THIETMAR KRONIKA BISKUPA MERSEBURSKIEGO THIETMARA ______________ THIETMARI MERSEBURGIENSIS EPISCOPI CHRONICON Edycja komputerowa: www.zrodla.historyczne.prv.pl Mail: historian@z.pl MMII � KSI�GA I Zaczyna si� prolog czcigodnego pana Thietmara, biskupa merseburskiego, do Dziej�w Saskich. Tobie, z kt�rym mnie ��cz� w�z�y braterskiej mi�o�ci, Tobie, Zygfrydzie 1, ja, Thietmar, pro�b� przedk�adam korn�: Wejrzyj �askawym okiem na to, com tu uj�� w ksi�gi! Dodaj, co uznasz odpowiednim, usu�, co zbyteczne! Ksi�gom tym nie przydaje �adna mowa zdobna blasku, Lecz g�osz� one w prostym, przez czas znaczonym porz�dku �ywot i czyny przezacnych saskiego rodu kr�l�w 2, Za kt�rych rz�d�w pa�stwo nasze, niby cedr wynios�y, Wyros�o ponad inne, strach wsz�dzie budz�c i groz�. G�osz� r�wnie� te ksi�gi ko�cio�a naszego dzieje, Jego wzrost i kl�ski, i szcz�sne odbudowy lata Oraz losy tych wszystkich, co mu przewodzili. Niech nikt mnie nie wini, gdy w dziele mym najdzie w�tpliwo�� Lub braki, bo �wiadk�w wydarze� owych mia�em nazbyt ma�o. B��dy z niewiedzy mej pocz�te, Ty, najdro�szy, popraw! Wierzaj mi, i� nie podj��bym s'� napisa� tu s�owa, Gdybym, jakom rzek�, na Tw� nie liczy� pomoc �askaw�. Wi�c wznie� wraz ze mn� z serca g��bi t� modlitw� korn�: Chryste! kr�l�w ozdobo, co pa�stw losami kierujesz! Wesprzyj Twoje kr�lestwo razem z poddanymi Twymi, Aby Twoja, nie nasza wynik�a st�d korzy�� i chwa�a, Aby trzody Twej nigdy obca nie dosi�g�a przemoc! Wy za�, Chrystusa s�udzy, serc zgodnym b�agajcie g�osem, By B�g w swej �askawo�ci zechcia� przebaczy� nam winy, By cierpie� szlak, cho� zas�u�ony bardzo, nas omin�� 1 Opat klasztoru �w. Jana w Magdeburgu (1009�1022), potem biskup Monastyru (1022�1032). � 2 Dynastia saska panowa�a w Niemczech od r. 918 do r. 1024. LIBER I Incipit prologus venerabilis domni Thietmari episcopi Merse- burgensis in Gesta Saxonum. Coniunctum dulci fraterni iuris amore Et michi dilectum supplex rogo te Sigefridum Nunc ego Thietmarus, videas mea scripta benigne, Que placeant addens et queque superfhia tollens. Hec non ornatu splendent dictaminis ullo, Sed tantum plano percurrunt ordine campo Saxonie regum vitam moresque piorum, Quorum temporibus regnum velut ardua cedrus Enituit nostrum longe lateque timendum; Dicunt ecclesie structuram dampnaque nostre, Eius letificos, in quis reparatur, et annos, Ac provisores eiusdem tum simul omnes. Non asscribatur michi, si quid in hoc variatur Libro vel desit, testis cum parvulus assit. Nevas inscicia natas, carissime, muta, Credens, quod numquam cepissem scribere quicquam, Ni quod prefatus tibi sum foret. Ergo benignus Tales funde preces mecum de corde gementi: Christe, decus regum, moderator et imperiorum, Propiciare tuo cum commissis sibi regno, Ut tibi, non nobis, solvatur gloria laudis, Et non externis tuus umquam substet ovilis. O vos christicole, cordis nunc voce rogate, Maiestas Domini quo dignetur misereri, Ne mala nos stringant, que multa meremur, et angant, Certa futurorum que vox ventura bonorum Predixit nostris in temporibus, manifestis Prochdolor! In multis manifestandisque profecto. Jak r�wnie� to, co wedle zbo�nych ludzi przepowiedni Ma sta� si� w naszych czasach i � smutne to stwierdzenie! � Ju� si� spe�ni�o i nieraz jeszcze spe�nia� b�dzie. Ty za�, kt�ry po mnie kiedy� obejmiesz katedr�, Czytaj te ksi�gi, cho� w tre�ci skromne, z �arem mi�o�ci, 3o daj�c one w skr�cie wiele, czego my�l Twa ��da. A mo�e porwie wszystkich barwna stylu forma? Co tu i �wdzie rozproszone, pozbieraj staranniej. Nie dbaj o s�aw�, lecz o �ycia nadziemskiego dary Zabiegaj usilnie i na nie zas�u�y� si� staraj. Pami�taj o mnie, prosz�, i�em wiele zdzia�a� z�ego. Ja, od mych poprzednik�w w godno�ci gorszy o wiele, Na �ask� Tw� si� zdaj� i prosz�� o przebaczenie. Czytelniku! O wzgl�dy prosi Thietmara Kronika. Gdy j� pilnie czyta� b�dziesz, wnet znikn� Twe troski. Przenosz�c ja ponad zabaw� i inne czcze sprawy Chwal ludzi sprawiedliwych, m�dl si� za grzesznik�w! * Tak wywodzi prolog. Zaczyna si� pierwsza ksi�ga o cesarzu3 Henryku I. 1. (1.) Ka�dy, kto rozwija jak�kolwiek dzia�alno��, d��y do osi�g- ni�cia korzy�ci nie tylko w chwili obecnej, ale i w przysz�o�ci; je�eli za� powierzono mu do wykonania jakie� dzie�o, stara si� w miar� swych mo�liwo�ci, bieg�o�ci i zaufania do samego siebie nada� mu doskona�� form� i przekaza� nast�pnie �ywej pami�ci potomnych. Dlatego ja, Thietmar, nie tylko zaszczytu, lecz nawet samego tytu�u biskupa niegodny, pragn� gor�co odtworzy� na nowo histori� Merse- burga, niegdy� szeroko znan�, dzi� za� w pyle zapomnienia pogr�- �ona. Powa�n� jednak �ywi� obaw�, �e wskutek mej niewiedzy �z blasku wyjdzie tylko dym" i �e �lichym b�d�c rzemie�lnikiem, nie b�d� mia� szcz�cia dokona� w ca�o�ci tego dzie�a" 4. Lecz dobra wola starczy, wobec czego, jak m�wi �wi�ty Grzegorz 5, �zaczynam z Chrystusa pomoc�" i Jego niezbadanej dobroci pozostawiam, w jakim kierunku zechce prowadzi� to dzie�o oraz losy ca�ego wy�ej wymienionego miasta. 2 (2.) Przyjmij do wiadomo�ci, uwa�ny czytelniku, �e za�o�enia iniasta i pierwszego zagospodarowania ziemi dokona� r�d Romulusa, 3 Thietmar pope�nia tu b��d, jak r�wnie� w dalszym ci�gu ksi�gi (rozdz. 15), gdy� Henryk I nie by� nigdy cesarzem. Et quicumque meam debes curare cathedram, Hanc lege scripturam, studiosus amato pusillam, Que istrictim pandit, que plurima mens tua poscit. Vincit mortales florens dictatus et omnes. Quod nunc est passim dispersum, collige sensim. Non servi farne, sed vite dona superne Ut capias, vigila, merearis ut hancque, labora. Sis memor, oro, mei, qui crimina multa peregi, Predecessorum deterrimus ecce meorum. Me tibi committo, veniam petito michi, queso. Cronica Thietmari se poscunt, lector, amari, Usibus assiduis excludunt tristia mentis. Ludis et variis eadem preponito vanis: Sis iustos laudans, pro peccatoribus orans. Explicit prologus. Incipit liber primus de Hinrico primo imperatore. 1. (1.) Mens est omnibus aliqua proficuitate cluentibus in pre- senti et in futuro sibi proficere, commissasque sibi res, ut potis est vel sollers fiducia sinit, propagare viventique semper memorie commendare. Quocirca ego Thietmarus, non solum honoris, verum- eciam nominis indignus episcopalis, Merseburgensis seriem civi- tatis olim longe lateque cluentem, nunc autem oblivionis senio caligantem fervens retegere, admodum vereor fumum ex fulgore inscicia producere et ut imus faber infelici summa operis deficere. Sed suppetente cuiquam bona voluntate et, ut beatus fatetur Gregorius, Christo ad hoc aspirante, incipio, ac ignote eiusdem clemencie, qualiter vel scriptura hec vel eciam omnis prefate urbis summa concludatur, supplex committo. 2. (2.) Huius a primo fundamentum et cum terra superedifica- cionem Romulea ex gente, que Iulium Cesarem Pompeii generum est huc olim secuta in omnibus potentem et utrisque viribus precluum, incepisse, lector diligens, accipe. Et quia tunc fuit hec apta bellis et in omnibus semper triumphalis, antiquo more Martis signata est] nomine. Posteri autem Mese, id est mediam regionis, nuncupabant eam, vel a quadam virgine sic dicta. Qui 4 S�owa zaczerpni�te z List�w H o r a c e g o II, 3, 143 oraz 32 i 34. � 5 G r e g o r i i Magni Homiliae in Ezechielem I, Hom. 1, c. 1. Migne Patrologia latina 76, c. 786. � kt�ry przyby� niegdy� w te strony za wszechpot�nym i przes�aw- nym si�� ducha i cia�a zi�ciem Pompejusza, Juliuszem Cezarem6. Poniewa� miasto by�o w�wczas bardzo do wojny zaprawione i od- nosi�o zawsze zwyci�stwa, przeto wedle starego zwyczaju nazwane zosta�o od imienia Marsa. P�niejsi ludzie nazywali je �Mese", tj. �rodek kraju. A mo�e ta nazwa pochodzi od imienia pewnej dzie- wicy? 7. Jacy jednak byli jego w�adcy przed narodzeniem Chrystusa i potem oraz jakie by�y ich czyny � t� spraw�, by nie popa�� w k�amliwe fantazje, pomin� milczeniem. Nie mog�em bowiem do- wiedzie� si� niczego pewnego na podstawie wnikliwej pami�ci star- szych ludzi ani te� nie znalaz�em niczego w dawnych pismach. 3. Zacznijmy wi�c od kr�la Henryka8, kt�ry zjednoczy� cz�ci miasta nale��ce do r�nych pan�w i znacznie wi�ksze przysporzy� mu korzy�ci swoj� zabiegliwo�ci� i m�stwem. Wydany na �wiat przez znakomity r�d Ottona 9 i Jadwigi (Hathui)10, �wzrasta� ch�o- piec jak drzewko w ukryciu" 11, a� wyr�s� z czasem, jak kwiat wio- senny, na pe�nego talent�w �o�nierza. Kiedy ojciec wys�a� go z wiel- kim wojskiem do siedzib plemienia, kt�re my po niemiecku nazy- wamy Daleminci12, a S�owianie G�omaczami13, powr�ci� zwyci�zc� po straszliwym spustoszeniu i spaleniu kraju. Tymczasem jednak musz� opowiedzie�, jak ten kraj doszed� do owej nazwy. (3). G�omacz jest to �r�d�o w odleg�o�ci najwy�ej dw�ch mil od �aby. Jego wody rozlewaj� si� w wielkie trz�sawisko, na kt�rym wedle s��w okolicznych mieszka�c�w i naocznych �wiadk�w dziwne dziej� si� sprawy. Jak d�ugo tubylcy korzystaj� z dobrodziejstw 6 B��d, gdy� Cezar by� te�ciem a nie zi�ciem Pompejusza. 7 Nauka wsp�czesna ustali�a s�owia�sk� genez� nazwy Merseburga, mianowicie z dw�ch wyraz�w s�owia�skich mezi lub meze i b�r, co oznacza �mi�dzyb�r", �mi�dzyborze". Tak brzmia�a pierwotna nazwa s�o- wia�ska. Sp�g�oska r jest p�niejszym wtr�tem. Nazwa niemiecka brzmia�a: Mesburg, potem Mersburg. Patrz: R. Holtzmann w jego wydaniu Kroniki Thietmara w Monumenta Germaniae Historica, Scrip- tores in usum scholarum, Nova Series, tom IX, Berlin 1935, s. 4, uw. 7; G. Rademacher, Der Name Merseburg, Deutsche Geschichtsblatter 18 (1917), s. 105; M. Vasmer, Die slavische Ortsnamenforschung in Ost- deutschland 1914�1927, w Zeitschr. f. slavische Philologie 6 (1929), s. 490. 8 Henryk I z rodziny Ludolfing�w, urodzony w roku 876, od roku 912 ksi��� saski, od roku 919 do �mierci w roku 936 kr�l niemiecki. Patrz do historii jego �ycia i p...
maciejle1