dojrzałość_szkolna.pdf

mgr Dorota Łuczak

SP nr13

Gorzów Wlkp.

Problem dojrzało ś ci szkolnej i równego startu szkolnego

Rozpoczęcie nauki w szkole jest przełomowym momentem w Ŝyciu dziecka. Przejście dziecka do

szkoły wiąŜe się ze zmianą dotychczasowego trybu Ŝycia. Stawiane są przed nim nowe wymagania i

obowiązki. Oczekuje się od niego panowania określonego zasobu wiedzy oraz umiejętności

podporządkowania się stałym i jednakowym dla wszystkich uczniów wymaganiom. Obowiązki dziecka

moŜna podzielić na dwie zasadnicze grupy. Pierwsza z nich dotyczy nauki szkolnej, druga

przestrzegania określonej dyscypliny, umiejętności współŜycia z rówieśnikami i emocjonalnego

przystosowania się do nowych sytuacji Ŝycia szkolnego. Aby dziecko było w stanie sprostać tym

wymaganiom musi osiągnąć dojrzałość szkolną.

Rozwój dziecka jest zaleŜny od takich czynników jak zadatki wrodzone,

organiczne, własna aktywność dziecka, środowisko oraz wpływ wychowania i

nauczania.

Właściwe przygotowanie dziecka do szkoły rozumiane jest zarówno jako:

wszechstronny rozwój osobowości, czyli rozwój umysłowy, emocjonalno-społeczny, estetyczny i

fizyczny,

nastawienie do szkoły i kolegów,

przybliŜenie dziecku niektórych sytuacji spotykanych w Ŝyciu szkolnym,

kształtowanie umiejętności przydatnych w szkole oraz motywacji uczenia się.

Przygotowanie do szkoły polega na wytworzeniu zespołu umiejętności i przyzwyczajeń oraz takŜe

cech charakteru, które będą przydatne w szkole. We wszechstronnym rozwoju dziecka uczestniczy

rodzina i przedszkole wspomagając się wzajemnie. Rozwój umysłowy i społeczny pobudzany jest

dzięki poszerzaniu doświadczenia Ŝyciowego dziecka przez uczestnictwo w Ŝyciu dorosłych. Dziecko

poznaje rzeczywistość, równocześnie kształtując swoją spostrzegawczość, wyobraźnię, mowę i

myślenie, przejmuje odpowiednie nastawienie emocjonalne. Dziecko gromadzi spostrzeŜenia,

doznania, doświadczenia, które ułatwiają mu później naukę w szkole.

Ocena stopnia dojrzałości szkolnej jest oceną poziomu rozwoju dziecka w danym momencie z

punktu widzenia gotowości do rozpoczęcia nauki. Musimy sobie zdawać sprawę, Ŝe nie jest to tylko

samorzutny rozwój dziecka. Na dojrzałość szkolną składają się róŜnorakie doświadczenia w sferze

motorycznej, umysłowej, emocjonalnej i społecznej, kształtujące się na bazie praw fizjologicznych

rządzących rozwojem dziecka. i

Gotowość do nauki szkolnej jest efektem rozwoju, w którym waŜną rolę odgrywają zabiegi

wychowawczo-dydaktyczne nauczycieli przedszkola i rodziców. Nie jest więc ona stanem, na który

wystarczy po prostu czekać, ale trzeba ją wykształcić poprzez stworzenie dziecku sprzyjających

warunków stymulujących jego rozwój. Warunki te tworzy dziecku przedszkole w ścisłej współpracy z

rodziną. Ocena stopnia dojrzałości szkolnej uzaleŜniona jest od tego jak przebiegało dotychczasowe

Ŝycie dziecka, od tego, czy uczęszczało ono, czy teŜ nie do przedszkola, czy miało okazję

współdziałania z innymi dziećmi w najbliŜszym otoczeniu, czy jego potrzeby poznawcze i uczuciowe

były zaspokajane przez dorosłych, czy wymagania mu stawiane były dostosowane do jego

moŜliwości.

1. Definicja dojrzałości szkolnej

Termin „dojrzałość szkolna” czy teŜ coraz częściej uŜywany „gotowość szkolna” jest niesłychanie

popularny. Najczęściej pojęcie to określa osiągnięcie przez dziecko takiego poziomu umysłowego,

emocjonalnego, społecznego i fizycznego, który pozwoli małemu uczniowi podołać wymaganiom

stawianym przez szkołę, umoŜliwi prawidłowe funkcjonowanie w sytuacjach szkolnych.

E.Gruszczyk - Kolczyńska podjęła prace nad opracowaniem problemu „dojrzałości uczenia się

matematyki na sposób szkolny.” WaŜne jest aby dzieci były odporne emocjonalnie i potrafiły zdobyć

się na wysiłek intelektualny w sytuacjach trudnych i pełnych napięć. „Dobre przygotowanie dziecka do

szkoły zapewnia, Ŝe dziecko dysponuje pewnym zapasem wiadomości i umiejętności, i będzie mogło

sprostać wymaganiom w klasie pierwszej.” ii Jako wskaźniki „dojrzałości do uczenia się matematyki na

sposób szkolny” podaje :

„ umiejętność poprawnego liczenia oraz dodawania i odejmowania w zakresie 10 na konkretach,

zdolność do rozumowania operacyjnego,

zdolność do posługiwania się reprezentacjami obrazowymi i pojęciowymi,

odporność emocjonalną i prawidłowy poziom koordynacji funkcji percepcyjno-motorycznych.” iii

3. Kryteria dojrzałości szkolnej.

Kryteria dojrzałości szkolnej określają wymagania dotyczące przygotowania

do podjęcia nauki, oraz przeciętne moŜliwości rozwojowe przyszłych uczniów.

Najczęściej wymieniane kryteria to:

- zasób umysłowy (wiedza o świecie, zasób słownika biernego i czynnego),

- pamięć i uczenie się ( zapamiętywanie słów, symboli, elementów graficznych),

- poziom myślenia (ujmowanie związków przyczynowo-skutkowych

przedstawionych na obrazkach, wykonywanie prostych działań arytmetycznych, słowne wyraŜanie

swoich myśli),

- rozumienie symboli graficznych oraz analiza i synteza wzrokowo-słuchowa

(odwzorowywanie układu elementów graficznych, analiza słów),

- koncentracja uwagi i wytrwałość w doprowadzaniu podjętych zadań do końca,

- koordynacja wzrokowo-ruchowa, szczególnie w wykonywaniu czynności

manualnych (rysowanie, wycinanie, ubieranie się ...),

- współpraca z innymi w zajęciach wykonywanych zbiorowo (wspólna zabawa

konstrukcyjna, rozumienie sytuacji społecznych),

- podporządkowanie się poleceniom i obowiązkowość.

Wśród wymienionych wskaźników elementy wyznaczające dojrzałość umysłową dziecka oraz jego

dojrzałość społeczno-emocjonalną. Tych ostatnich nie sposób pominąć, bowiem dla dobrego

funkcjonowania dziecka w środowisku szkolnym nie wystarczy sama dojrzałość umysłowa. Codzienne

sytuacje w Ŝyciu rodzinnym i przedszkolnym stanowią źródło kształtowania postaw społecznych. O

społecznej dojrzałości dziecka świadczy między innymi stopień jego samodzielności i zaradności,

zdolność nawiązywania kontaktów z rówieśnikami, umiejętność porozumiewania się z dorosłymi.

Dziecko chętnie podejmuje zlecone przez dorosłych zadania, słucha poleceń i dostosowuje się do

nich.

Kontakty społeczne są istotnym czynnikiem rozwoju mowy. Mowa dziecka sześcioletniego jest na

tyle rozwinięta, Ŝe potrafi ono wypowiadać się pełnymi zdaniami, wyraŜając nie tylko to co widzi, ale

formułując sądy dotyczące prostych związków przyczynowych.

Od dziecka, które przekracza próg szkoły wymaga się rozumienia symboli graficznych,

umiejętności koncentracji uwagi, właściwej koordynacji wzrokowo-ruchowej itp. MoŜna więc przyjąć,

Ŝe gotowość obejmuje wszystkie sfery funkcjonowania dziecka: percepcyjno- poznawczą,

emocjonalno-motywacyjną oraz werbalno- manualną. Dziecko dojrzałe do szkoły potrafi juŜ

wyodrębnić szczegóły z całości oraz scalić wyodrębnione elementy. Zdolność do analizy i syntezy

słuchowo-wzrokowej jest bardzo waŜna przy nauce czytania i pisania.

WaŜnym elementem jest rozwój sprawności ruchowych. Przy ocenie dojrzałości szkolnej musimy

pamiętać, Ŝe dziecko słabsze fizycznie, bardzo drobne, często chorujące moŜe mieć trudności ze

znoszeniem długiego siedzenia w ławce, hałasu, który panuje w szkole. Z ogólną sprawnością

ruchową wiąŜe się sprawność manualna, bardzo waŜna dla opanowania nauki pisania. Dzieci

sprawne ruchowo są bardziej popularne wśród rówieśników, są częściej zapraszane do udziału w

grach i uprawiania sportów zespołowych. Sukcesy w zabawach ruchowych sprzyjają rozwojowi ich

poczucia własnej wartości.

Zapał dziecka do działania jest równieŜ typowym objawem dojrzałości szkolnej. Pozwala mu

podjąć róŜnorakie obowiązki jakie niesie za sobą Ŝycie szkolne, przystosować się do nowych

warunków, sprostać wymaganiom szkoły.

Rozwój dziecka uwarunkowany jest przez cztery grupy czynników, które oddziałują na dziecko i są

ze sobą wzajemnie powiązane :

1 . WyposaŜenie biologiczne, z którym dziecko przychodzi na świat - geny dziedziczone od rodziców i

wrodzone cechy indywidualne, na podłoŜu których formować się będą funkcje psychiczne i fizyczne.

2 . Własna aktywność dziecka jest uwarunkowana przez czynniki biologiczne. Jest to przede

wszystkim prawidłowa budowa i sprawne działanie róŜnych układów i narządów składających się na

organizm dziecka. Na szczególną uwagę zasługuje budowa i funkcjonowanie centralnego układu

nerwowego oraz stan fizyczny dziecka.

Własna aktywność kaŜdego dziecka jest uzaleŜniona od moŜliwości , jakie stwarza otoczenie. Płeć

dziecka ukierunkowuje w znacznej mierze jego aktywność. Dziewczynki chcąc upodobnić się do matki

lub babci, najchętniej bawią się w ubieranie, karmienie, pranie, gotowanie, w sklep. Z tego względu

wcześniej osiągają samodzielność w zakresie samoobsługi i róŜnych czynności dnia codziennego.

Wykazują teŜ większą sprawność w zakresie drobnych ruchów manipulacyjnych. Chłopcy zaś chętniej

niŜ dziewczynki podejmują zabawy ruchowe. W efekcie róŜnorodnych ćwiczeń wykazują większą

tęŜyznę fizyczną, wyŜszą sprawność w zakresie ruchów duŜych oraz zdolność do wzmoŜonego

wysiłku.

3 . Środowisko - rozumiane jako cały świat otaczający dziecko. NajbliŜsze otoczenie to rodzina.

Rozwój dziecka zaleŜy od sytuacji w jego rodzinie. DuŜe znaczenie dla rozwoju mają warunki

materialne i mieszkaniowe, struktura rodziny, liczba dzieci w rodzinie, poziom umysłowy i kulturalny

rodziców, ich właściwości psychiczne i postawy wobec dziecka oraz zaleŜny od nich system

wychowawczy i ogólna atmosfera panująca w rodzinie. Im lepsze są warunki materialne i

mieszkaniowe rodziny, tym większa jest szansa na pełne zaspokojenie róŜnorodnych potrzeb dziecka

(w zakresie wyŜywienia, ubrania, zabawek i rozrywek). Przy złych warunkach mieszkaniowych , czy

teŜ w rodzinie, w której panuje napięta atmosfera, w której brak więzi uczuciowej i zainteresowania

dzieckiem, w rodzinie rozbitej warunki rozwoju są znacznie gorsze.

4 . Wychowanie i nauczanie - od momentu narodzin dziecko podlega tym procesom, uczy się

otaczającego świata przy pomocy dorosłych. To oni podsuwają mu wzory postępowania polegające

na słownych instrukcjach zawierających nakazy i zakazy, na stosowaniu pochwał, nagród oraz nagan.

Oddziałując pozytywnie na dziecko starają się ukształtować jego pewne cechy i umiejętności.

Wychowanie i nauczanie instytucjonalne jest procesem zaplanowanym zgodnie ze znajomością

praw rozwoju i zgodnie z wymaganiami współczesnego świata. Działalność pedagogiczna w

przedszkolu łączy pełnienie zadań wychowania i nauczania, umacnia w środowisku dziecka działanie

czynników sprzyjających jego rozwojowi i eliminuje czynniki szkodliwe.

Rozwój kaŜdego dziecka przebiega w róŜnym tempie. Niektóre juŜ w wieku sześciu lat osiągają

dojrzałość do podjęcia nauki pod względem fizycznym, intelektualnym i społecznym. Inne choć starsze

są jeszcze na niŜszym poziomie.

DuŜą rolę w rozwoju sfer osobowości odgrywa rozszerzenie środowiska wychowawczego dzieci o

zamierzone i planowe oddziaływanie przedszkola, które wykorzystując w swej pracy dydaktyczno -

wychowawczej róŜnorodne formy, metody i środki, wzbogaca wiedzę i doświadczenia wychowanków.

Poziom dojrzałości szkolnej w duŜym stopniu decyduje o powodzeniu dzieci w szkole.

Przygotowanie dziecka do roli ucznia odbywa się nie tylko w roku poprzedzającym pójście do szkoły,

ale i w latach poprzednich, kiedy niezaleŜnie od tego, czy uczęszcza ono do przedszkola, czy

przebywa w domu pod opieką dorosłych, osiąga kolejne etapy rozwoju. MoŜliwości dziecka

przekraczającego szkolny próg są duŜe. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe w momencie startu szkolnego

nie zawsze są równe. Aby ułatwić dziecku start w nowy etap, którym przez wiele lat będzie

systematyczna nauka, rodzice i nauczyciele przedszkola powinni dołoŜyć wszelkich starań aby w pełni

przygotować dziecko do podjęcia nauki wykorzystując przy tym jego aktywność własną i zdolności.

1 Sawa B.: JeŜeli dziecko źle czyta i pisze, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1987, s. 22

2 Gruszczyk - Kolczyńska E., Zielińska E.: Dziecięca matematyka, WSiP, Warszawa 1997

iii

KoŜniewska E.: Diagnoza dojrzałości szkolnej. Problemy Poradnictwa Psychologiczno-Pedagogicznego, 1996 nr2

(5)

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: