Figury słów (figurae elocutionis)
figury przez adiekcję (per adiectionem), tzn. powtórzenie lub nagromadzenie tego samego słowa lub grupy słów
figury przez detrakcję (per detractionem), tzn odłączenie, pominięcie elementów zdania, które są konieczne
figury przez sposób uporządkowania (per ordinem), tzn. połączenie zabiegów dodawania i opuszczania w odpowiednich miejscach
geminacja (geminatio) - powtórzenie słowa w kontakcie, najprostszą formą jest wołacz: „Panie, Panie...”, ale nie tylko: „Podnieście, podnieście go, jeśli potraficie z martwych.”
elipsa - pominięcie koniecznego elementu gramatycznego zdania: „I wtedy zobaczył [co?], usłyszał strzał.”
anastrofa - odwrócenie kolejności dwu sąsiadujących słów: „człowiek dobry”
epanalepsa - pomiędzy powtarzane słowo lub grupę zostaje wtrącone inne (moze to być aż parenteza): „Nie może już, nie może...”
zeugma - takie pominięcie elementu w skoordynowanych składnikach, że jego funkcje przejmuje inny składnik łączący całość (może on wystąpić na początku, w środku lub na końcu):
a/ z. prosta - element pominięty był dokładnym odpowiednikiem pozostałego: „Pożądanie zwycięża wstyd, odwaga strach, głupota rozum.”
b/ z. złożona - element pominięty różnił się od pozostałego, jemu paralelnego: w skrajnym przypadku jest jego homonimem (syllepsis): „Bogatszy człowiek i uczciwszy, który ma jedna duszę, niż ten, co ma [dusz] pięćset.”
hyperbaton - rozdzielenie ściśle syntaktycznie połączonych słów przez wstawienie pomiędzy nie części zdania: „ponosić dla kraju, dla narodu ofiary wszelkie”
anadiploza - powtórzenie tego, co jest na końcu członu na początku kolejnego: „Niewiele jest rzeczy równie ważnych w życiu człowieka i społeczeństwa jak posługa myślenia. Posługa myślenia, o której mówię, to w swej istocie nic innego jak służba prawdzie w wymiarze społecznym.”
asyndeton - pominięcie w połączeniu spójników: „wnetże heretycy kościoły wydzierać katolikom, imiona odejmować, dziesięcin bronić, na duchowne dobra najeżdżać, ministry heretyckie stawić, i srodze prześladować Kościół Boży poczęli.”
tmeza (tmesis) - rozdzielenie jednego słowa (prostego lub złożonego) wstawieniem innych: „trzeba pospolitej chronić nam rzeczy”
gradacja (klimaks) - wstępująca anadiploza, kolejno powtarzane słowa stopniowo się wznoszą: „Z niewinności rodzi się zacność, z zacności honor, z honoru władza, z władzy wolność.”
izokolon - zrównanie długości kolonów (członów) lub kommatów (odcinków), zwykle będące też zrównaniem słów: „Macie jednego pana i króla, jedny prawa i wolności, jedny sądy i trybunały, jedny sejmy koronne, jednę spólną matkę ojczyznę miłą, jedno ciało, z rozmaitych narodów i języków skupione i spojone, i dawno zrosłe.”
redycja (redditio, epanadiploza) - klamra, to samo słowo lub grupa na początku i na końcu: „jeden tobie, synu bogini, zamiast wszystkich jeden”
homoioteleuton - podobieństwo brzmieniowe zakończeń poszczególnych kolonów (niezależnie od długości, minimalnie w odcinkach jednowyrazowych): „cokolwiek by było, by zawsze dobrze się nam żyło”
anafora - powtórzenie początku członu lub odcinka (/x.../x....): „Jak wyjaśnię te zniechania Polkom i Polakom? Jak miałbym wyjaśnić mojej babci, gorącej patriotce i założycielce wiejskiej szkoły, że w wolnej Polsce tak mało wysiłku poświęcamy nauce naszych dzieci?”
homoioptoton - zakończenie kolonów tą sama forma przypadka gramatycznego (niezależnie od długości, minimalnie w odcinkach jednowyrazowych): „...i jako głowy ludu,braciej i członków waszych,jako stróżowie śpiącychi wodzowie nieumiejących...”
dysjunkcja - anafora zrealizowana przez powtórzenie synonimów: „stawiłbym czoła każdemu rodzajowi niebezpieczeństwa; naraziłbym się na najbardziej zdradliwe ataki, wystawiłbym się na publiczna nienawiść...”
paromojoza (upodobnienie paromoeosis) - równe człony i złożone z podobnych wyrazów, a więc zawierających homoioteleuton i homoioptoton: „życzenia szczęścia wielkiego, zdrowia trwałego, radości wielkiej i pomyślności wszelkiej”
epifora - powtórzenie zakończenia kolonu albo członu: „najpierw do wojnyy tej podburzał nas Filip, potem opuścił nas Filip...”
chiazm - krzyżowy układ, (termin współczesny ): „dość wymowy, mądrości nie dość”
kompleksja - (complexio, symploke) połączenie anafory i epifory: „tego, kogo senat potępił, tego, kogo lud potępił, tego, kogo powszechny osąd potępił...”
figury przez adiekcję z przekształceniem słowa
paronomazja, annominacja (annomonatio) - podobne brzmienie, ale różne znaczenie; ma różne stopnie: „ dobrego zawsze doborowe towarzystwo”, zabieg pozornej etymologii: „sub dio jakoby sub Deo” (tłum. pod gołym niebem jakoby po Bogiem), zbliża się do paradoksu: „miłością porazić, wolnych zniewolić bez niewoli”, słowa o podobnym przypadkowo brzmieniu i zupełnie różnym znaczeniu: „Którego jadem świat był wszystek chory,/ Wziętaś jest w niebo nad wysokie chory.”
poliptoton - powtórzenie słowa ze zmienioną formą fleksyjną: „człowiek człowiekowi wilkiem”. moze wystepowac we wszystkich pozycjach powtórzeń, jako geminacja, reduplokacja, anafora, epifora kompleksja.
synonimia - powtórzenie synonimów zachodzące we wszystkich formach powtórzeń: „nie zniosę, nie ścierpię, nie pozwolę”
tradukcja (traductio) - niemal identyczne brzmienie, ale różne znaczenie, czyli powtórzenie tylko pozornie tych samych form słownych (wtedy zbliża się do paronomazji): „Mój duch wyzionął ducha.” Użyta w dialogu to antanaklasis (reflexio).
dystynkcja (distinctio, diafora) - powtórne użycie słowa w zmienionym, emfatycznym lub negatywnym, znaczeniu: „kobieta, cóż mogą powiedzieć, to tylko kobieta”
enumeracja (enumeratio) - nagromadzenie w kontakcie, którego składniki są elementami całości: „Wszystko zdradza nas: oczy, mowa i milczenie.”
dystrybucja (distributio) - nagromadzenie na odległość: „Tu port kopią, podwalin teatru tam tłumny lud dogląda, a inni ogromne kolumny ze skał rąbią.”
epitet (ephithethon ) - także metaforyczne, metonimiczne
polisyndeton - połączenie spójnikowe (jeden lub wiele spójników) skoordynowanych wyrazów, odcinków lub członów: „Temi łańcuchy i związkami Chrystus Bóg i Pan nasz do zgody i jedności nas powiązał .”
1. ... bez nowoczesnej edukacji nie będzie nowoczesnego sołeczeństwa. Nie sprostamy wyzwaniom współczesności. Nie skorzystamy z rewolucji informatycznej i nie tylko nie zrozumiemy świata, ale i przez świat nie będziemy zrozumiani.
2. Niewiele jest rzeczy równie waznych w życiu człowieka i społeczeństwa jak posługa myślenia. Posługa myślenia, o której mówię, to w swej istocie nic innego jak służba prawdzie w wymiarze społecznym.
3. Być pracownikiem nauki zobowiązuje! Zobowiązuje przede wszystkim do szczególnej troski o rozwój własnego człowieczeństwa.
4. Dzieje ludzi! Dzieje Narodu sa przede wszystkim dziejami ludzi. A dzieje każdego człowieka toczą się w Jezusie Chrystusie. W Nim stają się dziejami zbawienia.
5. Tak wielu poniosło tak wielkie straty, dzisiaj wyrażamy żal naszego narodu.
6. „Podłączenie” Polaków [do internetu] nie musi być bajką. Nie może być bajką!
7. Idzie między Władysławy i Zygmunty, idzie między Jany i Bolesławy. Idzie nie z imieniem, lecz z nazwiskiem, świadcząc także o wielkości pracy i wielkości ducha Polski.
8. On z kraju był nie dumnych helotów i dumy tej pragnął, by była siłą, by siłę dała, by wartość mocy, potęgę Polski mieć mogła.
9. Świat zobaczył, że rodacy Amerykanie są wielkoduszni i życzliwi, zaradni i dzielni.
10. Ten konflikt zaczął się w czasie i na warunkach wyznaczonych przez innych; skończy się na sposób i w godzinie naszego wyboru.
11. Rozpacz, tragedia i nienawiść trwają tylko pewien czas. Dobro, pamięć i miłość nie mają końca i Pan życia obejmie wszystkich, którzy zmarli, i wszystkich, którzy cierpią żałobę.
12. Ten system nigdy nas nie zawiódł, ale my zawiedliśmy system.
13. Jeśli jest rzeczą słuszną, aby dzieje narodu rozumieć poprzez każdego człowieka w tym narodzie - to równocześnie nie sposób zrozumieć człowieka inaczej, jak we wspólnocie, którą jest naród.
14. Jak nas upewniono, ani smierć, ani zycie, ani aniołowie, ani księstwa, ani potęgi, ani rzeczy przyszłe, ani wysokości, ani głębokości nie mogą nas oddzielić od Boskiej miłości.
15. I dlatego- zanim stad odejdę, poproszę was, abyście całe to duchowe dziedzictwo, któremu na imię Polska, raz jeszcze przyjęli z wiarą, nadzieją i miłością - taką, jaką zaszcepia w nas Chrystus na chrzcie świętym: - abyście nie zwątpili i nie znużyli się, i nie zniechęcili, - abyście nie podcinali sami tych korzeni, z których wyrastamy.
Figury myśli- wg Lusberga
zorientowane na publiczność
zorientowane na sprawę
zwrotu do adresata
figury pytań
figury semantyczne
figury emotywne
figury dialektyczne
figury odnoszące się do 4 kategorii modyfikacji
The9