REFERAT - NAJWAŻNEJSZE STANOWISKA I ROZRÓŻNIENIA dotyczące funkcji języka i tekstu.
Referat Renaty Grzegorczykowej opracowuje problem funkcji wypowiedzi. Celem jest opracowanie aparatu pojęciowego do szczegółowego opisu zjawisk językowych.
1. Bühler
- niedookreśloność, bo mowa była o funkcjach znaków językowych, a schemat opisywał akt komunikacji językowej :
Rzeczywistość
Znak
Nadawca Odbiorca
Schemat obejmuje: nadawcę, odbiorcę, znak i rzeczywistość, do której znak odsyła.
- wobec nadawcy pełni funkcję symptomu – wyraża jego stan psychiczny i fizyczny
- wobec odbiorcy funkcję sygnału (apelu)
- wobec rzeczywistości funkcję symbolu (przedstawienia)
Milewski w 1965 r. referując Bühlera, mówi już o funkcjach mowy (a nie znaków mowy).
Wierzbicka w 1965 r. przedstawia ujęcie Bühlera jako opis funkcji tekstu.
2. Jakobson
W rozprawie „Poetyka w świetle językoznawstwa” 1960r. rozwija koncepcję Bühlera kontynuując wprowadzoną przez niego niejasność.
Używa określenia funkcji języka, ale odnosi się do sytuacji komunikatywnej.
Jakobson wzbogaca schemat Bühlera o sześć składników aktu komunikacji, którym odpowiada sześć funkcji języka.
Nadawca
Odbiorca
Znak (nazywany komunikatem)
Rzeczywistość (nazwana kontekstem)
Wprowadza:
Kontakt (czyli fizyczny i psychiczny związek między rozmówcami)
Kod (umowny system znaków, istniejący w umysłach rozmówców, który umożliwia porozumienie)
Schemat
Kontekst
Komunikat
Nadawca odbiorca
Kontakt
Tym składnikom odpowiadają kolejne funkcje języka:
Funkcja poznawcza
Funkcja poetycka
Funkcja emotywna Funkcja konatywna
Funkcja fatyczna (impresywna)
Na niejasności wskazywali m. in. Lalewicz, Furdal.
- „sześć czynników pełni inną funkcję języka” – to sformułowanie nieprecyzyjne i mylące, bo funkcję pełni nie element aktu komunikacji (nadawca, odbiorca, kontekst, kontakt, komunikat, kod) a znak (komunikat) względem danego elementu.
- Równorzędne potraktowanie składników dodanych: kodu, kontaktu, komunikatu wobec rzeczywistości (tu nazywanej kontekstem).
o F. fatyczna – jeśli tematem wypowiedzi jest informacja o chęci kontaktu to jest to po prostu szczególny przypadek f. poznawcza
o F. metajęzykowa – jeśli tematem wypowiedzi jest sam kod, jest to po prostu szczególny przypadek f. poznawczej
- f. emotywna – nazwa wskazuje na przekazywanie informacji o emocjach nadawcy, a więc byłby to szczególny typ wypowiedzi o funkcji poznawczej (tematem wypowiedzi jest emocja). Czym innym jest charakteryzowanie nadawcy w sposób niezamierzony – to cecha każdej wypowiedzi świadczącej o swoim nadawcy. Podobnie jest z funkcją konatywną (apelatywną).
Referujący koncepcję Jakobsona mają teorię taką:
- emotywność (ekspresja) nadawcy interpretowana jest jako nieświadome „zdradzanie” pewnych cech nadawcy.
- Grzegorczykowa pisze, że wtedy termin emotywny jest nietrafny, bo zdradzać można cechy różne: przynależność społeczną, ignorancję itp., nie tylko emocje jak sugeruje nam nazwa.
- kolejna niejasność to KONTEKST – termin ten w schemacie Jakobsona sugeruje odniesienie do rzeczywistości otaczającej akt mowy, tymczasem wypowiedź może odnosić się do rzeczywistości odległej, minionej, przyszłej lub tylko możliwej, stąd lepiej mówić po prostu o rzeczywistości.
- Prace, które opierają się na koncepcji Jakobsona bądź ją rozwijają, przejmują wymienione niejasności.
MARINET (1970) – rozważa kwestię w oderwaniu od schematu Buhlerowkso – Jakobsonowskiego
- mówi o funkcjach języka (systemu), który służy do porozumiewania się (komunikacji), wyrażania uczuć, podtrzymywania pozycji mówiącego, stanowi oparcie dla myśli.
- Po raz pierwszy mówi się tu więc o funkcji poznawczej, w innym niż u Jakobsona rozumieniu. Zestaw funkcji u Marineta to jakby rejestr celów, którym służy język.
K. Horalka (1967)
- za nadrzędną funkcję języka uznaje funkcję komunikatywną, realizującą się w trzech wariantach: informacji, ekspresji i apelu
- wyróżnia się także dodatkowe funkcje: nawiązywania kontaktu (fatyczna), charakteryzowania nadawcy, reprezentowania narodu, funkcję mentalną (poznawczą), funkcję estetyczną.
Zawadowski (1966)
- tekst pełni funkcję:
o reprezentatywną wobec rzeczywistości pozajęzykowej
o komunikatywną względem słuchacza
- czyli tekst komunikuje słuchaczowi to co przez dany tekst jest reprezentowane w rzeczywistości pozajęzykowej.
- TEKST pełni funkcje niesemantyczne: wyraża (zdradza) cechy nadawcy i wpływa na odbiorcę w sposób nieprzewidziany kodem.
Teorię Zawadowskiego doprecyzowała Halina Kurkowska (1974)
- SYSTEM JĘZYKOWY – pełni tylko jedną funkcję – funkcję generatywną – polega ona na zdolności tworzenia tekstów (na byciu ich podstawą).
- TEKST – przekazuje informacje o rzeczywistości na dwa sposoby:
o Na mocy kodu (konwencjonalnie)
§ Funkcja komunikatywna
§ Funkcja reprezentatywna (socjolingwistyczna) – czyli cechy konwencjonalne tekstu charakteryzują nadawcę informując o jego przynależności socjolingwistycznej (np. wymowa „kedy”, formy typu „rękamy” itp.)
o Niekonwencjonalnie (nie na mocy kodu)
§ Funkcja ekspresywna
§ Funkcja impresywna niekonwencjonalna (np. ton głosu może przestraszyć odbiorcę)
językowego:
generowanie
tekstów
niekonwencjonalne: konwencjonalne
ekspresywna (na mocy kodu)
impresywna
komunikatywna reprezentatywna
(przekazywanie (charakterystyka
informacji socjolingwistyczna
Furdal – funkcja języka, rozumianego jako narzędzie społecznego porozumiewania się.
1) f. komunikatywna – podporządkowana jej jest f. emocjonalna (informacje o świecie zewnętrznym oraz emocje nadawcy)
- wynikają z niej i są w niej zawarte
o f. impresywna
o f. symboliczna
2) f. ekspresywna (nadawca wypowiada się nie w celu komunikatywnym)
3) f. poznawcza
2 i 3 funkcja występują przy niepełnym układzie komunikatywnym, bo bez obecności odbiorcy.
Problem funkcji wypowiedzi
- teoria aktów mowy to nurt badań zapoczątkowany przez Austina
- w 1962 Austin zauważa dwa typy wypowiedzi:
o np.: Pada deszcz – podlega kwalifikacji prawda/fałsz
o np.: Przepraszam, Obiecuję – to wypowiedzi performatywne, czyli takie, którym nie możemy zaprzeczyć. Nie jest to tylko komunikat, przekazanie informacji o stanie rzeczy. Wypowiedź ta przez sam akt wypowiedzenia jej, jest stworzeniem jakiegoś nowego stanu rzeczy (f. sprawcza).
- trzy różne aspekty wypowiedzi:
o lokucyjny (polega na wyprodukowaniu przez mówiącego pewnego tekstu)
o illokucyjny (polega na realizowaniu poprzez wypowiedź pewnej intencji, np.: w celu poinformowania, ostrzeżenia, wyrażenia emocji)
o perlokucyjny (polega na dokonaniu poprzez mówienie pewnych skutków w rzeczywistości, w odbiorcy)
- typy intencji, które decydują o charakterze wypowiedzi. Intencje te mogą być zgodne z sensem literalnym, przekazywanym przez akt lokucyjny, np. wypowiedź pytajna może być rzeczywiście pytaniem, a może być wykładnikiem irytacji bądź chęci wywarcia presji (Czy nie przestaniesz hałasować?) – to pośrednie akty mowy.
Próba klasyfikacji funkcji języka:
- dwie funkcje:
o generatywną, która polega na zdolności tworzenia tekstów, a ściślej na byciu podstawą tworzenia i rozumienia tekstów przez rozmówców.
o Poznawczą
Język jako system:
- stanowi rodzaj klasyfikatora świata, utrwala doświadczenie poznawcze człowieka, a jednocześnie umożliwia stanowiąc formę abstrakcyjnego myślenia.
FUNKCJE WYPOWIEDZI (rejestr celów, intencji):
- konkretne wypowiedzi łączą w sobie najczęściej wiele funkcji. Przedstawiona klasyfikacja jest pewnym modelem idealnym, w którym rzeczywiste wypowiedzi nie będą się mieściły w sposób rozłączny.
Opis obejmuje funkcje rozumiane jako świadomy, zamierzony cel (intencja) wypowiedzi, a nie jako działanie niezamierzone. Stąd nie uwzględnia się takich uniwersalnych skutków wypowiedzi, jak to, że charakteryzuje ona zawsze nadawcę (świadczy o jego stanie emocjonalnym, wiedzy, np. zadanie pytania może świadczyć o ignorancji pytającego), zawsze wpływa w pewien sposób na odbiorcę. Natomiast jeśli wywołanie przerażenia wchodzi do intencji wypowiedzi (jest zamiarem mówiącego), to wówczas powinno być opisane jako funkcja tej wypowiedzi.
Typy funkcji (intencji) wypowiedzi
przekaz informacji cele pozainformacyjne
(f. komunikatywna
w węższym sensie)
f. informacyjna f. informacyjna
opisowa oceniająco –
postulatywna
w wersji postulatywnej
z...
sziasztok