PEDAGOGICZNE ASPEKTY PRACY Z PACJENTEM I JEGO RODZINA˛.pdf

PEDAGOGICZNE ASPEKTY

PRACY Z PACJENTEM

I JEGO RODZINA˛

Wiesława Ciechaniewicz

9.1. Cele rozdziału

Po zapoznaniu si ˛ z tre´cia ˛ rozdziału ucza ˛ cy si ˛ :

Þ Scharakteryzuje rol˛ edukacji w procesie opieki.

Þ Wyja´ni relacje mi˛dzy edukacja˛ zdrowotna˛ a edukacja˛

pacjenta.

Þ Scharakteryzuje etapy procesu edukacji pacjenta.

Þ Wyja´ni rol˛ poradnictwa i doradztwa w procesie opieki.

Þ Om´wi formy i metody stosowane w edukacji pacjenta.

Þ Wyja´ni znaczenie ´rodk´w dydaktycznych w edukacji pa-

cjenta.

9.2. Edukacja pacjenta

Edukacja zdrowotna to proces, kt´ rego cele dotycza˛ ludzi w r´˙-

nym stanie zdrowia, wieku i ˙yja ˛ cych w r´˙nych ´rodowiskach.

Celem podejmowanych działa´ jest aktywizowanie ludzi do wzmac-

niania własnego zdrowia, do podejmowania działa´ prozdrowot-

nych. Takie działania powinny byc´r´wnie˙ skierowane do pacjen-

t´w. Pacjent to ka˙dy, kto wszedł w system opieki zdrowotnej,

powierzaja˛c mu swoje zdrowie (J. G´ rajek-J´´wik, 1996, s. 424).

Pacjentem mo˙e by´ osoba zdrowa, zdrowa nara˙ona na zachoro-

wanie, chora, niepełnosprawna. Wsp´ łczesny system ochrony

zdrowia zakłada du˙a˛ aktywno´´ pacjent´w w procesie opieki.

Wa˙ne miejsce wyznacza si˛ edukacji pacjent´w.

Edukacja jest integralnym, wa˙nym elementem opieki.

Edukacja pacjenta to proces zamierzonego wpływu na osobo-

wo´´ pacjenta (i os´b z jego najbli˙szego otoczenia), na jego

motywy, postawy i przekonania dotycza˛ce zdrowia. Jest to proces

kształtowania poczucia odpowiedzialno´ci za własne zdrowie

Edukacja

zdrowotna

a edukacja

pacjenta

Edukacja

pacjenta

— cele

299

Edukacja

pacjenta

— zakres

zada´

i zdrowie os´b najbli˙szych; r´wnie˙ kształtowanie postaw

w po˙a ˛ danym prozdrowotnym kierunku zgodnym ze społecznie

akceptowanymi celami promocji zdrowia i profilaktyki zdrowo-

tnej. Edukacja pacjenta to tak˙e proces, kt´rego tre´cia˛ jest

przygotowanie podopiecznego do wsp´łpracy w procesie piel˛g-

nowania, leczenia i rehabilitacji oraz do ´wiadczenia opieki

nieprofesjonalnej, przygotowanie do samopiel ˛ gnowania i sa-

moopieki.

Zakres edukacji pacjenta , co oczywiste, powinien obejmo-

wa´ tre´ci edukacji zdrowotnej , ale mo˙er´wnie˙ dotyczy´

działa´ na rzecz kształtowania umiej˛tno´ci ˙ycia z choroba˛,

z niepełnosprawno´cia˛, bycia pacjentem r´˙nych instytucji

opieku´czych i słu˙by zdrowia. Cele w edukacji pacjenta ukierun-

kowane sa˛ nie tylko na wzmacnianie i pot˛gowanie zdrowia, co jest

istota˛ w edukacji zdrowotnej. Nale˙y pami˛ta´, ˙e pacjent najcz˛´-

ciej kr´ tko przebywa w instytucjach (plac´wkach) słu˙by zdrowia,

przez kr´ tki czas kontaktuje si˛ z profesjonalistami opieki. Ten czas

powinien by´ wykorzystany na uczenie go, jak powinien sobie

radzi´ z nowa ˛ dla niego sytuacja ˛ , jaka ˛ jest np. choroba, zagro-

˙enie zdrowia, niepełnosprawno´´ .

Szczeg´ lnie wa˙nym zagadnieniem jest edukacja ukierunkowa-

na na pacjenta chorego. Cele edukacji w odniesieniu do takiej osoby

najcz ˛ ´ciej polegaja ˛ na kształtowaniu umiej ˛ tno´ci ˙ycia z choroba ˛

i/lub z niesprawno´cia ˛ oraz na przygotowaniu do samoopieki, tzn.

samodzielnego radzenia sobie w nowej sytuacji ˙yciowej wynikaja˛-

cej z choroby. Uwa˙a si˛,˙e wła´ciwie prowadzona edukacja

pacjent´w mo˙e znacznie złagodzi´ przebieg chor´b przewlekłych,

spowolni´ ich post˛p i zmniejszy´ cz˛sto´´ powikła´ . Wieloletnie

do´wiadczenia w edukowaniu chorych na cukrzyc ˛ , astm ˛ oskrze-

lowa˛ i nadci´nienie t˛tnicze potwierdzaja˛,˙e ich zdrowie popra-

wia si˛, gdy lepiej rozumieja˛ oni istot˛ swojej choroby oraz zasady

jej leczenia i potrafia˛ lepiej reagowa´ na zmiany swojego stanu

(Szczerbi´ ska, 2001).

To, co r´ ˙ni zakres poj˛cia edukacji zdrowotnej od edu-

kacji pacjenta, to fakt, i˙ podmiotem w edukacji zdrowotnej

mo˙e, ale nie musi, by´ pacjent. Natomiast w edukacji pacjenta

powinny by´ realizowane cele edukacji zdrowotnej, ale przede

wszystkim te, kt´ re wynikaja˛z oceny jego stanu zdrowia. Pomijaja˛c

oczywi´cie sytuacje, w kt´ rych pacjent nie decyduje o własnych

zachowaniach, np. pacjent nieprzytomny, w stanie zagro˙enia

˙ycia.

Cele polegaja˛ce na przygotowaniu do radzenia sobie w ˙yciu

z choroba˛ łatwiej osia˛gna˛´, je˙eli podopieczny jest w stanie pełni´

rol˛ pacjenta instytucji ochrony zdrowia lub opieki społecznej,

Edukacja

pacjenta

— program

300

w kt´ rej przebywa. Przede wszystkim wa˙ne jest przygotowanie

pacjenta do partnerskiego udziału w procesie leczenia i piel ˛ g-

nowania oraz do wsp´ łpracy z zespołem opieku´ czym. Jest to

istotny czynnik wpływaja˛cy na efektywno´´ leczenia, piel˛gnowa-

nia, rehabilitacji. Edukacja pacjenta to proces, w kt´ rego wyniku

ma nasta˛pi´ zmiana zachowania, tzn. pacjent powinien chcie´ (ma

by´ zmotywowany) i umie´ przejawia´ zachowania, kt´ re sa˛ ko-

rzystne dla jego stanu zdrowia.

Wsp´łcze´nie edukacj˛ pacjenta rozumie si˛ jako kilku-

etapowy, zamierzony i celowy proces oddziaływania na osob˛,

kt´ra jest klientem systemu opieki zdrowotnej.

Wieloletnie do´wiadczenia realizowania edukacji pacjent´w

w Stanach Zjednoczonych i wielu krajach Europy wskazuja˛,˙e

jednym z najistotniejszych czynnik´w gwarantuja˛cych jej skutecz-

no´´ jest spos´b nauczania (Szczerbi´ ska, 2001). Stwierdzono, ˙e

edukacja powinna odbywa´ si ˛ według ustalonego programu dla

grupy pacjent´w z tym samym problemem zdrowotnym, np. cho-

rych na cukrzyc˛, po zawale mi˛´nia sercowego, z choroba˛ zwy-

rodnieniowa˛ staw´w. Program realizowany zgodnie z ustalonym

planem dla grupy pacjent´w daje lepsze efekty ni˙ spontaniczne

i niesystematyczne doradztwo oraz poradnictwo stosowane w od-

niesieniu do jednego pacjenta. Program powinien zawiera´ opis

grupy pacjent´w, do kt´ rej jest adresowany, cele edukacji, plan

zaj˛´, zadania dla pacjent´w i oczekiwane wyniki.

Cel i zakres procesu edukacji pacjenta uwarunkowany jest

przede wszystkim stanem jego zdrowia (człowiek zdrowy, nara˙ony

na zachorowanie, chory, niepełnosprawny), celami opieki (przy-

wracanie zdrowia, zapobieganie powikłaniom, wzmacnianie zdro-

wia, usprawnianie) i miejscem sprawowania opieki (szpital, sanato-

rium, przychodnia, zakład piel ˛ gnacyjno-opieku´ czy).

Edukacja polega na ´wiadomym komunikowaniu si˛ z pacjen-

tem, a jej celem jest pomaganie w podejmowaniu decyzji dotycza˛-

cych spraw zdrowia i/lub dostarczanie argument´w do rozwijania

pozytywnych postaw wobec zdrowia i zachowa´ zdrowotnych

(Płaszewska- ˙ ywko, 1996). Przy takim zało˙eniu wszystkie działa-

nia edukacyjne powinny by´ poprzedzone rozpoznaniem stanu

pacjenta i jego zapotrzebowaniem na edukacj˛. Edukacj˛ nale˙y

powierzy´ osobom, kt´ re realizuja˛ proces opieki. Adresatem eduka-

cji mo˙e by´: indywidualna osoba, ale te˙ rodzina lub inne osoby

bliskie, kt´ re chca˛ udziela´ wsparcia pacjentowi.

Edukacja powinna by´ realizowana jako proces zorganizowany

i zawiera´ wszystkie elementy cyklu działania zorganizowanego,

kolejno przechodza ˛ c przez etap: rozpoznania, planowania, realiza-

cji i oceny.

Edukacja

– pacjenta

warunki

skuteczno´ci

Proces

edukacji

pacjenta

301

Etapy edukacji pacjenta

Etap rozpoznawania

Edukacja

pacjenta

— rozpoznanie

Obejmuje ocen˛ stanu wiedzy, umiej˛tno´ci i motywacji pacjen-

ta, tzn.:

1) gotowo´ci pacjenta do uczenia si˛, co oznacza u´wiadomio-

na˛ potrzeb˛ uczenia si˛ i poziom motywacji,

2) zakresu i poziomu wiedzy i umiej˛tno´ci posiadanej przez

pacjenta, jego sprawno´ci intelektualnej i motorycznej,

3) zakresu oczekiwanej przez pacjenta pomocy; okre´lenie

zakresu wiedzy i umiej˛tno´ci, kt´ re sa˛ wskazane i niezb˛dne przy

uwzgl˛dnieniu stanu i sytuacji pacjenta,

4) wynik´w edukacji prowadzonej w przeszło´ci, efektywno´ci

stosowanych w przeszło´ci form i metod nauczania i uczenia si˛;

dotyczy to tylko tych pacjent´w, w odniesieniu do kt´ rych reali-

zowano ju˙ edukacj˛; w sytuacji pacjent´w, u kt´ rych taki proces

planowany jest po raz pierwszy, oceniamy — z jakich ´r´deł naj-

cz˛´ciej czerpia˛ wiedz˛ i za pomoca˛ jakich metod najskuteczniej

opanuja˛ potrzebne umiej˛tno´ci.

Etap planowania

Edukacja

pacjenta

— planowanie

Obejmuje okre´lenie:

1) cel´w og´ lnych (np. przygotowanie do samopiel˛gnowania,

wsp´ łuczestniczenia wprocesie leczenia, do wej´cia w rol˛ pacjenta

szpitala),

2) cel´w szczeg´ łowych (operacyjnych), tzn. co konkretnie

powinno zmieni´ si˛ w zachowaniu pacjenta w kategoriach:

poznawczych, emocjonalnych, psychomotorycznych,

3) tre´ci kształcenia, kt´ re umo˙liwia˛ osia˛gni˛cie ka˙dego celu

szczeg´ łowego,

4) form organizacyjnych, metod i ´rodk´w dydaktycznych,

kt´ re zostana˛ wykorzystane w procesie,

5) czasu potrzebnego do osia˛gni˛cia celu,

6) os´b, kt´ re b˛da˛ pomagały pacjentowi osia˛gna˛´ cele i od-

powiedzialne sa ˛ za edukacj ˛ i poprawna ˛ realizacj ˛ wszystkich

etap´w.

Etap realizacji

Edukacja

pacjenta

— realizacja

Edukacja powinna przebiega´ zgodnie z ustalonym planem; nale˙y

wykorzystywa´ ka˙da˛ sytuacj˛ do uczenia pacjenta korzystnych dla

niego zachowa´ . Wa˙na jest koordynacja działa´ pedagogicznych

302

wszystkich os´b odpowiedzialnych za proces edukacji pacjenta.

Ułatwia to wprowadzenie ,,Karty edukacji pacjenta’’, dokumen-

tuja˛cej przebieg procesu uczenia si˛. Dokument ten coraz po-

wszechniej wprowadzany jest do praktyki szpitalnej.

Ocena

Prowadzimy ja˛ w odniesieniu do zmian, jakie obserwujemy

w zachowaniu pacjenta, a kt´ re sa ˛ wynikiem realizowanego pro-

cesu edukacji. Oceniamy, w jakim stopniu osia ˛ gn ˛ li´my szczeg´ ło-

we cele i cel og´ lny. Stanowi to mi˛dzy innymi podstaw˛ do

modyfikowania planu edukacji w przyszło´ci i ustalania kolejnych

cel´w.

Edukacja rozumiana jest jako proces celowych oddziaływa´

wychowawczych i dydaktycznych, w kt´ rym rol˛ nauczycieli

powinni pełnic´r´˙ni profesjonali´ci. Rol˛ edukator´w moga˛ pełni´

dietetycy, lekarze, piel˛gniarki, poło˙ne, fizjoterapeuci. Najbar-

dziej po˙a˛dana jest sytuacja, w kt´ rej opracowany jest indywidual-

ny program edukacji dla ka˙dego pacjenta, uwzgl˛dniaja˛cy obowia˛-

zuja˛ce standardy edukacji (M. Pienia˛˙ek, 1993; J. Tato´ , 1995;

A. Ma˛czka, 1997; T. Gabry´, 1997). Praca r´˙nych ludzi zaanga-

˙owanych w ten proces powinna by´ skoordynowana i charakte-

ryzowa´ si ˛ cechami istotnymi w pracy zespołowej.

Edukacja

pacjenta

— ocena

9.3. Doradzanie i poradnictwo w pracy

z pacjentem i jego rodzin˛

W opiece zdrowotnej zawsze wykorzystywano r´˙ne formy i metody

komunikowania si˛ z podopiecznym, w´r´dkt´ rych najcz˛´ciej

stosowano informowanie poprzez wyja´nianie i doradzanie w czasie

indywidualnej rozmowy. W praktyce opieku´czej doradzaja˛ pacjen-

towi wszystkie osoby pracuja˛ce w systemie ochrony zdrowia, tzn.

lekarze, piel˛gniarki, poło˙ne, dietetycy, rehabilitanci, fizjotera-

peuci, farmaceuci. Przez lata uwa˙ano, ˙enatympolegaedukacja

i to jest jej istota˛ (Kaplun, 1997). W ´wietle wsp´ łczesnych bada´

z zakresu nauk społecznych i medycznych powy˙sze działania mo˙na

nazwa´ formami wykorzystywanymi w edukacji pacjenta.

Zr´˙nicowanie stanu uczonych os´b i mo˙liwych miejsc prze-

prowadzania edukacji wpływa na zakres jej tre´ci oraz wyb´ r form

i metod realizacji. W´r´d najcz ˛ ´ciej wykorzystywanych form

edukacji ukierunkowanej na pacjenta mo˙na wymieni´: wyja´-

nianie, poradnictwo, doradzanie.

303

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: