psychologia nieświadomości

pomiędzy filozofią

a psychoanalizą

Margetts (1953) i Ellenberger (1957) tradycja:

•                     „Nieświadomość przed Freudem”.

•                     W roku 1960 pojawia się najważniejsza książka tego nurtu:

•                     Whyte, The Unconscious Before Freud.

•                     Od najdawniejszych czasów, ludzie przypuszczali istnienie umysłowej aktywności zachodzącej poza stanem czuwania.

idea nieświadomości - archaiczna

•                     Upaniszady.

•                     Listy francuskich jezuitów z XVII wieku opisujących wierzenia Irokezów i Huronów.

•                     Oskar Pfister (1932) znajduje ją u Indian Nawaho.

•                     Teksty buddyjskie.

prekursorzy idei nieświadomości
w tradycji śródziemnomorskiej

•                     Platon (k)

•                     Plotyn

•                     Aureliusz Augustyn

•                     Pseudo-Dionizy Areopagita

•                     Tomasz z Akwinu

•                     Johannes Eckhart

•                     Paracelsus

•                     Jakub Boehme (w)

Plotyn

•                     Co innego myśl, a co innego uświadamianie myśli i - uświadamiamy. Jesteśmy myślimy wprawdzie zawsze, ale nie zawsze sobie świadomi, gdy: myśl się odbija i życiowe działanie duszy zostanie jakby odepchnięte z powrotem na podobieństwo odbicia na gładkiej, błyszczącej i spokojnej powierzchni w zwierciadle.

•                     Kiedy zatem: ono pęknie na kawałki z powodu zaburzeń w harmonii cielesnej, wtedy myśl i umysł myśli bez odbicia i wtedy jest już tylko czysta myśl bez wyobrażenia.

Nieświadomość
ideą antykartezjańską

•                     Momentem kluczowym dla hipotezy nieświadomości po Kartezjuszu był przełom XVII i XVIII wieku.

•                     W roku 1690, Locke – pisał jeszcze, że "jest niemożliwe, żeby spostrzegać bez świadomości, że się spostrzega" (It is impossible to perceive without perceiving that he does perceive).

•                     Jednak już w tym samym roku angielski Platonik John Norris twierdził: "Możemy posiadać idee, których nie jesteśmy świadomi" (We may have ideas of which we are not conscious).

terminologia

•                     Kategorie Unbewusstsein (nieświadomość) i bewusstlos (bezwiedny) - wprowadza uczeń Wolffa, profesor fizjologii z Lipska, Ernst Platner w 1776 roku - do opisu ciemnych, niewyraźnych percepcji…

•                     …a następnie popularyzują je Goethe, Schiller i Schelling między rokiem 1780 a 1820.

Kames et consortes

•                     W języku angielskim słowo "nieświadomy" - unconscious - jako przymiotnik, pojawiło się w roku 1751 w tekście szkockiego filozofa Henry Kamesa…

•                     oraz, w tym samym roku, w książce Roberta Whytta poświęconej mimowolnym ruchom u zwierząt…

•                     …a częściej, dopiero po roku 1800, na przykład, w pismach Wordswortha i Coleridge'a.

najważniejsze postaci:
Leibniz

•                     Zasada ciągłości zjawisk: filozoficzna podstawa dla hipotezy nieświadomości.

•                     pomysł progu percepcji, oraz teoria, że te same spostrzeżenia, których jesteśmy świadomi, mogą być także obecne w naszym umyśle w postaci podprogowych percepcji, kiedy one znajdują się poniżej owego progu (Ellenberger).

•                     F. A. Mesmer oraz markiz de Puysegur (1784) „pojęcie nieświadomości w kontekście snu, somnambulizmu, naturalnego oraz wywołanego, dysocjacji”

•                     J.F. Herbart - „mechanika wyobrażeń”

•                     A. Schopenhauer - nieświadoma wola.

•                     C.G. Carus: Psyche (1846) „klucz do zrozumienia natury świadomego życia duszy leży w sferze nieświadomości”.

•                     W.B. Carpenter - unconscious cerebration, 1854.

•                     C. Darwin: naturalistyczna wersja Schopenhaueryzmu - koncepcja nieświadomego umysłu ukrytego w przyrodzie.

Eduard
von Hartmann

•                     „Filozofia zasady bezwiednej” (1868): najważniejsza przedfreudowska książka o nieświadomości, które ma w ciągu dziesięciu lat osiem wznowień.

•                     Eduard von Hartmann analizuje w niej 26 aspektów nieświadomej psychiki.

•                     Do zasłużonych dla rozwoju idei nieświadomości zaliczeni: Leibniz, Hume, Kant, Fichte, Herder, Schelling, von Schubert, Jean Paul (Richter), Hegel, Schopenhauer, Carus, Herbart i Fechner.

między 1872 a 1880 - siedem książek ze słowem „nieświadomość” w tytule:

•                     W B. Carpenter, Nieświadoma aktywność mózgu (Unconscious Action of the Brain), 1872;

•                     J. C. Fischer, Hartmanna filozofia zasady bezwiednej. Okrzyk bólu zdrowego przedstawiciela ludzkości

              (Hartmann's Philosophie des Unbewussten. Ein Schmerzenschrei des gesunden Menschenverstandes), 1872;

•                     J. Volkelt, Nieświadome i pesymizm

              (Das Unbewusste und der Pessimismus), 1873;

wydawniczy boom?

•                     C. F. Flemming, Przyczynek do pojęcia nieświadomej czynności duszy

              (Zur Klärung des Begriffs der unbewussten Seelen-Thätigkeit), 1877;

•                     A. Schmidt, Przyrodoznawcze podstawy filozofii zasady bezwiednej

              (Die naturwissenschaftlichen Grundlagen der Philosophie des Unbewussten), 1877;

•                     E. Colsenet, Nieświadome życie umysłu

              (La Vie Inconsciente de l'Esprit), 1880;

•                     S. Butler, Nieświadoma pamięć  (Unconscious Memory), 1880.

Lancelote Law Whyte (1960):

•                     Podstawowa idea nieświadomych procesów psychicznych była (w po-Kartezjańskiej Europie): możliwa do pomyślenia (conceivable) około roku 1700, stała się przedmiotem dyskusji (topic) w okolicach roku 1800, zaś od 1870-1880 roku - zaczęła być modna (fashionable), wręcz banalna.

•                     Formuła "nieświadomych procesów psychicznych" "jest właściwie zapowiedzią sui generis programu badawczego, zmierzającego do odkrycia rzeczywistej struktury oraz funkcji psychiki w ramach pojedynczej doktryny, która zastąpiłaby upadający dualizm" .

•                     W konsekwencji the first person data psychology ustępuje the third person data psychology, utrwala się monizm i przekonanie, że nie można zbudować wartościowej wiedzy o człowieku na podstawie jego samowiedzy (w tym introspekcji).

•                     I to jest najważniejsze dla psychologii, jako nauki, co docenili nawet behawioryści, jak Skinner czy Hebb.

Skinner

•                     "Jest rzeczą interesującą, że część argumentów dostarczyli behawiorystom psychoanalitycy, którzy twierdzili, że chociaż człowiek może zdawać sobie sprawę z pewnej części swojego życia psychicznego, to jednak nie dotyczy to całej psychiki. Ten rodzaj myślenia, który Freud nazywał nieświadomym, przebiegał bez wiedzy podmiotu.

•                     Freud […] dostarczył behawioryzmowi argumentów za tym, że procesy psychiczne co najmniej nie wymagają świadomości. Jego dowody na to, że myślenie zachodzi bez introspekcyjnego rozpoznania, były w sposób oczywisty w duchu Zasady Oszczędności Lloyda Morgana. […] Dowody eksperymentalne, potwierdzające słuszność jego założeń, zaczęły szybko narastać" (Skinner, 1963).

Opętanie, owładnięcie, duchy nieczyste

•                     W kulturze śródziemnomorskiej najpierw przeważały wyjaśnienia o charakterze sakralnym.

•                     Później pojawiły się koncepcje pośrednie: wprowadzające wątki naturalistyczne, jednak pozostawiając elementy nadprzyrodzone, czy parapsychologiczne.

•                     Na przełomie XVIII/XIX wieku pojawiły się zdecydowane próby uchwycenia obserwowanych zjawisk za pomocą aparatury pojęciowej i empirycznej obywającej się bez odniesień do sfery niematerialnej/nadnaturalnej.

Legion demonów, duchy zmarłych, uprzednie wcielenia czy naprzemienne osobowości?

•                     Pierwsze koncepcje chorób mentalnych preferowały wyjaśnienia posesywno- demonologiczne.

•                     Na następnym etapie, odwoływano się do fluidów, tajemniczych energii, magnetyzmu.

•                     W XVIII wieku pojawiły się wyjaśnienia, w których istotną rolę zaczęła odgrywać hipoteza nieświadomości (w różnych wersjach).

Egzorcyzmy

Agrippa von Nettesheim
Heinrich Cornelius (1486 – 1535)  

•                     Autor koncepcji pośredniej: łączącej motywy religijne i przyrodnicze.

•                     Szatan atakuje takie kobiety, które są chore, gdyż wtedy ich wola i rozeznan...