Twardowski.pdf

Bajarka opowiada

TWARDOWSKI

Gdzie urodził się Twardowski, o którym tyle krąży

opowieści, tego wam nie powiem, bo żadne zapiski o tym nie

mówią. Wiemy tylko, że było to bardzo dawno, jeszcze w

szesnastym wieku; kiedy Twardowski dorósł, panował nam

miłościwie król Zygmunt August, ostatni Jagiellończyk.

Twardowski był szlachcicem po ojcu i po matce, ale

zapewne pochodził z niezbyt znacznego rodu, bo nie wysłali

go rodzice na naukę za granicę ani też nie oddali na dwór

magnacki, tylko do Akademii Krakowskiej.

Co prawda była to wtedy uczelnia znana w kraju i za

granicą; jednakże żaden szlachcic z bogatego rodu nie byłby

w owych czasach obrał zawodu lekarza.

Z początku Twardowski był uczniem pilnym i pobożnym,

układał nawet podobno kantyczki do Matki Boskiej, które

powszechnie śpiewano.

Ale z czasem zachciało mu się poznać takie sekrety,

jakich nie mógł mu odkryć żaden człowiek: jak robić złoto,

jak wywoływać duchy zmarłych, jak odzyskać młodość i

nigdy nie umrzeć.

Zaczął studiować księgi czarnoksięskie i nauczył się

zaklęć, którymi można było wywołać diabła.

Kamienica, w której mieszkał Twardowski, stała pośród

innych koło bramy grodzkiej. Niedogodnie było sprowadzić

tam diabła, należało znaleźć miejsce bardziej ustronne.

Wybrał je sobie za Wisłą, na Podgórzu, gdzie do dziś

wznoszą się wapienne skałki zwane Krzemionkami. Tam

chodził Twardowski sam jeden i w skalnej rozpadlinie

próbował swoich zaklęć czarnoksięskich.

Nie od razu udało mu się wywołać diabła. Ale dnia

pewnego, kiedy wypowiedział wezwanie i użył tajemnych

znaków — ziemia się zatrzęsła, błysnęło, buchnął płomień i

przed Twardowskim stanął czart.

Nie wiemy, jak się z sobą targowali. Dość, że skończyło

się na ugodzie. Diabeł obiecał służyć Twardowskiemu i

spełniać wszystkie jego zachcianki aż do końca życia. W

zamian za to Twardowski zapisał mu ciało i duszę po śmierci

na wieki.

Straszna to była cena. Twardowski miał zamiar wykręcić

się jakoś od tej zapłaty, więc wytargował paragraf

dodatkowy: oto diabeł będzie miał prawo porwać go do

piekła tylko z Rzymu. Myślał sobie, „mogę jeździć po całym

świecie, ale nikt mnie nie zmusi, żebym jechał właśnie do

Rzymu".

Diabeł zgodził się na ten warunek, bo wiedział, że kto

wejdzie z nim w układy, ten musi w końcu przegrać.

Czart wygotował cyrograf na pergaminie, Twardowski

podpisał go krwią z serdecznego palca.

Teraz zaczęło się dla niego życie pełne nadzwyczajności.

Kazał sobie na płótnie namalować konia, a ten koń ożył w

jednej chwili. Twardowski go dosiadł i jeździł na nim, gdzie

chciał. Nie miał biczyka — to ukręcił go sobie z piasku.

Kiedy mu się sprzykrzył malowany koń, dosiadał koguta.

Kogut rósł w oczach, mógł unieść dorosłego mężczyznę i

piejąc biegał po Krakowie z czarnoksiężnikiem na grzbiecie.

Ludzie gromadzili się ze wszystkich stron, żeby obejrzeć

te dziwy. Nawet spoza Krakowa furmanki zwoziły ciekawych

przez bramy grodzkie, tym bardziej, że kiedyś widziano, jak

Twardowski latał bez skrzydeł nad dachami.

Tłumy podziwiały czarnoksiężnika, ale jednocześnie bano

się go. Rozchodziły się trwożne wieści, że tylko dzięki

zmowie z czartem doszedł do takiej potęgi.

— Czy wiecie, ludzie, co on zrobił u nas pod Knyszynem ?

— opowiadał obok Sukiennic jakiś przyjezdny. — Brakowało

nam wody, bo to u nas nie ma rzeki. Nasz dziedzic to jakiś

Twardowskiego krewniak. Twardowski chciał mu wygodzie i

przez jedną noc wykopał mu wielki staw. Nawet nikt nie

widział, jak on to zrobił. Mamy ten staw do dziś, nazywa się

Czechowizna, cała wieś z niego korzysta.

— Przyjechali tu do nas, do Krakowa, handlarze zza

Czerwińska — przerwała mu jedna ze straganiarek spod

Sukiennic. — Mówili, że nasz Twardowski tam był także.

Dźwignął na polu taki głaz, którego sześć koni nie mogło

wyciągnąć. A on go wziął jakby to było jabłko, podniósł na

grzbiecie i wrzucił do rzeki, aż woda na brzegi chlusnęła.

— Nie dziwota — mówiła inna — on przecie robił jeszcze

większe czary. Pod Ojcowem przeniósł skałę wysoką jak góra

i postawił cieńszym końcem na dół, że wygląda jak buława

jakiego olbrzyma. Sokoły się na niej zagnieździły, więc ludzie

o niej mówią : Sokola Skała.

— To nie Twardowski sprawił, tylko bies, co mu służy —

szepnął trwożnie sukiennik z sąsiedniego stragana. — Czy to

człowiek, chociażby nawet czarnoksiężnik, potrafiłby z całej

Polski znieść srebro w jedno miejsce, jak się stało pod

Olkuszem? Olkuską kopalnię srebra też czart zbudował, bo

go zaklął Twardowski.

— Tsss, nie wymawiajcie złego imienia — syknęła

przekupka i obejrzała się trwożnie, czy aby diabeł nie

podsłuchuje.

Twardowski mieszkał w Krakowie, ale jeździł po całej

Polsce. Czasem to nawet tak dziwnie się działo, że widziano

go i tu, i tam. Mieszczanie krakowscy zaklinali się, że go

spotkali w tym a w tym dniu na Floriańskiej czy na

Szpitalnej, a tymczasem inni ludzie oglądali go gdzieś

daleko, w Warszawie czy Bydgoszczy.

Opowiadano sobie tam nawet o przypadku, którego

sprawcą był tenże sam Twardowski z Krakowa.

Poznał on w Bydgoszczy przy kuflu pewnego szlachcica,

który na hulankach roztrwonił majątek odziedziczony po

przodkach i wałęsał się teraz po gospodach, przysiadając się

do nieznajomych w nadziei, że go poczęstują.

Twardowski miał zawsze trzos pełen dukatów, diabeł mu

go napełniał co rano. Chętnie też każdemu fundował i

wdawał się w rozmowy z obcymi, chyba że tego dnia

ogarnęły go czarne myśli i przeczucia, bo wtedy zaszywał się

w ciemny kąt i z nikim nie gadał.

Ale tym razem był wesół i podochocony, toteż sąsiadom w

gospodzie pokazywał sztuczki rozliczne, a kiedy się

dziwowali, on śmiał się do rozpuku.

Przysunął się bliżej na ławie ów zubożały szlachcic i

zagadnął Twardowskiego:

— A może byś tak waćpan dobrodziej i mnie Dopomógł

jaką sztuczką? Cały majątek przepadł mi z kretesem i nie

mam z czego żyć.

— Czemu nie, panie bracie — zawołał Twardowski. —

Chętnie ci pomogę! Rad takowych, jak są moje, nie godzi się

dawać publicznie, ale zajdź do mnie waćpan wieczorkiem na

kwaterę, to sobie pogadamy.

Kiedy ów szlachcic przyszedł na zaproszenie, Twardowski

poczęstował go lampką wina i odsypawszy na stół garść

srebrnych monet, powiedział:

— Odlicz waćpan dziewięć pieniążków, idź z nimi do

ustronnej jakiejś chaty i licz tam owe pieniążki od wieczora

aż do świtania. Licz od jednego do dziewięciu i z powrotem

od dziewięciu aż do jednego. Rób tak bez przerwy, póki

słońce nie wstanie, ale uważaj, żebyś się nie pomylił, bo

wszystko przepadnie. Czartów się nie bój; choć cię będą

straszyły, nic ci nie zrobią.

Szlachcic poszedł za radą Twardowskiego. Zasiadł z

wieczora na ławie w pustej chacie i przy świetle łojówki liczył

swoich dziewięć pieniążków tam i z powrotem. Biesy wyły,

skakały i sypały skrami dokoła niego, a on nic, tylko

powtarza swoje:

— Jeden, dwa, trzy, cztery, pięć, sześć, siedem, osiem,

dziewięć, osiem, siedem, sześć, pięć, cztery, trzy, dwa, jeden

— i tak w kółko.

Zaczęło szarzeć, a on nie pomylił się ani razu i nie uląkł

się diabelskich strachów.

Słońce miało już wstać niebawem, gdy w izbie stanął

nagle czart w postaci Twardowskiego. Oparł się dłonią o stół

obok pieniążków i pyta:

— Nie pomyliłeś się?

— Nie — odpowiedział szlachcic, który myślał, że to

Twardowski przyszedł zobaczyć, jak mu się powodzi.

— No, to licz dalej! — huknął czart i znikł, tylko na stole

pozostał wypalony ślad jego pazurów.

Przerażony szlachcic chce liczyć dalej — a tu zapomniał,

na czym przerwał.

I tak przepadło wszystko.

Ale wyszło mu to w końcu na korzyść, bo chociaż majątku

nie odzyskał, to jednak opamiętał się i został mnichem w

bydgoskim klasztorze reformatów. Tam przez resztę życia

pokutował za swoje hulanki i za to, że wdał się w diabelskie

praktyki.

Przyszedł czas, kiedy Twardowskiemu zachciało się żenić.

Wybrał sobie mieszczkę krakowską miernego stanu, ale

fertyczną i liczka gładkiego, którą znęciło jego bogactwo.

Z początku zaczęła się z nim droczyć. Najpierw zamknęła

jakieś stworzenie we flaszce z zielonego szkła i powiada:

— Co to za zwierzę, robak czy wąż?

Kto to odgadnie, będzie mój mąż.

Twardowski miał diabła jako doradcę i wiedział o

wszystkim, co się gdzie kryje. Toteż zawołał od razu:

— To pszczółka, waćpanno, to pszczółka!

I zgadł.

Ona jednak postawiła mu nowy warunek:

— Chcę, żebyś mnie wasza miłość przewiózł łodzią po

Wiśle, ale tak, żebyśmy jechali pod prąd bez żagla ani

wioseł.

— Zgoda! — zawołał Twardowski i powiózł ją tak w stronę

Tyńca, a ludzie podziwiali spod Wawelu tę jazdę.

Na tym się jednak nie skończyło, bo ona zażądała jeszcze

czegoś nowego:

— Chcę być kramarką na krakowskim rynku. Zbuduj mi

tam domek, żebym miała gdzie sprzedawać garnki.

Twardowski podkręcił wąsa, z uśmiechem wziął ją za

rączkę i wprowadził pod Sukiennice. A tam stał już

przygotowany dla niej domeczek z wypalonej gliny. Przed

nim na półkach i na ławach rozstawiono garnki i garnuszki,

donice i miski, i dzbanki, i dwojaczki. Wszystko śliczne,

polewane w kogutki, w lelije, w kocie pazurki, w sosenki, w

różyczki.

Teraz już zgodziła się zostać żoną Twardowskiego.

Ale od tej pory dopiero zaczęły się psoty!

Siedzi sobie pani Twardowska na krakowskim rynku,

plotkuje z kumoszkami i garnki sprzedaje. Kupujących nie

brak, bo straganiarka urodziwa, a towar wyborny.

Wtem wjeżdża na rynek okazała kolasa, a w niej pan

Twardowski przy szabli, w kontuszu i żupanie, w kołpaku z

piórem i w czerwonych butach. Aż łuna od niego bije.

Przed nim dwaj hajducy drogę torują — myślałby kto, że

to hetman jaki albo wojewoda na Wawel jedzie do króla

jegomości.

Wtem kolasa przystaje obok straganów i Twardowski

klaszcze na czeladź. Ci rzucają się na stragan pani

Twardowskiej i nuż tłuc pałkami, nuż rzucać na ziemię garnki

i misy, nuż deptać po nich obcasami...

Twardowska w krzyk, w lament, a mąż wygląda z kolasy i

śmieje się do rozpuku.

— Nie płacz — woła — jutro ci sprawię piękniejsze!

Tak się to z żoną przekomarzał.

Ale dobrze z sobą żyli. Tylko dzieci nie mieli. Ludzie

szeptali, że błogosławieństwa bożego brak temu stadłu.

W czary Twardowski nie wtajemniczył żony. Miał na czary

komnatę osobną, sklepioną, na ciężkie wrzeciądze

zamykaną, w niej foliały, butle przeróżne i palenisko.

Nikomu zachodzić tam nie dozwalał oprócz jednego ucznia

zaufanego, a i ten nie do wszystkich sekretów był

przypuszczony.

W owej komnacie Twardowski warzył tajemnicze zioła,

sporządzał driakwie i maście. Prócz tego, jak powiadają,

złoto nawet wytapiał.

Jego sława lekarska rozeszła się szeroko. Z całej Polski

zjeżdżano się do niego po radę na przeróżne choroby,

czasem nawet przez granicę czeską albo węgierską

przetoczyła się kolasa wioząca kogoś, kto jego porady

potrzebował.

Twardowski od jednych brał pieniądze za leczenie, od

innych nie brał — jak się zdarzyło. Naprawdę to tych

pieniędzy nie potrzebował, miał ich od czarta jak piasku.

Szeptano też, że umie wywoływać dusze zmarłych. Miał

lustro z polerowanego kruszcu, w czarną dębową ramę ujęte.

W tym lustrze ukazywały się patrzącym różne dziwy, w nim

też oglądali nieboszczyków tak, jakby ci jeszcze żyli.

Czasem Twardowski potrafił wywołać ducha zmarłej osoby

nawet bez lustra, tak że ukazywała się na chwilę pośród

żywych.

Właśnie w tym czasie zmarła królowi umiłowana

małżonka, piękna Barbara Radziwiłłówna. Zygmunt August

nie mógł pocieszyć się po tej stracie — wychudł, pobladł,

obawiano się o życie młodego króla. Zwierzył się kiedyś

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: