Jan Ilczuk
Rady dla piszących prace magisterskie
Sosnowiec 2003
Spis treści
1. Wstęp
2. Budowa pracy magisterskiej
2.1. Strona tytułowa
2.2. Spis treści
2.3. Wstęp
2.4. Podział na rozdziały
2.5. Streszczenie
3. Uwagi redakcyjne o treści pracy
3.1. Układ tekstu na stronie
3.2. Wymogi stawiane tekstowi
3.3. Rysunki
3.4. Tabele
3.5. Wzory
4. Sposoby przygotowania opisów bibliograficznych
4.1. Cytowanie książek
4.2. Cytowanie publikacji zamieszczonych w czasopismach
4.3. Cytowanie publikacji zamieszczonych w wydawnictwach specjalnych
4.4. Cytowanie publikacji drukowanych alfabetem niełacińskim
5. Uwagi końcowe
6. Literatura
7. Załączniki
7.1. Strona tytułowa pracy magisterskiej
7.2. Przykład spisu treści
7.3. Wzór oświadczenia o samodzielności wykonania pracy
7.4. Wyciąg z Regulaminu Studiów w Uniwersytecie Śląskim dotyczącym obrony pracy i egzaminu magisterskiego
Dokonujący się w ostatnich latach postęp techniczny i związany z nim nadmiar informacji o przeprowadzonych badaniach, sprawiają że napisanie poprawnego opracowania naukowego stwarza niekiedy wiele kłopotów. Ostatnio zaobserwowano również problemy natury redakcyjnej, metodycznej i merytorycznej występujące przy pisaniu prac magisterskich. Poprawnie napisana praca magisterska wymaga jasności wypowiedzi, precyzyjnych i logicznych wywodów naukowych tak, aby ułatwić szybki i pozbawiony nieporozumień kontakt pomiędzy autorem pracy a czytelnikiem. Aby przygotować dobrą pracę magisterską, studenci powinni otrzymać niezbędne wiadomości i praktyczne wskazówki w czasie całego toku studiów, a szczególnie na seminariach magisterskich prowadzonych na ostatnich latach studiów. Studenci Wydziału Techniki Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach zagadnienia związane z poprawnym przygotowaniem prac magisterskich omawiają na seminariach magisterskich prowadzonych na kierunku Wychowanie Techniczne na IV i V roku studiów. Pomoc praktyczną w rozwiązywaniu problemów redakcyjnego opracowywania prac magisterskich oferuje również Biblioteka Uniwersytetu Śląskiego [ 1].
Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie podstawowych wiadomości o budowie pracy magisterskiej, a także rad redakcyjnych dotyczących treści pracy, oraz sposobów przygotowania opisów bibliograficznych. Opracowanie jest napisane w formie przewodnika ułatwiającego przygotowanie prac magisterskich, ze szczególnym uwzględnieniem prac z zakresu nauk technicznych wykonywanych przez studentów kierunku Wychowanie Techniczne Wydziału Techniki Uniwersytetu Śląskiego. Zawarte w tym opracowaniu informacje i praktyczne wskazówki zostały zaprezentowane na podstawie doświadczeń i obserwacji Autora niniejszego opracowania, jako nauczyciela akademickiego prowadzącego od wielu lat seminaria magisterskie w Zakładzie Dydaktyki Przedmiotów Technicznych Wydziału Techniki, oraz na podstawie danych literaturowych [2-7].
Praca magisterska jest specyficznym rodzajem tekstu naukowego zawierającym zarówno przegląd literatury, jak również materiał badawczy. Mogą być również prace magisterskie o charakterze opracowania literatury w sposób monograficzny zawierające nowe przemyślenia dotyczące omawianego tematu.
Rozmiarów pracy magisterskiej nie normują żadne przepisy; zazwyczaj obserwuje się prace zawierające około 100 stron
Praca magisterska o charakterze badawczym składa się z części literaturowej i części doświadczalnej podzielonych na rozdziały. Zwykle występują następujące elementy i rozdziały:
- Strona tytułowa,
- Wstęp,
- Rozdziały dotyczące przeglądu literatury,
- Materiał i metody badań,
- Rozdziały opisujące przeprowadzone badania,
- Ogólne omówienie wyników badań,
- Wnioski (podsumowanie),
- Literatura,
- Streszczenie.
Mogą także pojawić się takie części jak: podziękowanie, załączniki, dodatki ( np. elektroniczna wersja pracy magisterskiej, itp.).
Najczęściej podziękowania kieruje się pod adresem promotora, ewentualnie osób czy instytucji, które udostępniły materiały, odpowiedziały na ankietę, pomagały autorowi w przeprowadzeniu badań itp. Podziękowania powinny być napisane prosto i bez specjalnej afektacji.
2.1.Strona tytułowa
Istotnym elementem każdej pracy magisterskiej jest jej staranna szata graficzna. Pracę magisterską rozpoczynamy od opracowania ujednoliconej dla danej jednostki organizacyjnej uczelni, wydziału, strony tytułowej.
Strona tytułowa powinna zawierać następujące dane:
1. Nazwę uczelni, wydziału, jednostki organizacyjnej uczelni, w której napisana jest praca.
2. Imię i nazwisko autora pracy.
3. Tytuł pracy.
4. Imię i nazwisko osoby pod kierownictwem, której napisana jest praca.
5. Nazwę miejscowości uczelni lub wydziału, oraz rok, w którym została napisana praca.
Na stronie tytułowej pracy magisterskiej można także zamieścić logo jednostki organizacyjnej uczelni, w której była wykonywana dana praca magisterska.
Należy pamiętać, że tytuł pracy magisterskiej i inne dane ( nie stanowiące skrótów) zamieszczone na stronie tytułowej nie są zakończone kropką.
Wskazanie osoby kierującej pracą magisterską może być zapisywane w postaci dwóch form:
- praca napisana pod kierownictwem prof. dr hab. Jana Kowalskiego, lub
- praca napisana pod kierunkiem prof. dr hab. Jana Kowalskiego.
Oba sformułowania są poprawne [8].
W przypadku dwóch osób opiekujących się daną pracą magisterską należy umieścić imię i nazwisko promotora pracy oraz imię i nazwisko opiekuna pracy. Na stronie tytułowej pracy powinien być zamieszczony podpis promotora stwierdzający przyjęcie pracy i dopuszczenie jej do obrony.
Przykład strony tytułowej zamieszczono w załączniku 1.
Spis treści umieszczony jest w pracy magisterskiej po stronie tytułowej, po stronie zawierającej podziękowania; powinien on zawierać wszystkie elementy pracy magisterskiej. Podstawowym elementem spisu treści są rozdziały, których liczba jest dowolna, uzależniona jednak od decyzji kierującego pracą i uzgodniona z autorem pracy.
Każde wyróżnienie w spisie treści winno być oznakowane stroną. W pracach naukowych zalecany jest układ numeryczny tytułów w systemie cyfrowym wielorzędowym. Jest to układ bardzo przejrzysty, gdyż jasno określa pozycję poszczególnych tytułów. Poszczególne podrozdziały zaleca się zaznaczać od wcięcia. Układ numeryczny rozdziałów i podrozdziałów powinien być jednolity w całej pracy. Przykład fragmentu spisu treści w układzie numerycznym zamieszczono w załączniku 2.
Numerowanie stron pracy magisterskiej można rozpoczynać począwszy od strony tytułowej, lub od strony zawierającej wstęp.
Wstęp jest takim rozdziałem pracy magisterskiej, w którym następuje przedstawienie motywacji podjęcia tematu pracy, zorientowanie czytelnika w dostępnej literaturze, a także wyjaśnienie tytułu pracy. W rozdziale tym poza podaniem wiadomości przybliżających problematykę pracy magisterskiej należy:
- określić charakter i rodzaje źródeł, z których autor korzystał,
- opisać metody badań stosowane w pracy,
- wysunąć cel pracy (hipoteza robocza), w którym należy podkreślić uzasadnienie naukowe lub praktyczne podjętych badań.
Hipoteza robocza pracy magisterskiej powinna pojawić się pod koniec wstępu, dlatego, że można ją przedstawić dopiero wtedy, gdy istnieją odpowiednie ku temu przesłanki. Opis realizacji zamierzonego celu pracy powinien być skorelowany z treścią poszczególnych rozdziałów części literaturowej pracy. Wstęp ma informować o treści pracy, postawionych problemach i ich wzajemnych powiązaniach, a nie być powtórzeniem spisu treści.
Wstęp zwykle pisany jest po zakończeniu pracy magisterskiej, gdy autor ma konkretny obraz całości pracy.
Podstawową jednostką pracy magisterskiej jest rozdział, dzielony w wielu przypadkach na podrozdziały. Poszczególne rozdziały i podrozdziały powinny być odpowiednio wyróżnione graficznie w tekście pracy. W tekście pracy należy zachować hierarchię partii tekstu, podział na „Część literaturową" i „Część badawczą" („Część doświadczalną") zaleca się pisać dużymi literami (16 punktów bold), tytuły rozdziałów zaleca się pisać czcionką o wysokości 14 punktów - bold, a tytuły podrozdziałów czcionką 12 punktów - bold.
Rozdziały zawsze należy zaczynać od nowej strony. W celu graficznego wyróżnienia tytułu rozdziału należy zachować zwiększony odstęp między nim a następującym po nim podtytule lub wierszem tekstu pracy. Wyróżnienia tytułów rozdziałów i podrozdziałów mus/ą być jednolite w obrębie całej pracy. Wszystkie tytuły pisze się zawsze bez użycia skrótów i nie stawia się kropki po tytułach rozdziałów i podrozdziałów.
W pracy magisterskiej wszystkie rozdziały muszą się dzielić według tych samych kryteriów i takich samych oznaczeń ( np. układ numeryczny). Podział na rozdziały i podrozdziały pracy powinien być zgodny ze spisem treści.
W rozdziałach części literaturowej pracy należy dokonać omówienia całości literatury bezpośrednio związanej z tematem pracy i zagadnieniami związanymi z częścią doświadczalną [2,3]. Rozdziały tej części pracy powinny zawierać również niezbędne wiadomości dodatkowe łączące w całość przegląd literatury i materiał badawczy pracy. W części literaturowej pracy magisterskiej powinny być zawarte, zatem wszystkie wiadomości niezbędne do zrozumienia rozważań uzasadniających hipotezę główną i hipotezy szczegółowe pracy.
W części badawczej ( doświadczalnej) pracy znajdują się rozdziały zawierające opis materiałów i metod badań, przedstawiające wyniki badań i ich omówienie. Wyniki badań przedstawia się zwykle w postaci tabel, rysunków, niektóre wyniki można przedstawić w formie tabelarycznej zamieszczanej w formie aneksów dołączonych do pracy.
W rozdziale „ Omówienie wyników" dokonuje się analizy otrzymanych rezultatów pod kątem hipotezy głównej postawionej na początku pracy. Analiza wyników dokonywana jest w formie uogólnień, porównań z danymi literaturowymi i wyciągania wniosków. W tej części pracy należy się również ustosunkować do kwestii podjętych w pracy, ale nie całkowicie rozstrzygniętych, oraz do kwestii, które nie zostały podjęte, ale zostały zgłoszone. Można też eksponować refleksje o tym, dlaczego osiągnięto taki a nie inny wynik, co może być nawiązaniem także do możliwości dostępu do literatury, możliwości przeprowadzenia określonego eksperymentu, badania ankietowego itp.
Na podstawie „Omówienia wyników" można wykazać czy otrzymane wyniki można wykorzystać jako fundament wartościowy pracy, publikacji, czy należy te badania kontynuować lub czy wymagają one powtórzenia celem wyciągnięcia prawidłowych wniosków.
Każda praca magisterska kończy się wysunięciem istotnych wniosków. We wnioskach powinny być zawarte najważniejsze tezy pracy przedstawione w skondensowanej formie. Wnioski są podsumowaniem najistotniejszych wyników i weryfikacją hipotezy głównej pracy.
Streszczenie jest tym elementem pracy magisterskiej, w którym zawarte są najważniejsze i najistotniejsze wyniki pracy. W streszczeniu dokonuje się omówienia głównej hipotezy pracy, opisu materiału badań i metod stosowanych w badaniach, a także znaczenia głównych wyników pracy Streszczenie kończy się zwykle ostateczną konkluzją podsumowującą całość pracy.
Układ streszczenia powinien być następujący:
1. Tytuł pracy napisany dużymi literami o wysokości 14 punktów, rozmieszczony centralnie na stronie.
2. Imię i nazwisko autora pracy (wysokość liter 12 punktów, rozmieszczony centralnie na stronie,).
3. Tekst streszczenia napisany czcionką Times New Roman o wysokości 12 punktów z interlinią 1,5.
Objętość streszczenia nie powinna przekraczać 1 strony.
3. Uwagi redakcyjne o tekście pracy
Pracę magisterską pisze się tylko po jednej stronie kartki białego papieru kserograficznego o formacie A4 (219 x 297 mm), tekstem ciągłym z uwzględnieniem rozdziałów, podrozdziałów i akapitów. Tekst na stronie powinien być rozpostarty w sposób proporcjonalny, co oznacza zachowanie lewego i prawego marginesu, a także skorelowaną z szerokościami marginesów odpowiednią odległość tekstu od góry i od dołu strony.
Zazwyczaj na stronie umieszczana jest tylko jedna kolumna tekstu.
Tekst pracy magisterskiej powinien być napisany w edytorze Word for Windows, czcionką Times New Roman w wysokości 12 punktów z interlinią 1,5. Zaleca się stosowanie następujących rozmiarów marginesów [4]:
- górny: 2,5 cm,
- dolny: 2,5 cm,
- prawy: 2,0 cm,
- lewy: 3,5 cm.
Tekst winien być napisany z uwzględnieniem akapitów, mających na celu oddzielenie od siebie poszczególnych myśli lub ciągów myślowych autora. Wcięcie akapitu z lewej strony powinno wynosić 1,25 cm (ustawienie standardowe).
Strony numerowane są cyframi arabskimi bez żadnych dodatkowych oznaczeń (np.1).Numer strony umieszcza się centrycznie na dole strony. Na stronie tytułowej nie umieszcza się oznaczenia strony. Zaleca się, aby u góry strony nie pisać tytułu poszczególnych rozdziałów w formie nagłówka strony.
Tekst pracy magisterskiej, jako pracy o charakterze naukowym, powinien być napisany językiem z zachowaniem norm i rygorów obowiązujących dla języka naukowego [2,5] Podstawową cechą języka naukowego jest jednoznaczność. Przy opisie wykonywanych czynności należy stosować formę bezosobową, np. zestawiono układ pomiarowy, a nie zestawiłem układ pomiarowy. Tekst pracy może być pisany w formie opisowej, wykładowej, jak i w formie dyskusyjnej.
W pracy magisterskiej przy wyliczeniach stosuje się następujące reguły:
- każdy kolejny punkt wyliczenia poprzedzony jest akapitem,
- wyliczane punkty oddzielone są przecinkiem lub średnikiem,
- zakończenie wyliczania kończy kropka.
Pisanie w cudzysłowie należy stosować tylko w trzech przypadkach[6]:
- przy cytowaniu tekstu. Cytowanie oznacza dosłowne przytoczenie tekstu wypowiedzianego lub napisanego, połączone z jednoczesnym wskazaniem źródła. Nawet wtedy, gdy cytat wyróżnia się odmiennym krojem czcionki, stosowanie cudzysłowu jest niezbędne.
- przy pisaniu nazw czasopism ( gazet). Oznaczenie czasopism naukowych pisane skrótem, na który składają się duże litery kolejnych wyrazów nazwy, nie jest objęte cudzysłowem.
- w okolicznościach szczególnych, w których chodzi o wyeksponowanie oryginalności sformułowania.
Skróty tworzone specjalnie dla danej pracy magisterskiej nie mogą mieć takiej formy Jak skróty ogólnie przyjęte, odnoszące się do innych wyrazów lub wyrażeń. Utworzone skróty powinny być objaśnione w tekście pracy, np. T W - tarcie wewnętrzne, lub przedstawione w postaci wykazu skrótów.
Zasady skracania wyrazów sprowadzają się do takich reguł, jak:
a. pozostawienie pierwszej litery wyrazu opatrzonej kropką, np. stronica = s.;
b. opuszczenie końcowej części wyrazu zastąpionej kropką, np. artykuł = art.;
c. ściągnięcie czyli opuszczenie niektórych liter w środku wyrazu, np. rękopis = rps.;
d. ściągnięcie, wyrazu z równoczesnym opuszczeniem jego końcowej części zastąpionej kropką, np. nadliczbowy = nlb.
Jeżeli skrót kończy się na samogłoskę miękką, przy czym miękkość jest oznaczona literą i, to w tym skrócie miękkości tej nad literą nie zaznaczamy, np. godz. (godzina), mies. (miesięcznik), a nie godź. , mieś.
Zdanie kończące się skrótem zakończonym kropką nie wymaga kropki oznaczającej koniec zdania.
Przyjętymi skrótami zwrotów są por. (porównaj), pt. ( pod tytułem), tzn. (to znaczy), tzw.( tak zwany), np. ( na przykład), tj. (to jest), jw. (jak wyżej), itd. (i tak dalej), itp. (i tym podobne), i in. (i inne), m.in.(między innymi), ok. (około), br. (bieżącego roku), ub. r. (ubiegłego roku).
Przy liczbach oznaczonych cyframi arabskimi lub rzymskimi dopuszczalne są skróty: nr (numer), cz. (część), rys.(rysunek), tab. (tabela), w. (wiek), r. (rok), p.n.e. (przed naszą erą). W opisach bibliograficznych należy stosować [4] :
- skróty pisane dużą literą: T. - tom, Red. - redaktor, Przeł.-przełożył, Oprac. -opracował,
- skróty pisane małą literą: nr - numer, z. -zeszyt, s.- strona , rozdz.- rozdział.
Jednostki wielkości fizycznych podajemy po wartości, oddzielając spacją wartość od jednostki; bez spacji podajemy % i °C, np. 20%, 85°C. W przypadku jednostek miar i wag stosujemy skróty: mm (milimetr), m (metr), ha ( hektar), kg (kilogram), l (litr). Jednostki miar powierzchni i objętości oznaczamy przez stosowanie górnych frakcji, a nie za pomocą skrótów i kw.(kwadraty) lub sześć. (sześciany). Piszemy, zatem: 1 km2, 2 m3.
W pracy magisterskiej nic zależy zaczynać zdań od znaku w związku z wymogiem zaczynania każdego zdania od dużej litery, np. zamiast l stycznia 2003 roku, powinno być: Dnia 1 stycznia 2003 roku.
W celu wyróżnienia pewnych słów lub fragmentów tekstu powinno używać się spacji, pogrubienia lub kursywy.
Materiał ilustracyjny pracy stanowią: rysunki, wykresy, schematy, diagramy. Obejmuje się go wspólną nazwą: „rysunek". Każdy rysunek powinien być opatrzony numerem i podpisem. Podpis umieszcza się pod danym rysunkiem - wysokość czcionki 12 punktów, odstęp pomiędzy wierszami 1. Rysunki numerujemy kolejnym numerem cyframi arabskimi (np.Rys.1. Schemat aparatury pomiarowej). W podpisie rysunków na końcu zdania nie stawiamy kropki.
Jeżeli korzysta się z ilustracji z innych publikacji należy podać w podpisie pod rysunkiem źródło literaturowe w nawiasie kwadratowym. W przypadku braku informacji o źródle pochodzenia ilustracji, uważa się, że jest ona oryginalnym opracowaniem autora pracy magisterskiej.
W tekście pracy należy umieszczać informację o zamieszczonych rysunkach. Rysunki należy umieszczać możliwie najbliżej informacji podanej w tekście. Rysunki zamieszczone w pracy powinny być wykonane starannie i czytelnie, tak, aby praca stawała się bardziej przejrzysta i zrozumiała dla czytelnika.
W przypadku wszystkich zestawień słowno - liczbowych uszeregowanych w ramki należy stosować nazwę „tabela". Tabele zamieszczane w pracach magisterskich muszą mieć jednolita budowę i być przejrzyste oraz czytelne. Każdą tabelę należy opatrzyć tytułem i kolejnym numerem oznaczanym cyframi arabskimi. Numer / tytułem tabeli umieszcza się naci tabelą [4],
Tabela składa się z kolumn i wierszy. Każda kolumna i wiersz tabeli powinny mieć nagłówek; kolumny i wiersze należy numerować cyframi arabskimi. Jednostki należy podawać w tytułach, (jeżeli są wspólne dla wszystkich rubryk tabeli) lub w nagłówkach kolumn i wierszy w nawiasach kwadratowych, nie powtarzając ich w pozostałych rubrykach. Numerowanie kolumn i wierszy ułatwia korzystanie z tabel, szczególnie w przypadku tabel o znacznych rozmiarach. Gdy tabela wymaga przeniesienia na następną stronę, nad przeniesioną częścią należy powtórzyć numer tabeli oraz tytuł dodając w nawiasie określenie: ciąg dalszy lub skrót cd.
Informację o tabeli należy zamieszczać w tekście pracy, a tabele prezentować najbliżej miejsca, w której o niej jest mowa. W tytule tabeli należy umieszczać dane o źródle, z którego pochodzi treść tabeli. Informacje o danych literaturowych można nie podawać jedynie wtedy, gdy wszystkie dane zawarte w tabeli pochodzą od autora pracy. Jeżeli niektóre dane prezentowane w tabeli wymagają dodatkowych informacji i wyjaśnień, to umieszcza się je bezpośrednio pod tabelą; stosując odpowiednie oznaczenia, np. małe litery alfabetu lub gwiazdkę.
W tabeli nie można pozostawiać pustych miejsc. W celu wypełnienia rubryk stosuje się następujące symbole:
· kreska ( - ) - zjawisko nie występuje,
· ...
ETI_sosnowiec