ETYKA_-_ROZDZ._18(1).docx

I. Powinności etyczno-zawodowe psychologa sądowego w sprawach karnych.

Art. 197 § 1. Kodeksu postępowania karnego: biegły sądowy składa przyrzeczenie następującej treści:

„Świadomy znaczenia moich słów i odpowiedzialności przed prawem, przyrzekam uroczyście, że powierzone mi obowiązki wykonam z całą sumiennością i bezstronnością”.

o        Psycholog pełniący funkcję biegłego sądowego, ponosi odpowiedzialność prawną i moralną za:

-              Zaplanowane, wykonane i niewykonane badania.

-              Końcowe wnioski zawarte w opiniach sądowo-psychologicznych (odpowiedzialność za słowa wypowiedziane i napisane, jak również słowa celowo pominięte)

o        Psycholog pełniący funkcję biegłego sądowego ponosi odpowiedzialność przed:

-              samym sobą

-              drugim człowiekiem (badany)

-              określonymi instytucjami czy organizacjami (sąd)

o        Psycholog będący biegłym wypowiadającym się w sprawach karnych, podnosi odpowiedzialność prawną i moralną za to, że:

-              w swoich opiniach wypowiada się o stopniu społecznej szkodliwości postępowania podsądnego

-              przewiduje, czy w przyszłości podsądny będzie stanowił zagrożenie naruszenia               porządku prawnego

-              opiniuje, czy w chwili popełnianego przestępstwa podsądny maiła zachowaną               zdolność rozumienia i kierowania swoim postępowaniem.

o        Psycholog sporządzający ekspertyzy sądowe (według Małgorzaty Toeplitz-Winiewskiej), powinien ponosić odpowiedzialność za słowo, co oznacza, że ekspertyza sądowa powinna:

-                            być komunikatywna

-                            jasno i konkretnie odpowiadać na pytania sądu

-                            opierać się wyłącznie na zebranych faktach diagnostycznych

-                            unikać stosowania pojęć stygmatyzujących osobę badaną

o        Psycholog pełniący funkcję biegłego sądowego powinien wykazać się sumiennością, co oznacza:

-              skrupulatnie i rzetelne stosowanie procedur i narzędzi badawczych

-              staranne wywiązywanie się z podjętych obowiązków

-              wykonywanie obowiązków zgodnie z posiadana wiedzą, umiejętnościami i sumieniem

o        Psycholog pełniący funkcję biegłego sądowego powinien wykazać się bezstronnością tzn. obiektywizmem i brakiem uprzedzeń w odniesieniu do takich kategorii jak: wiek, płeć, narodowość, religia, rasa, wykształcenie, preferencje seksualne, sympatie polityczne. Psycholog powinien wykazać się również brakiem uprzedzeń wobec przestępców objętych silnym potępieniem społecznym (gwałcicieli, pedofile, dzieciobójczynie).

o        Psycholog pełniący funkcję biegłego sądowego według Kodeksu postępowania karnego nie może: stosować hipnozy, środków chemicznych i technicznych mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji przesłuchiwanego. Hipnozę i wariograf stosować możemy tylko, kiedy przesłuchiwany wyrazi na to zgodę.

o        Psycholog pełniący funkcję biegłego sądowego powinien przestrzegać międzynarodowych standardów dotyczących postępowania z nieletnimi takich jak:

-               Wskazania Narodów Zjednoczonych – Wskazania Rijadzkie – dotyczące zapobiegania               przestępczości nieletnich

-              Wzorcowe reguły minimum – Reguły Beijińskie – dotyczące zasad funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości wobec nieletnich.

Zwracają one uwagę na fakt, iż naganne zachowanie nieletnich może być spowodowane zmianami rozwojowymi i dojrzewaniem i może spontanicznie zanikać wraz z dorastaniem człowieka.

Ważne jest także, aby umieszczenie młodego człowieka w takich instytucjach, jak domy dziecka czy ośrodki poprawcze traktować jako ostateczność.

II. Dylematy etyczne psychologa sądowego dotyczące problemów cywilnych i rodzinno-opiekuńczych.

„…Ryzyko związane z zawodami, których treścią jest świadczenie pomocy, jak nauczanie, psychiatria, psychologia i praca społeczna, polega na tym, że z zasady przyciągają one ludzi, którzy chcą być bogiem. Zapewne większość z nich chce być bogiem łagodnym i życzliwym; inni być może nieświadomie, chcą być bogiem surowym i okrutnym, by odpłacić swoim ofiarom za krzywdy doznane od jakiegoś wcześniejszego boga. W obu wypadkach rezultat jest podobny. Bogiem można być, bowiem tylko wówczas, jeśli uczyni się z innych ludzi swoich poddanych…”

                                                                                                                                                 John Holt 1981

o        Psycholog będący biegłym sądowym często wartościuje ludzi, np. rodziców dziecka, aby jednemu z nich oddać opiekę, powinien się w takich przypadkach wystrzegać roli „boga” i brać pod uwagę aspekt czasowy swoich decyzji, tzn. nie tylko wymiar „tu i teraz”, ale także „tam i potem”.

o        Psycholog będący biegłym sądowym wartościuje małżonków pod względem łączącej ich więzi duchowej, fizycznej i gospodarczej. Oceny te nie powinny wynikać z preferencji płciowej, stanu cywilnego, wieku czy wykształcenia.

o        Psycholog będący biegłym sądowym nie powinien podawać w ekspertyzie sądowej informacji mających charakter nietaktu takich jak informacje o nieślubnych dzieciach, przerwanych ciążach, chorobach zakaźnych itd., które nie są istotne w sprawie.

o        Psycholog będący biegłym sądowym powinien odgraniczyć swoje przekonania religijne od pracy, tzn. nie kierować się w wydawanych sądach swoimi poglądami religijnymi.

III. Obowiązki etyczne psychologa sądowego wynikające z Konwencji o Prawach Dziecka.

Psycholog sądowy powinien być rzecznikiem międzynarodowych standardów praw dziecka, zawartych w: Konwencji o Prawach Dziecka, które mówią, iż dziecko ma prawo do:

o        Swobodnej wypowiedzi

o        Wolności poszukiwania i rozpowszechniania informacji i idei przy poszanowaniu praw innych dzieci

o        Zrzeszania się oraz wolności pokojowych zgromadzeń

o        Ochrony prawnej przeciwko ingerencji w sferę jego życia prywatnego

o        Poziomu życia odpowiadającemu jego rozwojowi fizycznemu, psychicznemu, duchowemu, moralnemu i społecznemu

o        Nauki w taki sposób, aby dyscyplina szkolna była stosowana w sposób zgodny z ludzka godnością

IV. Etyczne uwikłania psychologa penitencjarnego.

o        Funkcjonariusze więzienni, w tym również zatrudnieni tam psychologowie winni przestrzegać następujących zasad:

1)      Zasada ochrony społeczeństwa i bezpieczeństwa skazanych w zakładach karnych – należy ograniczyć do minimum groźbę popełnienia kolejnego przestępstwa zarówno na wolności, jak i podczas odbywania kary.

2)      Zasada udziału społeczeństwa w wykonywaniu orzeczeń oraz świadczeniu pomocy społecznej w readaptacji skazanych – uczestniczenie pewnych instytucji i organizacji społecznych np. kościoły, stowarzyszenia, grupy wsparcia, Monar… w procesie wykonywania kary.

3)      Zasada indywidualizacji w wykonywaniu kary – tryb i sposób wykonywania kary powinien być dostosowany do cech osobowości skazanych, do ich sytuacji i stopnia nieprzystosowania społecznego.

4)      Zasada wolnej progresji – lepsze lub gorsze warunki odbywania kary zależą w znacznym stopniu od postawy i zachowania się skazanego podczas odbywania kary.

o        Art. 83 Kodeksu Karnego Wykonawczego mówi, iż: „…skazanego poddaje się w miarę potrzeby, za jego zgodą, badaniom psychologicznym…”, jednakże sędzia penitencjarny może zarządzić przeprowadzenie tych badań bez zgody skazanego, który musi się im poddać.

o        Psycholog ma obowiązek respektować prawa skazanego określone w Kodeksie Karnym Wykonawczym odnoszące się do podstawowych dziedzin życia skazanego warunków dotyczące:

-              warunków bytowych

-              łączności ze światem zewnętrznym

-              aktywności skazanego (twórczej, samokształcenia)

-              wolności religii

-              prawa do zapoznania się z opiniami na swój temat

o        Przepisy Kodeksie Karnym Wykonawczym świadczą o tym, iż to psycholog ma obowiązek wyrażania swojej opinii w odniesieniu do zastosowania wobec więźnia najsurowszej kary dyscyplinarnej – umieszczenie w celi izolacyjnej na okres 28 dni.

V. Etyka mediacji sądowej.

o        MEDIACJA – proces w wyniku, którego ma dojść do ugodowego i satysfakcjonującego obie strony rozwiązania konfliktu karnego lub cywilnego.

o        Ideą mediacji jest zawarcie ugody między skonfliktowanymi stronami poprzez przeproszenie osoby pokrzywdzonej, naprawienie szkody, obustronne ustępstwa w sprawach rodzinnych…

o        Mediator powinien być osobą neutralna i bezstronną, być osoba zaufania publicznego, fachową, solidną i rzetelną, która obdarza się zaufaniem i szacunkiem.

o        Celem mediacji jest zawarcie ugody między skonfliktowanymi stronami.

o        Korzyści płynące z mediacji są obustronne.

o        Aby rozpocząć proces mediacji potrzebna jest zgoda i chęć.

o        Mediacja jest procesem integrującym i pojednawczym a jej prowadzenie polega na nieosądzającym podejściu do wyszukiwania i podtrzymywania więzi miedzy stronami konfliktu.

o        Mediacja winna być prowadzona przez osobę, która akceptuje obie strony konfliktu a proces mediacyjny wymaga od mediatora umiejętności profesjonalnych i określonych cnót etycznych.

VI. Dziesięć zasad etycznych psychologii sądowej.

Zasady etyczne psychologa sądowego utworzone na podstawie analizy Kodeksu etyczno-zawodowego psychologa przez Jana Stanika:

1)      Zasada poszanowania godności ludzkiej – każdy człowiek jest wartością najwyższą i tak winien go traktować psycholog.

2)      Zasada przestrzegania tajemnicy zawodowej i selektywności informacji – w opinii sądowej powinny znaleźć się tylko niezbędne informacji gdyż każdy ma prawo do autonomii i dyskrecji.

3)      Zasada korzystania z wiadomości specjalnych – opinia psychologa powinna opierać się na paradygmatach, pojęciach i teoriach psychologicznych a nie na wiedzy potocznej.

4)      Zasada rzetelności metodologicznej i metodycznej – miarą styczności postępowania psychologa jest metodologia jego badań.

5)      Zasada dostatecznej racji – psycholog powinien zachować należyty dystans poznawczy i unikać zdroworozsądkowego osądzania.

6)      Zasada ostrożnego interpretowania wyników badań – wszelkie niejednoznaczności w wynikach badań powinny być interpretowane na korzyść badanego.

7)      Zasada przydatności rozstrzygnięć eksperymentalnych – należy dostarczać rzetelnych informacji.

8)      Zasada komunikatywności języka opinii sądowo-psychologicznej – należy posługiwać się zwięzłym i zrozumiałym językiem, należy także pisać na temat.

9)      Zasada prawidłowej wiedzy o samym sobie – psycholog musi mieć trafną wiedzę na temat swoich umiejętności zawodowych i predyspozycjach osobowościowych.

10)  Zasada słusznej inicjatywy – w uzasadnionych przypadkach psycholog powinien wykraczać poza zadania ściśle mu powierzone, wykazywać się własną inicjatywą, np.: powoływać innych biegłych takich jak psychiatrzy, seksuologowie, neurologowie czy pediatrzy.

Opracowanie Marta Strączek.