Biuletyn 12-2007.pdf

NR 12 (83)

grudzień 2007

Bezpłatny dodatek: płyta DVD

z ﬁ lmem „Głową mur przebĳ esz”

i koncertem „Zegar”

BIULETYN

INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

numer indeksu 374431

nakład 15000 egz.

cena 6,50 zł (w tym 0% VAT)

BIULETYN

INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

ODDZIAŁY IPN

ADRESY I TELEFONY

BIAŁYSTOK

ul. Warsztatowa 1a, 15-637 Białystok

tel. (0-85) 664 57 03

GDAŃSK

ul. Witomińska 19, 81-311 Gdynia

tel. (0-58) 660 67 00

fax (0-58) 660 67 01

KATOWICE

ul. Kilińskiego 9, 40-061 Katowice

tel. (0-32) 609 98 40

KRAKÓW

ul. Reformacka 3, 31-012 Kraków

tel. (0-12) 421 11 00

LUBLIN

ul. Szewska 2, 20-086 Lublin

tel. (0-81) 536 34 01

ŁÓDŹ

ul. Orzeszkowej 31/35, 91-479 Łódź

tel. (0-42) 616 27 45

POZNAŃ

ul. Rolna 45a, 61-487 Poznań

tel. (0-61) 835 69 00

RZESZÓW

ul. Słowackiego 18, 35-060 Rzeszów

tel. (0-17) 860 60 18

SZCZECIN

ul. K. Janickiego 30, 71-270 Szczecin

tel. (0-91) 484 98 00

WARSZAWA

ul. Chłodna 51, 00-867 Warszawa

tel. (0-22) 526 19 10

WROCŁAW

ul. Sołtysowicka 21a, 51-168 Wrocław

tel. (0-71) 326 76 00

BIULETYN INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

Kolegium: Jan Żaryn – przewodniczący,

Łukasz Kamiński, Kazimierz Krajewski, Filip Musiał,

Barbara Polak, Leszek Próchniak, Jan M. Ruman, Jacek Żurek

Redaguje zespół: Jan M. Ruman – redaktor naczelny (tel. 0-22 431-83-74), jan.ruman@ipn.gov.pl

Barbara Polak – zastępca redaktora naczelnego (tel. 0-22 431-83-75), barbara.polak@ipn.gov.pl

Jacek Żurek – sekretarz redakcji (tel. 0-22 431-83-55), jacek.zurek@ipn.gov.pl

Piotr Życieński – fotograf (tel. 0-22 431-83-95), piotr.zycienski@ipn.gov.pl

sekretariat – Maria Wiśniewska (tel. 0-22 431-83-47), maria.wisniewska@ipn.gov.pl

Projekt graﬁ czny: Krzysztof Findziński; redakcja techniczna: Andrzej Broniak;

łamanie: Wojciech Czaplicki; korekta: Anna Kaniewska

Projekt okładki: Piotr Życieński

Adres redakcji: ul. Hrubieszowska 6a, Warszawa

Adres do korespondencji: ul. Towarowa 28, 00-839 Warszawa

www.ipn.gov.pl

Druk: „2 K” s.c., ul. Płocka 35/43, 93-134 Łódź

ODDZIAŁY IPN

ADRESY I TELEFONY

BIULETYN

NR 12 (83)

GRUDZIEŃ

2007

SPIS TREŚCI

ROZMOWY BIULETYNU

Na froncie totalitarnego państwa.

O dziennikarstwie i dziennikarzach w peerelu

ze Sławomirem Cenckiewiczem i Danielem Wicentym

rozmawia Jan M. Ruman ...................................................................... 8

KOMENTARZE HISTORYCZNE

Anna Czocher – „Gadzinówki” i „szczekaczki” ...................................... 14

Adam Chmielecki − „JOT” nadaje .............................................................. 23

Daniel Wicenty − Pospolita twarz SB: przypadek TW „Berety” .......... 29

Witold Bagieński − Znakiem ich sierp i młot ...............................................36

Paweł Szulc − Zabawa w szpiega............................................................... 46

Waldemar F. Wilczewski

powielacz .... 57

Grzegorz Majchrzak – Wierność albo weryﬁ kacja ..................................... 66

Magdalena Filip − Melpomene oczami SB ................................................. 74

Ewa Koj − Zarząd II Sztabu Generalnego WP ....................................... 80

−

ROCZNICE

Marcin Friedrich – Pogadanka dla radiowęzłów .......................................87

SYLWETKI

Maria Wardzyńska − Prezydent Warszawy Stefan Starzyński

−

„N.N.”.. 93

DOKUMENTY

Norbert Wójtowicz − Zaaresztowane „Pamiętniki”

Stefana Kaczorowskiego .................................................................... 99

Wojciech Polak − Wyjeżdżajcie! .................................................................105

Zdjęcia na I i IV stronie okładki Piotr Życieński

INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

WYDARZENIA .......................................................................................... 2

Podsłuchane w białostockim „empiku” ........ 54

Justyna Błażejowska – Potworne i niebezpieczne słowo

−

ABC KOMUNIZMU W POLSCE

Zdzisław Zblewski − Aparat bezpieczeństwa wobec opozycji ................ 108

Herbert Romerstein w IPN – 16 października

Spotkanie z prof. Herbertem Ro-

mersteinem, wykładowcą Institute of

the World Politics w Waszyngtonie,

odbyło się 16 października w sali

konferencyjnej Biura Edukacji Pub-

licznej IPN (ul. Hrubieszowska 6a).

Prof. Romerstein w czasie prezy-

dentury Ronalda Reagana kierował

Amerykańską Agnecją Informacyj-

ną, zwalczającą sowiecką propagan-

dę i działalność dezinformacyjną.

Gość podzielił się z zebranymi swo-

imi wspomnieniami z okresu zimnej

wojny, gdy jako młody ochotnik walczył w Korei, a następnie współpracował z antykomu-

nistycznymi organizacjami emigracyjnymi, m.in. rosyjskim Narodno-Trudowym Sojuzem

(NTS) oraz Organizacją Ukraińskich Nacjonalistów (OUN). Obecnie prof. Romerstein jako

historyk prowadzi badania nad sowiecką inﬁ ltracją USA w latach 40. i 50., zajmuje się także

udziałem w tej akcji agentów KGB pochodzienia polskiego, takich jak Oskar Lange i Bole-

sław Gebert. Jest autorem wielu publikacji naukowych, m.in. The Venona Secrets: Exposing

Soviet Espionage and America’s Traitors (Waszyngton 2000).

„Pro memoria” – zapiski kard. Wyszyńskiego – 29 października

Opracowane przez badaczy IPN i Instytutu Prymasow-

skiego zapiski kard. Stefana Wyszyńskiego obejmują lata

1948–1949 i 1952–1953. Uroczysta promocja opublikowa-

nego nakładem „Soli Deo” i „Apostolicum” tomu odbyła

się 29 października w sali konferencyjno-wystawienniczej

IPN przy ul. Marszałkowskiej 21/25 w Warszawie.

Prezes Instytutu Janusz Kurtyka podkreślił, że notatki

pochodzą z czasu bardzo trudnego dla Kościoła i narodu,

kiedy to komuniści „zdelegalizowali polskie elity”. Wte-

dy oparciem dla narodu był Kościół, na którego czele stał

Prymas Wyszyński. Stąd wyjątkowość tego źródła – ocenił

Kurtyka. Z kolei kard. Józef Glemp powiedział, że te notatki

– pisane na gorąco – były „subiektywne, nie pod publikację”

i dlatego oddają rzeczywistość i nastrój autora. „Ich wartość

polega na świeżości momentu, w jakim były napisane”

– ocenił. Iwona Czarcińska z Instytutu Prymasowskiego uznała, że „Pro memoria” są obrazem

ogromnego prześladowania Kościoła, obrazem bardzo szczegółowym – „dzień po dniu, godzina

po godzinie”. Dodała, że nie wiadomo, co się stało z zapiskami Prymasa z czasu poprzedzające-

go rok 1952, być może zostały zabrane przez bezpiekę z Miodowej podczas jego aresztowania

w 1953 roku. Prowadzący dyskusję dyrektor BEP Jan Żaryn przypomniał dzieło poprzednika

Prymasa Wyszyńskiego, kard. Augusta Hlonda. To on powołał ks. Wyszyńskiego na biskupa

lubelskiego i zainstalował polski Kościół na ziemiach zachodnich, dzięki czemu repatrianci

zdołali łatwiej przeżyć traumę wysiedleń z Kresów. To dziedzictwo potem przejął kardynał Wy-

szyński. Ks. dr hab. Piotr Nitecki mówił, że przedwojenny kapłan diecezji włocławskiej Stefan

Wyszyński był jednym z najlepszych znawców ideologii i praktyki marksizmu. Bp Wyszyński

objął funkcję Prymasa Polski wtedy, gdy w naszym kraju zaczynał się stalinizm. Ta koincyden-

cja to – w opinii ks. Niteckiego – najlepszy dowód tezy, że Pan Bóg na wyjątkowe czasy daje

wyjątkowych pasterzy i przygotowuje ich do funkcji, jakie mają pełnić… Autor wstępu do wy-

dawnictwa, dr Jacek Żurek z BEP, zwrócił uwagę na piękną polszczyznę autora zapisków, „nie-

co archaizowaną, jak z Biblii ks. Wujka, ale nie drażniącą”. Zauważył też „może nie naiwne,

ale zadziwiające” zaufanie Prymasa do władz komunistycznych, w szczególności do Bolesława

Bieruta. W notatkach „są fragmenty, że (autor) mu ufa i wierzy, że ten człowiek chce dobrze dla

Polski” – powiedział. Mirosław Biełaszko z Archiwum IPN przedstawił wyniki swoich badań

na temat inwigilacji biskupa, a potem Prymasa; od ingresu Stefana Wyszyńskiego w diecezji

lubelskiej stale zajmowało się nim 18 informatorów bezpieki, gdy jako Prymas objął diecezje

warszawską i gnieźnieńską, liczba stale „obsługujących” go TW wzrosła do 28. Ci ludzie czy-

tali w bibliotekach wcześniejsze publikacje Wyszyńskiego (reprezentowali nie tylko centralny

aparat MBP, ale i Informację Wojskową). Jedna ze współtwórczyń Instytutu Prymasowskiego

Anna Rastawicka odniosła się do wypowiedzi dr. Żurka o zaufaniu kard. Wyszyńskiego wobec

komunistów. Jej zdaniem „to nie była naiwność, tylko perspektywa, że Bóg kocha wszystkich”.

Ponadto – jak stwierdziła – Prymas miał ogromny szacunek do prawa, a zatem uznawał, że

osoby odpowiadające za państwo polskie są naturalnymi partnerami do rozmów. Według prof.

Wiesława Chrzanowskiego, w zapiskach Prymasa sprzed ponad 50 lat widać istotne znaczenie

społecznej nauki Kościoła – przesłania, które „powinno być głęboko analizowane w trudnym

poszukiwaniu dróg dzisiejszych”. W trakcie dyskusji można było obejrzeć prezentację multime-

dialną, poświęconą kard. Wyszyńskiemu, którą przygotował pracownik BEP Leszek Rysak.

Pamięć o miejscach zbrodni komunistycznych – 30 października

Czy pamięć o miejscach, gdzie popełniano zbrodnie komunistyczne, ma wygasnąć? Czy

pozostać ma jedynie na kartach książek? Czy rację historyczną mamy przyznać katom? Czy

młodzi ludzie powinni odnajdywać i poznawać te miejsca? Jaka będzie w tym rola IPN? Na te

pytania starali się odpowiedzieć uczestnicy konferencji prasowej „Śladami zbrodni”, zorgani-

zowanej w sali wystawienniczej IPN w Warszawie (ul. Marszałkowska 21/25).

Prezes IPN Janusz Kurtyka zwrócił uwagę, że „Śladami zbrodni” to projekt przywra-

cania pamięci, w ramach którego będą odszukiwane i identyﬁ kowane zbrodnie popełnione

przez komunistów. „IPN chce, by projekt ten był zjawiskiem społecznym” – mówił prezes.

Senator Jarosław Gowin powiedział, że cieszy go fakt, iż prawda o kartach historii może być

odsłaniana dzięki takim konferencjom i takiej instytucji jak IPN. „To jedna z najważniejszych

instytucji powstałych w wolnej Polsce, stoi on na straży pamięci Polaków, pamięci o tym, co

w naszej historii mroczne, i o tym, co heroiczne. IPN pełni rolę instytucji, która buduje dumę

narodową” – mówił Gowin. Obecny na konferencji minister Tomasz Merta podkreślał, że

działalność Instytutu przybiera nowe formy, co jest bardzo ważne w edukacji. „Nie opiera się

na schemacie, w którym uczony mówi, a uczniowie słuchają. To jest zaproszenie do wspól-

nego poszukiwania historii, myślenia o przeszłości, zbierania relacji, ta historia zamienia się

wtedy w coś, co dotyczy nas bezpośrednio, a musimy mówić o tym w sposób nowoczes-

ny” – powiedział Merta. W dalszej części koordynator projektu Tomasz Łabuszewski z od-

działu IPN w Warszawie przedstawił szczegółowe założenia projektu „Śladami zbrodni”. Na

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: