Ekonomika leśnictwa - wykład I- V (2008)
Literatura: “Zarys ekonomiki leśnictwa” T. Marszałek, M. Podgórski
I Podstawy ekonomiki leśnictwa
II Ogólne zasady i metody szacowania wartości lasu i szacowania strat w drzewostanie
III Podstawy ekonomiki pracy w gospodarstwie leśnym
Zakresy, okresy i czynniki produkcji leśnej.
W leśnictwie polskim, jak i większości państw europejskich wyróżnia się dwa zakresy produkcji produkcji leśnej, mianowicie:
- Zakres produkcji leśnej przy pniu (Ppp), pod którą to rozumie się pozyskiwanie i sprzedawanie sortymentów drzewnych
- Produkcja leśna na pniu (Pnp), pod którą to produkcją rozumie się wyrastanie drzewostanów na wysokość i na grubość, czyli przyrost miąższości drewna
Zakresy te (Pnp, Ppp) mają swoje własne okresy produkcyjne (inne).
Zakres produkcji leśnej przy pniu związany jest z jednorocznym okresem produkcyjnym i umownie przyjmuje się, że trwa on od momentu pozyskania drewna do chwili jego sprzedażyi uzyskania należności za to drewno.
Zakres produkcji leśnej na pniu związany jest z wieloletnim okresem produkcyjnym, który trwa od momentu wysadzenia sadzonek lub wysiewu nasion do momentu uzyskania wieku rębności przez dany drzewostan. Przyjmuje się umownie, że okres ten trwa 100 lat.
Miarą produkcji leśnej przy pniu jest tzw rozmiar użytkowania lasu, czyli rzeczywista ilość pozyskanego drewna (Ru). Z kolei miarą zakresu produkcji na pniu jest przyrost bieżący miąższości drewna (Pb). Różnica między Pb a Ru nazywana jest zmianą zapasu drzewnego na pniu (Zz).
Zdaniem wielu leśników i ekonomistów Zz powinien być wliczany do globalnej produkcji leśnictwa.
Polska – Ru ~ 32 mln m3, Pb ~ 60 mnl m3
Pozyskujemy ponad połowę przyrostu.
W ekonomicznej interpretacji w Polsce pod pojęciem gospodarstwa leśnego rozumie się realizację obu zakresów produkcji leśnej. W celu realizacji obu zakresów produkcyjnych niezbędne są odpowiednie czynniki produkcji leśnej, przez które to rozumie się ogół środków materialnych i niematerialnych, oraz odpowiednio przygotowanych ludzi zaangażowanych w gospodarstwie leśnym. Niekiedy zamiast czynników produkcji leśnej jako synonimu używa się pojęcia siły wytwórcze.
Schemat sił wytwórczych:
Siły wytwórcze
Środki pracy
Przedmioty pracy
Środki produkcji
Ludzie
Surowce
Materiały
Las
Majątek nieruchomy
Majątek ruchomy
Przedmioty pracy – jest to material (rzecz), na którą oddziaływujemy (my) w procesie produkcji (surowce, materiały, paliwa, energia). Cechą przedmiotów pracy jest to, że zużywają się one w jednym cyklu produkcyjnym.
Środki pracy – są to narzędzia, maszyny, za pomocą których (my – ludzie) oddziaływujemy na przedmioty pracy w procesie produkcji. Cechą środka pracy jest to, że nie zużywa się w jednym cyklu produkcyjnym, uczestniczy w wielu cyklach produkcyjnych.
Majątek ruchomy – np maszyny itp
Majątek nieruchomy – np drogi, budynki itp
Typowe dla gospodarki leśnej w Polsce jest to, że decydujący udział ma majątek nieruchomy.
Las jest przedmiotem pracy w trakcie wykonywania wszystkich czynności gospodarczych w lesie.
Las jest środkiem pracy w trakcie wyrastania drzewostanu na wysokość I grubość, czyli w trakcie odkładania się kolejnych słojów na poszczególnych drzewach.
Ta podwójna rola lasu w procesie produkcji bardzo utrudnia prawidłowy rachunek ekonomiczny, rachunek efektywności, rachunek wartości, szacowanie strat itp. Generalnie ta podwóna rola utrudnia przeprowadzenie wszystkich możliwych rachunków.
Koszty produkcji leśnej.
Pod pojęciem kosztów należy rozumieć wartość zużytych środków pracy, przedmiotów pracy i czynnika ludzkiego w procesie produkcji (fakt zakupu urządzenia jest wydatkiem, nie kosztem, płaca jest ekwiwalentem za “zużycie” człowieka. Kosztem jest ta część, która się zużyła w danym okresie czasu -> jest to amortyzacja /w założeniu ekonomicznym/).
Wyróżnia się różne podziały i klasyfikacje kosztów:
1) Podział na koszty własne i społeczne
KW – koszt własny, należy rozumieć jako sumę kosztów materialnych I niematerialnych zużytych w procesie produkcji
KW = C + V
C – paliwa, energia, amortyzacja (zużyte)
V – wynagrodzenia i płace, eszelkiego rodzaje narzuty na płace (ZUS, ubezpieczenia, fundusze celowe /niematerialne/)
KS – koszt społeczny, jest to koszt własny powiększony o nadwyżkę finansową
KS = C + V + m (inaczej KS = KW + m)
M – nadwyżka finansowa, składa się na nią zysk oraz różne podatki I opłaty, które odprowadzane są w przeważającej większości do budżetu państwa na finansowanie sfery budżetowej.
2) Podział kosztów wg miejsca powstania.
Przez miejsce powstania kosztów należy rozumieć miejsce -> oddział, leśnictwo, nadleśnictwo, w którym te koszty powstały, bądź czynność, przy której te koszty powstały
3) Rodzajowy podział kosztów , rozumiemy przez to podział kosztów na jednorodne (najdrobniejsze) grupy kosztów, zarówno materialne jak I niematerialne
4) Podział kosztów na koszty bezpośrednie i pośrednie.
Koszty bezpośrednie to takie koszty, które dadzą się w sposób bezpośredni odnieść do danej czynności, pracy. Np, koszt zużytego paliwa przy pozyskaniu, koszt wynagrodzeń przy pozyskaniu.
Koszty pośrednie to takie koszty, których nie da się odnieść bezpośrednio do danej czynności (danej pracy). Są to głównie tzw koszty ogólnoadministracyjne i koszty ogólnoprodukcyjne.
Suma kosztów bezpośrednich i pośrednich daje całkowity koszt wyprodukowania danego wytworu (rzeczy).
5) Podział kosztów na koszty stałe (istnienia) i koszty zmienne (proporcjonalne).
Przez koszty stałe rozumiemy koszty, które się nie zmieniają wraz ze zmianą wielkości produkcji (np amortyzacja, administracja zarządu)
Koszty zmienne (proporcjonalne) zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji (np paliwo, płaca jednostkowa)
6) Podział kosztów w układzie kalkulacyjnym, jest to podział dowolnej grupy kosztów na tzw jednostki kalkulacyjne. Taką jednostką kalkulacyjną w leśnictwie jest najczęściej 1 m3 drewna, 1 ha lasu, 1 osoba.
Na podstawie kosztów wylicza się szereg wskaźników:
1) Wskaźnik kosztu własnego produkcji 1 m3 drewna na pniu (Km3np)
Km3np =
(C+V) zagosp lasu – koszt własny zagospodarowania lasu
Pb – przyrost bieżący
2) Wskaźnik kosztu własnego pozyskania 1 m3 drewna (Km3pd)
Km3pd =
(C+V) pozyskania drewna – koszt pozyskania drewna
Ru – rozmiar użytkowania
3) Wskaźnik wartości 1 m3 pozyskanego dewna (Wm3pd)
Wm3pd =
(C+V) gosp leśne – całkowity koszt gospodarstwa leśnego (Pnp + Ppp)
4) Wskaźnik kosztu zagospodarowania 1 ha powierzchnii leśnej (Wha)
Wha =
(C+V) zagosp lasu – całkowity koszt zagospodarowania lasu
Pow – powierzchnia “powyższego”
Zasady ustalania cen na drewno I różnicowania cen sortymentowych:
Cena produkcji leśnej (cena drewna), tak jak cena każdego innego produktu składa sie z kosztów poniesionych na wytworzenie tego produktu oraz z nadwyżki finansowej, co symbolicznie można zapisać:
Cpl = C + V + m ( koszty materialne + niematerialne + nadwyżka)
Podstawą wszelkich kalkulacji cenowych w leśnictwie jest cena średnia drewna. Teoretyczną cenę średnią drewna oblicza się za pomocą następującej formuły;
Cena średnia odnosi się do całego gospodarstwa leśnego, z którego pochodzi dane Ru z okresu jednego roku
Muszą być to koszty różne, ponieważ w leśnictwie mamy do czynienia z sezonowością ekonomiczną w zakresie przychodów i kosztów.
Chcąc różnicować ceny sortymentowe trzeba znać następujące element:
1) Cenę średnią – Cśr
2) Wskaźniki wartości użytkowej sortymentu – W sort, który ustalany jest empirycznie na podstawie następujących kryteriów;
a) Rodzaj drewna (względnie gatunek)
b) Wymiary
c) Jakość techniczna (zdrowe, chore, proste, krzywe itp)
d) Względy polityki gospodarczej, mają one za zadanie zachęcać lub zniechęcać do produkowania określonych sortymentów poprzez podwyższanie lub obniżanie wskaźnika wartości użytkowej sortymentu
3) Średnioważony wskaźnik wartości użytkowej dla całej produkcji (Wśr)
W1,W2,W3…Wn – są to wskaźniki wartości użytkowej poszczególnych sortymentów
M1,M2,M3,…Mn – są to miąższości poszczególnych sortymentów
- suma miąższości wszystkich sortymentów
proporcja
Ostateczną cenę, jaką osiągnie drewno na rynku uzależniamy od:
- Podaży i popytu
- Od zasad i warunków sprzedaży drewna
Ze względu na warunki I zasady sprzedaży wyróżniamy następujące rodzaje cen:
1) Cena loco las, co oznacza -> na miejscu w lesie
Wyróżniamy dwie odmiany ceny loco las
a) Cena loco las na pniu – kupujący kupuje rosnący drzewostan, zatem kupujący ponosi koszta pozyskania, zrywki, wywozu itp. Zatem cena loco las na pniu nie uwzględnia kosztów pozyskania drewna
b) Cena loco las przy pniu – oznacza, że sprzedający (n-ctwo) pozyskuje drewno i koszty pozyskania dolicz do ceny drewna
Obecnie w Polsce w Lasach Państwowych zarówno sprzedaż detaliczna jak i hurtowa odbywa się w całości za pomocą cen loco las przy pniu po zrywce.
Wymianie międzynarodowej, jak również przy stosowaniu transport kolejowego I wodnego stosuje się ceny franco. Cena franco oznacza miejsce, do którego koszty I ryzyko transport ponosi producent. (Np cena franco – port odbiorczy Nowy York, port odbiorczy Gdynia).
Obecnie w handle krajowym coraz częściej zamiast określenia franco używa się “loco odbiorca’. Zasad jw.
Obecnie w Polsce dopuszczone są wszystkie możliwe formy i zasady sprzedaży drewna, jeśli nie są one sprzeczne z prawem. Zasady te są określone odpowiednim zarządzeniem Dyr Gen.
Wartość produkcji leśnej (schemat Sudaczkowa)
W leśnictwie w odróżnieniu do innych działów gosp. narodowej mamy do czynienia z wartością odtworzeniową, a nie wytworzeniową drewna. Nie mamy wartości wytworzenia między innymi, dlatego że proces produkcji (wyrast.)trwa 100 lat. W związku z tak długim okresem, z ekonomicznego pkt. widzenia nie wolno sumować kosztów w tak długim okresach. Ponieważ w tak długim okresie, zmienia się wartość pieniądza, zmienia się wartość wytwarzania. Potrzebę obliczania wartości wytworzeniowej drewna uzasadnił SUDACZKOW, na podstawie fikcyjnego, teoretycznego obrębu leśnego o powierzchni 100 ha, w którym 1 ha stanowił zrąb, a pozostałe 99 ha, to drzewostany w wieku 1-99 lat, każdy o pow. 1 ha. Kolej rębu przyjął 100 l. Sudaczkow zadał 2 następujące pytania:
1. Co jest produkcją tego 100 ha fikcyjnego obrębu?
2. Jaka jest wartość tego 1-go ha ?
Udzielił następujące odpowiedzi:
1. Produkcją tego fikcyjnego obrębu jest miąższość drewna pozyskanego z 1-go ha zrębu.
2. Wartość jest równa sumie kosztów poniesionych na całe gospodarstwo 100 ha, to jest w skali roku.
Zatem też mamy tu do czynienia z wartością odtwarzania drewna w danym roku w danej sytuacji i miejscu.
Produkcja globalna leśnictwa i krytyczna ocena metodyki jej obliczania.
P.g.l.- rozumie się rezultat pracy danej jednostki gospodarczej w okresie 1-go roku.
P.g.l.-jest to wartość produktów i usług wytworzonych przez daną jednostkę w okresie 1-go r.
P.g.l.- jest podstawowym wskaźnikiem makroekonomicznym, który określa stan danej gospo- darki na podstawie produkcji globalnej, oblicza się szereg innych dodatkowych wskaźników ekonomicznych charakteryzujących stan poszczególnych branż jak i gospodarki narodowej jako całości. Na produkcję globalną leśnictwa składają się następujące 4 części(elementy):
- wartość pozyskanych i sprzedanych sortymentów.
- wartość pozyskanych a nie sprzedanych (tzw. remanenty)
- wartość pozyskanych użytków ubocznych i legalnie pozyskanej zwierzyny
- wartość świadczonych usług
Teoretyczną wartość P.g.l. oblicza się jako sumę kosztów i nadwyżki finansowej poniesionej przez daną jednostkę gospodarczą w okresie 1-go roku.
...
migotka_17