moralność, rozum, myślenie i patriotyzm.
Dziś: wiedza, ale też wrażliwość emocjonalna, człowieczeństwo, stosunek do innych ludzi i wartości.
Współczesne europejskie raporty – do naczelnych celów edukacji wychowania zaliczają: przygotowanie do „demokracji” i „przez demokrację” do życia społecznego, przygotowują do przyszłości, poznania świata wyzwać cywilizacyjnych i problemów globalnych.
Aksjologia – teoria wartości. Wg Ostrowskiej wartość oznacza wszystko, co cenne i godne pożądania. Dziś najważniejszą wartością jest człowiek.
Uniwersalne wartości (Łobocki) w wychowaniu:
- altruizm
- tolerancja
- odpowiedzialność
- wolność
- sprawiedliwość
4. METODY WYCHOWANIA
metoda wychowawcza – celowy i świadomy, zgodny z potrzebami wychowanka i sprawdzony w praktyce pedagogicznej sposób działania
Podział metod wg Muszyńskiego:
à metoda wpływu osobistego – autorytet nauczyciela, wychowawcy:
-sugestia – kierunkowanie, zachęcanie
-perswazja – posługiwanie się argumentami (metoda modelowania – wywieranie wpływu przez dostarczenie odpowiednich wzorów zachowań, ale mogą to być też niezamierzone wpływy np. z gier, mediów)
-oddziaływanie przykładem osobistym – obserwacja i naśladowanie
-wyrażanie aprobaty i dezaprobaty – dawanie do zrozumienia, na ile dane zachowanie jest aprobowane
-desensytyzacja – odwrażliwienie psychologiczne, zacieranie się granicy między światem wirtualnym a rzeczywistym
à metoda wpływu sytuacyjnego:
-nagradzanie (utrwala pozytywne zachowania)
-karanie (adekwatne do winy i wieku dziecka; nie może być cielesna ani poniżająca)
-instruowanie
-organizowanie doświadczeń wychowanka (samodzielne naprawianie czegoś, co dziecko zepsuło)
-wywoływanie antycypacji następstw zachowań (uświadamianie konsekwencji)
-przydzielanie funkcji i ról społecznych
-ćwiczenia
à metoda wpływu społecznego – wpływ grupy na jednostkę:
-modyfikacja celów zespołu (działanie np. nauczyciela)
-kształtowanie norm postępowania w zespole
-przekształcanie wewnętrznej struktury grupy (socjometria)
à metoda kierowania samowychowaniem – etapy samowychowania:
-idealizacja (przyswajanie sobie wzoru idealnego – ja idealne przyswojone)
-samopoznanie i samoocena (myślenie, czy da się radę – rozbieżność między ja realne a idealne)
-wykształcenie motywacji do działania; aspiracje perfekcjonistyczne
-decyzja, ustalenie planu
-działania samowychowawcze (systematyczna aktywność)
-samoocena końcowa
Potem kolejny cel.
Co decyduje o powodzeniu metody?
-relacja nauczyciela z uczniem
-bezpośrednia motywacja do działania (trzeba się wystrzegać wyuczonej bezradności)
-prawidłowe rozpoznanie potrzeb ucznia
-przygotowanie merytoryczne nauczyciela
5. FORMY ODDZIAŁYWAŃ WYCHOWAWCZYCH (WG ŁOBOCKIEGO)
à forma oddziaływań werbalnych:
* burza mózgów-etapy:
1.sformułowanie problemu w postaci pytania (podanie zasad)
2.zgłaszanie pomysłu (ok.15 min.) – nauczyciel podaje pomysły na końcu
3.ustosunkowanie się wobec zgłaszanych pomysłów (inkubacja); wybranie najlepszego rozwiązania
* technika decyzji grupowej:
1.z inicjatywy nauczyciela
2.z inicjatywy uczniów – najpierw wyjście od problemu -> wskazanie minusów sytuacji -> szukanie rozwiązań -> pokazanie plusów wybranego rozwiązania-> podjęcie wspólnej decyzji
* sondaż opinii o uczniu:
1.pozytywnych
2.oraz pozytywnych i negatywnych
*swobodna ekspresja słowna – metoda twórczości literackiej (poetyckiej) – Celestyn Frenet
Umożliwia swobodne wyrażenie myśli i uczuć w formie tekstu
*trening spotkaniowy – doskonalenie umiejętności mówienia i wzajemnego słuchania; skuteczność mojego komunikatu.
à forma oddziaływań niewerbalnych:
* improwizowana dramatyzacja:
1.psychodramy (oddziaływanie indywidualne)
2.socjodramy (oddziaływanie grupowe)
Jest to odgrywanie scen, które realnie miały miejsce i wywołały jakiś problem:
1) technika lustrzana (odtworzenie przebiegu sytuacji)
2) technika zamiany ról (gdy ktoś jest pokrzywdzony – ofiara gra oprawcę, oprawca ofiarę)
3) technika postępowania na odległość (gdy jest nielubiane, nieakceptowane dziecko; analiza problemu podczas nieobecności tego dziecka)
*technika relaksacyjna: wprowadzenie organizmu w stan odprężenia
1.relaksacja progresywna Jacobsona (uczymy się kontrolować napięcie – napinanie i rozluźnianie mięśni)
2.autogenny trening Schulza (słuchanie i pobudzanie wyobraźni)
* muzykoterapia (łączenie, np. rysowanie i pisanie do muzyki)
*technika ekspresji plastycznej
* zabawa w teatr
à forma oddziaływań doraźnych:
* udzielanie indywidualnej pomocy uczniowi
* wzmacnianie pozytywne (nagrody) i negatywne (kary)
* technika ignorowania zachowań niepożądanych
6. SOCJOMETRIA
socjometria – badanie stosunków nieformalnych w grupie formalnej
Nauczyciel przychodzi do grupy i dzięki socjometrii może poznać wewnętrzną strukturę grupy. Twórca: Moreno.
Dzięki socjometrii możemy poznać:
-gwiazdy socjometryczne – osoby mające wpływ na grupę
-osoby odrzucone – nieakceptowane, nielubiane
-osoby izolowane – obojętne (nikt nie wybrał, nikt nie odrzucił)
-pary przyjaciół – np. A wybiera B, B wybiera A
-paczki – grupa osób wzajemnie się wybierających, tworzących zamknięty krąg
-łańcuchy socjometryczne – grupa wyborów, ale nie tworzące wzajemnego kręgu
Klasyczna technika Moreno:
à poprawnie skonstruowane pytanie powinno:
1.zobowiązywać do wyboru określonej osoby
2.zawierać kryterium pozytywne i negatywne
3.ukazywać sytuację socjometryczną (wszystkie osoby z klasy)
Z kim z klasy chciałbyś/nie chciałbyś spędzić wakacji?
Warunki przeprowadzenia socjometrii:
-sprawdzenie możliwości odbycia się działania
-absencja nie może przekroczyć 10% (osoby nieobecne w tym dniu należy przepytać w ciągu tygodnia)
-liczebność grupy 10-50 osób
Technika „Zgadnij kto...” à jej celem jest poznanie ról uczniów pełnionych w grupie
7. ETAPY ROZWOJU MORALNEGO PIAGETA
Piaget uważał, że myślenie moralne dziecka zależ...
mcfly9