Czasy nowożytne kształtują się w drugiej połowie XVII w. i w XVIII w. Był to okres wzmożonej walki z ustrojem feudalnym oraz kształtowania się i wzrastania gospodarki kapitalistycznej . Już pod koniec XVI w. dokonała się rewolucja burżuazyjna w Holandii , w połowie XVII w. nastąpił wybuch rewolucji burżuazyjnej w Anglii , a około 150 lat później we Francji . Te duże dysproporcje w czasie podyktowane były szybszym rozwojem mieszczaństwa i produkcji manufakturowej w Anglii niż we Francji . Z państw , które miały największy wkład w dorobek epoki Odrodzenia , proces kapitalizacji został zahamowany jedynie we Włoszech . Wpłynęło na to głównie przeniesienie szlaków handlowych nad Morze Północne i Atlantyk , spowodowane opanowaniem przez Turków części Morza Śródziemnego (1453 r.) . Rozwój kapitalizmu w Holandii , a szczególnie w Anglii , przyspieszyły liczne wynalazki z dziedziny mechaniki i biologii , np. druku , prochu , odkrycie krążenia krwi w organizmie . Tak bardzo potrzebne rozwijającemu się kapitalizmowi badania naukowe w dziedzinie przyrodoznawstwa natrafiły jednak na przeszkody , a było to między innymi stare szkolnictwo humanistyczne i teologia .
Walka z feudalizmem we Francji była dłuższa niż w Anglii , ale w jej wyniku powstała bogata ideologia , która do dziejów kultury weszła pod nazwą Oświecenia . Ideologia Oświecenia była sumą doświadczeń walki politycznej z feudalizmem , walki ideologicznej z Kościołem i tradycją kultury antycznej i wreszcie zespoleniem dróg poznania rzeczywistości poprzez zmysły , doświadczenia i rozum , które to stanowisko reprezentowali Franciszek Bacon , Kartezjusz i John Locke .
· (1561-1626)
Urodził się w Londynie jako syn lorda strażnika wielkiej pieczęci . Studiował w Cambridge , gdzie podobno zraził się do filozofii Arystotelesa , którą w obliczu współczesnych potrzeb gospodarczych i przemysłowych uważał za niepraktyczną i bezużyteczną . Po powrocie z podróży do Paryża zajmował się adwokaturą , był adwokatem generalnym , prokuratorem naczelnym , prywatnym doradcą królewskim , lordem strażnikiem pieczęci, lordem kanclerzem , miał tytuł wicehrabiego . Oskarżony o przekupstwo , został skazany na dużą grzywnę i uwięziony w Tower , zaś zwolniony po kilku dniach musiał usunąć się z życia publicznego . Całkowicie ułaskawiony przez króla resztę życia spędził w odosobnieniu , prowadząc badania i pisząc .
Filozofia Bacona została zapłodniona współczesnymi mu wynalazkami technicznymi , które zasadniczo zmieniały postawę człowieka w stosunku do świata i własnego życia . Wynalazki umożliwiały mu korzystanie z sił przyrody , a tym samym zmuszały go do jej poznawania . Bacon rozumiał , że poznawanie to , jeśli ma być skuteczne i służyć człowiekowi , musi być systematyczne i oparte na empirycznych badaniach przyrody .
– pamięci odpowiadała historia ludzi i zwierząt ;
– wyobraźni - poezja i dydaktyka ;
– rozumowi zaś filozofia .
Filozofię podzielił z kolei na :
– filozofię pierwszą - nauka uniwersalna ;
– filozofię drugą - jej przedmiotem jest Bóg , człowiek i przyroda .
– negatywna - odnajduje i usuwa wszystkie źródła błędów , polega na przygotowaniu materiału ;
– pozytywna - wskazuje środki wiodące do zdobycia systematycznej wiedzy o świecie przyrody , polega na eksperymencie i indukcji (dochodzenie do uogólnień i odnajdywanie prawidłowości) .
Opracował dla nauk przyrodniczych zestaw problemów , które należało rozwiązać za pomocą szczegółowych badań popartych doświadczeniami . Zaliczył do nich :
– opracowanie sposobów przedłużenia życia ludzkiego ;
– przywracanie młodości ;
– leczenie chorób ;
– pobudzanie wesołości u ludzi ;
– wytworzenie nawozów sztucznych , uzyskiwanie nowych środków żywnościowych ;
– kierowanie zjawiskami atmosferycznymi .
· (1596-1650)
Urodził się we francuskiej rodzinie szlacheckiej o tradycjach lekarskich . Ukończył kolegium jezuickie , gdzie wyróżnił się wynalezioną przez siebie matematyczną metodą dyskutowania oraz nabrał krytycznego przekonania o uprawianej dotąd filozofii . Studiował medycynę , prawo , matematykę i fizykę , napisał takie dzieła jak : Świat, czyli traktat o świetle (zarys kosmologii) , traktaty fizyczno – matematyczne : Dioptryka , Meteory , Geometria , różne publikacje filozoficzne .
Kartezjusz był nie tylko filozofem – teoretykiem , ale również badaczem , któremu nauka zawdzięcza niemało w zakresie przyrodniczych dyscyplin naukowych . Odznaczył się przede wszystkim w dziedzinie geometrii analitycznej i algebry . Od niego pochodzą teoretyczne podstawy nowożytnej optyki i teorii zjawisk meteorologicznych . Opracował maszynę do szlifowania szkieł przeznaczonych do teleskopów , zajmował się badaniem fizjologii oka , sposobami instrumentalnego doskonalenia wzroku , wykrył i sformułował prawo załamania się promieni świetlnych , analizował naturę zjawisk meteorologicznych i kosmosu , próbował wyjaśnić ruchy i procesy zachodzące w organizmach żywych .
Dla Kartezjusza wiedza była tożsama z umysłem i rozumem , który dzięki poznaniu wzbogaca się i nabiera mocy . Kartezjusz wiąże umysł ludzki jak najściślej z doświadczeniem i ze światem spostrzeżeń zmysłowych jako bazą , na której może się kształtować i rozwijać poznanie teoretyczne , wiedza i nauka . Matematyka i logika w jego rozumieniu nie mogą ograniczać się do dedukcji , bez uprzedniego wykorzystania danych indukcyjnych . Za pewnik można uznać tylko to , co człowiek potrafi sam zbadać rozumem i doświadczeniem . Metody badawcze stosowane w matematyce i fizyce można było , jego zdaniem , zastosować w naukach przyrodniczych oraz innych dziedzinach wiedzy . Droga badawcza powinna wieść od rzeczy prostych i jasnych do trudnych i złożonych . Problemy trudne należy poznawać częściami , by następnie , łącząc je , tworzyć pojęcia ogólne czyli syntezy . Etap poznawczy powinien kończyć się sprawdzeniem w praktyce .
Kartezjusz wysuwał na pierwszy plan dobrą metodę , tj. taką , która gwarantuje pozytywne rezultaty pracy szkolnej , pamiętając jednak o dostosowaniu odpowiedniej metody do etapu rozwoju , potrzeb i zainteresowań każdego ucznia z osobna. Obowiązkiem szkoły wg niego jest przede wszystkim rozwijanie samodzielnego myślenia uczniów . Zdolności umysłowe oraz inteligencja są dane przez naturę każdemu człowiekowi , każde więc dziecko nadaje się do kształcenia , a wyniki pracy nauczyciela zależą od metod , których szkoła używa .
· (1632-1704)
Angielski myśliciel , filozof , empirysta , który kontynuując przyrodnicze tradycje angielskie , wzbogacił je , pogłębił i twórczo rozwinął . Studiował w Oxfordzie , gdzie zniechęcił się do scholastyki i teologii , oddając się naukom przyrodniczym i medycynie . W czasie swojego życia pełnił różne funkcje urzędnicze , zajmował się polityką , podróżował po Europie , prowadził ożywioną działalność pisarską . Wydał wiele dzieł : traktaty filozoficzno – społeczne , rozważania pedagogiczne , listy o tolerancji , pisma o poglądach na filozofię religii .
Poglądy filozoficzne Locke’a :
– fizyka czyli filozofia naturalna - wiedza o rzeczach materialnych i duchowych , ich strukturze , własnościach i działaniu ;
– etyka czyli filozofia moralna - nauka praktyczna ;
– semiotyka czyli logika - nauka o znakach , którymi umysł się posługuje , chcąc rzeczy zrozumieć albo przekazać innym swoją o nich wiedzę .
Znaczenie filozofii Locke’a :
– Locke jako pierwszy uczynił samo poznanie przedmiotem filozofii , krytycznie omówił jego podstawy , tworząc w ten sposób nową , gnoseologiczną dziedzinę filozofii . Wyprowadzając poznanie z doświadczenia i doświadczeniem je ograniczając , stał się twórcą nowożytnego empiryzmu . Jego empiryzm poznawczy znajdował zastosowanie w empiryzmie moralnym , którego wyrazem miał być utylitaryzm .
– Ideologicznie Locke , mimo pozorów niekonsekwencji , zerwał z metafizycznym poglądem na świat i życie.
Ø (1632-1704)
W dziele Myśli o wychowaniu (1693) zawarł zasadnicze tezy swojej teorii wychowania i nauczania . Teoria wychowania jest budowana w oparciu o własne doświadczenia i wnikliwe badanie psychiki dziecka i jego rozwoju . Dzieło powstało dzięki krytycznemu stosunkowi do swych własnych przeżyć w latach szkolnych oraz dzięki bacznej obserwacji studentów i wychowanków . Myśli o wychowaniu nierozerwalnie łączą ze sobą zagadnienia trzech dziedzin wychowania : moralnego , fizycznego i umysłowego .
– Odrzucił całkowicie teorię wrodzonych idei . Twierdził , że , duszę i umysł dziecka można kształtować dowolnie w procesie wychowania , ponieważ umysł człowieka to „tabula rasa” w chwili narodzin .
– Domagał się całkowitej wolności sumienia i występował ostro przeciwko wszelkim próbom narzucania siłą jakichkolwiek poglądów czy wierzeń religijnych .
– Dążył do powiązania pracy pedagogicznej z potrzebami życia . Powtarzał , że wiedza oderwana od życia , wpajana chłopcom przy pomocy kija i metody pamięciowej , nie przynosi żadnego pożytku .
– Za główny cel wychowania moralnego uważał przyzwyczajanie chłopca do kierowania się zawsze rozumem, do stałej kontroli wszystkich czynów i pragnień . Zasady wychowania powinny być rozumne , nie opierać się na założeniach teoretycznych , lecz na znajomości wychowanka . Istotą wychowania powinna być nie tylko dyscyplina i podporządkowanie się autorytetom , ale także swobodny rozwój osobowości . System wychowawczy musi być oparty na pochwałach i naganach , a nie na karach cielesnych .
– Przywiązywał bardzo wielkie znaczenie do wychowania fizycznego , od którego powinno zaczynać się proces wychowania już w najmłodszych latach . Kładł duży nacisk na przestrzeganie elementarnych zasad profilaktyki i dietetyki oraz na wyrabianie nawyków higienicznych . „ W zdrowym ciele zdrowy duch ! ”
– Wykształcenie stawiał na ostatnim miejscu , daleko po wychowaniu moralnym i fizycznym . Zalecał naukę : języka ojczystego (czytanie , pisanie , stenografia) , potem francuskiego i łaciny (bez gramatyki , tylko konwersacja) , język grecki zalecał tylko tym , którzy mieli pracować naukowo ; zalecał też naukę geografii, arytmetyki , geometrii , chronologii , historii , astronomii , anatomii człowieka , prawa , nauk przyrodniczych , etyki , psychologii ; doradzał naukę wybranego rzemiosła (szczególnie ogrodnictwa lub stolarstwa) ; zachwalał naukę tańca , szermierki , jazdy konnej . Ten bogaty program nauczania był opatrzony zastrzeżeniem , że nauczyciel powinien ograniczyć się do podania tylko ogólnych informacji z wymienionych dziedzin . Zadaniem wychowania nie jest bowiem kształcenie specjalistów , lecz rozwój osobowości i myślenia . Cechą charakterystyczną jest to , że w programie nauczania brak niemal całkowicie tradycyjnych przedmiotów szkoły humanistycznej (np. greki , retoryki) .
– Potępiał konsekwentnie całe wychowanie publiczne , stawiając znacznie wyżej od niego nauczanie prywatne w rodzinnym domu chłopca .
Metody nauczania wg Locke’a :
– usunięcie wszelkiego przymusu , całkowita dobrowolność (błędnie!) , aktywizowanie , dążenie do wyrugowania nudy;
– nauka języka bezpośrednio , metodą konwersacji ;
– podawanie wiedzy stopniowo , zgodnie z chęciami dziecka i jego zainteresowaniami (łatwość , przystępność) ;
– wyrobienie form zewnętrznego obcowania z ludźmi .
Ideał nauczyciela – wychowawcy :
– człowiek mądry , wykształcony , głęboko moralny ;
– musi rozumieć i umieć obserwować dziecko powierzone swej opiece ;
– musi umieć dostosować metody nauczania i wychowania do zainteresowań dziecka ;
– powinien oddziaływać na nie swym własnym przykładem .
Znaczenie dzieła Myśli o wychowaniu :
– ogromne znaczenie teorii pedagogicznej Locke’a dla ogólnego rozwoju teorii i praktyki pedagogicznej , opartej na znajomości psychologii dziecka ;
– całkowity odwrót od tradycyjnej pedagogiki jako odbicie przekształceń społecznych w krajach zachodnich ;
– wskazanie następnym pokoleniom celu wychowania ;
– rozwój nowoczesnych metod nauczania , opartych na aktywizowaniu , budzeniu zainteresowania uczniów problemem , systematycznym i logicznym układzie i wzajemnym powiązaniu przedmiotów nauczania ;
– nowe spojrzenie na wymagania stawiane rodzicom i nauczycielowi (rodzina środowiskiem , w którym zaczyna kształtować się charakter dziecka , rodzice powinni być konsekwentni , spokojni i poważni w stosunku do dziecka).
– pogłębianie się różnic społecznych między przedstawicielami klasy uprzywilejowanej a członkami drobnego mieszczaństwa i ziemiaństwa ; ekskluzywność i elitarność teorii wychowania i nauczania ;
– narzucenie opinii publicznej w Anglii problemu wyższości wychowania domowego nad wychowaniem szkolnym ; podniesienie autorytetu nauczyciela prywatnego , umożliwienie mu swobodnej pracy naukowej i literackiej przez zapewnienie warunków materialnych ;
– wpływ na poglądy w zakresie szkolnictwa angielskiego aż po XX w. , szczególnie w kwestii tzw. kolegiów dla młodzieży bogatej , nacisk na wychowanie fizyczne i kształcenie głównie charakteru , nie umysłu .
Ø (1592-1670)
Był najwybitniejszym przedstawicielem dążeń i marzeń pedagogicznych okresu Oświecenia . Urodził się na Morawach w rodzinie należącej do sekty braci czeskich , którzy rozpoczęli swoją działalność od walki o realizację zasad pierwotnego chrześcijaństwa , głoszącego m.in. idee bezwzględnej równości ludzi . W miarę upływu czasu wyrzekli się wielu radykalnych haseł , pozostali im jednak wierni w dziedzinie oświaty , domagając się udostępnienia nauki przynajmniej w zakresie elementarnym wszystkim dzieciom , bez względu na ich pochodzenie i majątek . Ażeby ułatwić kształcenie się ogółowi młodzieży , bracia czescy usunęli całkowicie ze szkoły elementarnej łacinę i oparli nauczanie wyłącznie na języku ojczystym . ...
pedagogika.koszalin