Kompetencje szczególne wyznaczają dwie instytucje proceduralne:

a)     właściwość,

- ustawowa – normują ją ustawy. Wyróżnia się tu:

Właściwość rzeczowa (Art. 20) – to zdolność organu do rozpoznawania określonej kategorii spraw. Właściwość tą określają ustawy prawa materialnego np. organem właściwym w sprawach wywłaszczenia nieruchomości jest starosta (ustawa o gospodarce nieruchomościami),

Właściwość miejscowa (Art. 21) -  to zdolność organu do rozpatrywania określonej kategorii spraw na oznaczonej części terytorium państwa (gmina, powiat).Ustala się ją:

   - w sprawach dotyczących nieruchomości - według miejsca jej położenia; jeżeli nieruchomość położona jest na obszarze właściwości dwóch lub więcej organów,orzekanie należy do organu, na obszarze którego znajduje się większa część nieruchomości,

   - w sprawach dotyczących prowadzenia zakładu pracy - według miejsca, w którym zakład jest, był lub ma być prowadzony,

   - w innych sprawach - według miejsca zamieszkania (siedziby) w kraju, a w braku zamieszkania w kraju - według miejsca pobytu strony lub jednej ze stron; jeżeli żadna ze stron nie ma w kraju zamieszkania (siedziby) lub pobytu   według miejsca ostatniego ich zamieszkania (siedziby) lub pobytu w kraju,

  - jeżeli nie można ustalić właściwości miejscowej w sposób wskazany powyżej, sprawa należy do organu właściwego dla miejsca, w którym nastąpiło zdarzenie powodujące
wszczęcie postępowania, albo w razie braku ustalenia takiego miejsca - do organu  właściwego dla obszaru dzielnicy Śródmieście w m. st. Warszawie.

Właściwość instancyjna (Art. 15) - wynika  z zasady, że postępowanie administracyjne jest dwuinstance. Jest to zdolność organu do weryfikacji spraw w toku instancji. Organ wyższej instancji może rozpoznawać środki zaskarżenia na rozstrzygnięcia organu I instancji. Jak wojewoda wyda decyzję to odwołujemy się do ministra.

- delegacyjna – organ wyższego stopnia może przekazać sprawę do rozpoznania przez organ niższego stopnia innemu podległemu organowi (np. wojewoda dolnośląski rozpatruje sprawę ale prezes RM może delegować, oddać sprawę wojewodzie śląskiemu).

Art. 156 mówi, że organ administracji publicznej stwierdza nieważność decyzji, która wydana została z naruszeniem przepisów o właściwości.

Art. 138 §2 – organ odwoławczy może uchylić zaskarżona decyzję w całości i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia przez organ I instancji, gdy rozstrzygnięcie sprawy wymaga uprzedniego przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego w całości lub w znacznej części. Przekazując sprawę organ ten może wskazać, jakie okoliczności należy wziąć pod uwagę przy ponownym rozpatrzeniu sprawy.

b)                 Wyłączenie – może dotyczyć pracownika, organu, członka organu kolegialnego. Ma ono na celu eliminowanie braku obiektywności organów mających właściwość do rozpatrywania spraw.

Pracownik podlega wyłączeniu w postępowaniu w sprawie:

1.      w której jest stroną, albo pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy może mieć wpływ na jego prawa i obowiązki,

2.      swego małżonka albo krewnych i powinowatych do drugiego stopnia*,

3.      osoby związanej z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli*,

4.      w której był świadkiem lub biegłym albo był lub jest przedstawicielem jednej ze stron,
albo w której przedstawicielem strony jest jedna z osób wymienionych powyżej,

5.      w której brał udział w niższej instancji w wydaniu zaskarżonej decyzji,

6.      z powodu której wszczęto przeciw niemu dochodzenie służbowe, postępowanie
dyscyplinarne lub karne,

7.      w które jedną ze stron jest osoba pozostająca wobec niego w stosunku nadrzędności służbowej.

- wyłączenie także po ustaniu.

Pracownika wyłącza bezpośredni przełożony: na żądanie pracownika, na żądanie strony, z urzędu.

Wyłączony pracownik podejmuje tylko czynności nie cierpiące zwłoki ze względu na interes społeczny lub ważny interes stron.

Organ podlega wyłączeniu od załatwienia sprawy dotyczącej interesów majątkowych:

-          jego kierownika lub jego małżonka, krewnych i powinowatych do drugiego stopnia oraz osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli -
wtedy sprawę załatwia organ wyższego stopnia nad organem załatwiającym sprawę,

- osoby zajmującej stanowisko kierownicze w organie bezpośrednio wyższego stopnia lub jego małżonka, krewnych i powinowatych do drugiego stopnia oraz
osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli – wtedy sprawę załatwia organ wyższego stopnia nad organem, w którym osoba wymieniona zajmuje stanowisko kierownicze

Członek organu kolegialnego podlega wyłączeniu z takich samych przyczyn co pracownik. Jeżeli na skutek wyłączenia członków organu kolegialnego organ ten utraci właściwość do rozpoznania sprawy (np. brak kworum) to traci on właściwość do rozpoznania sprawy.

Organ administrujący w państwie  - to organ obligatoryjny postępowania administracyjnego, przed którym toczy się postępowanie administracyjne. Organy te dzieli się na organy administracji publicznej – rządowej i samorządowej oraz różne jednostki organizacyjne wykonujące na mocy ustaw zadania zlecone w administracji.

STRONA

Art. 28 – Strona jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek.

Art. 29. Stroną w POA może być: osoba fizyczna, osoba prawna, jednostki nie posiadające osobowości prawnej np. państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne i organizacje społeczne.

Art. 30. Aby być strona trzeba posiadać zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych.

Osoby fizyczne nie posiadające zdolności do czynności prawnych działają przez swych ustawowych przedstawicieli.                                                                                                                                   

Zdolność administracyjno prawna – to odpowiednik zdolności prawnej. Mają ją os. fizyczne od urodzenia do śmierci i os. prawne od zaistnienia.

Zdolność procesowa – to możliwość aktywnego udziału w POA. Możemy rozróżnić pełną (osoby pełnoletnie, osoby, które nie zostały ubezwłasnowolnione, os. prawne), ograniczoną zdolność procesową (osoby od 13 do 18 lat i częściowo ubezwłasnowolnione) lub jej brak (osoby poniżej 13 roku życia i całkowicie ubezwłasnowolnione).

Strony nie będące osobami fizycznymi działają przez swych statutowych lub ustawowych przedstawicieli.

Strona może działać przez PEŁNOMOCNIKA (osoba fizyczna posiadająca zdolność do czynności prawnych, z pełnomocnictwem udzielonym na piśmie lub zgłoszonym do protokołu), chyba że charakter czynności wymaga jej osobistego działania. Urzędowo poświadczone pełnomocnictwo dołącza się do akt sprawy. W sprawach mniejszej wagi organ administracji publicznej może nie żądać pełnomocnictwa, jeśli pełnomocnikiem jest członek najbliższej rodziny lub domownik stały, a nie ma wątpliwości co do istnienia i zakresu upoważnienia do występowania w im imieniu strony. Organ administracji publicznej wystąpi do sądu z wnioskiem o wyznaczenie przedstawiciela dla osoby nieobecnej lub niezdolnej do czynności prawnych, i ile przedstawiciel nie został już wyznaczony.

PODMIOTY NA PRAWACH STRONY - To podmioty, które mają takie same prawa procesowe jak strona, wynikające z KPA, ale działają w innym interesie niż strona. Strona działa w sprawie własnych praw lub obowiązków, które wynikają z ustaw prawa materialnego.

Prokurator i Rzecznik Praw Obywatelskich w POA Decyduje tu kryterium interesu.

Prokurator w POA spełnia ustawowe zadanie strzeżenia praworządności, interes publiczny. Może on żądać:

1)                 wszczęcia postępowania,

2)                 udziału w toczącym się postępowaniu,

3)                 wznowienia postępowania,

4)                 uchylenia, zmiany oraz stwierdzenia nieważności decyzji,

5)                 rozstrzygnięcia sporu kompetencyjnego,

6)                 rozpatrzenia sprawy przez NSA,

7)                 udziału w postępowaniu przed NSA,

8)                 wnoszenie rewizji nadzwyczajnej do Sądu Najwyższego (tylko prokurator generalny).

Art. 182. Prokurator ma prawo zwrócenia się do właściwego organu administracji publicznej o wszczęcie postępowania w celu usunięcia stanu niezgodnego z prawem.

Prokurator realizując te zadania wykonuje, nie sprawuje nadzoru nad administracją publiczną kontrolę. Nie bierze udziału  w samym wydawaniu rozstrzygnięć administracyjnych.

Prokurator bada tylko legalność, a nie celowość wydania rozstrzygnięć. Kontroluje zgodność z prawem wydanych decyzji. Sprawdza czy organ administracji publicznej nie naruszył elementów prawa ustrojowego, materialnego czy procesowego. Kryterium naruszenia interesu społecznego nie ma tu znaczenia. Prokurator może żądać nadesłania lub przedstawienia mu akt sprawy oraz niezbędnych dokumentów i pisemnych wyjaśnień.Wnosi skargi i sprzeciwy.

Rzecznik Praw Obywatelskich – działa na podstawie KPA i ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich.

Nie może wnieść sprzeciwu.

Działa on w sprawach ze względu na interes obywatela, jego celem jest ochrona praw i wolności obywatelskich.

Zasada subsydiarności – nie powinien wyręczać podmiotu jeśli jest on w stanie sam siebie bronić.

Organizacja społeczna w POA

Art. 31.  Organizacja społeczna może w sprawie dotyczącej innej osoby występować z żądaniem:

1.wszczęcia postępowania,

2.dopuszczenia jej do udziału w postępowaniu.

Jeżeli jest to uzasadnione celami statutowymi tej organizacji i gdy przemawia za tym interes społeczny.§ 2 do odmowy wszczęcia lub dopuszczenia jej do postępowania organizacji takiej służy zażalenie.

§ 4 organ administracyjny wszczynając postępowanie zawiadamia o tym organizację społeczną, jeżeli uzna, że może ona być zainteresowana udziałem w tym postępowaniu ze względu na swoje cele statutowe oraz gdy przemawia za tym interes społeczny.

§ 5 organizacja społeczna która nie uczestniczy w postępowaniu na prawach strony, może za zgodą organu administracji wyrazić swój pogląd na daną sprawę.

Inne podmioty uczestniczące w POA:

-   osoby zainteresowane rozstrzygnięciem sprawy ale nie mające obowiązku lub interesu prawnie chronionego. Mają one interes lub obowiązek faktyczny np. osoby sąsiadujące z wywłaszczoną nieruchomością. Podmioty te mają nikłe uprawnienia w POA np. mogą brać udział w rozprawie lub w postępowaniu za pośrednictwem organizacji społecznych, mogą złożyć skargę powszechną;

-   podmioty zupełnie nie zainteresowane rozstrzygnięciem sprawy np. świadek, biegły, osoba wezwana do okazania przedmiotu oględzin.

14 zasad ogólnych POA – są to podstawowe reguły postępowania uznane za takie przez ustawodawcę i wyodrębnione redakcyjnie w rozdziale 2 KPA (art.6-16). Stanowią one integralną część procedury administracyjnej i są one dla organów administracyjnych na równi wiążące z innymi przepisami tej procedury. Zasady:

1.praworządności (6,7 KPA) – organ ma obowiązek przestrzegania prawa materialnego, ustrojowego i procesowego. Poza tym organ sprawuje kontrolę nad zgodnym z prawem przebiegiem POA.

2.prawdy obiektywnej (7) – organy administracji publicznej podejmują wszelkie kroki niezbędne do ustalenia stanu faktycznego, zbierają dowody itp. Zasada ta wyraża się w instytucji wyłączenia.

3.czynnego udziału strony w postępowaniu (10) – czyli aktywności stron. Organ ma obowiązek zaktywizowania stron do uczestnictwa w POA. Wpływanie i informowanie stron.

4.pogłębiania zaufania obywateli do organizacji państwowych (8) – organ ma działać tak aby pogłębiać zaufanie stron. Pogłębianie to wyraża się także w ochronie praw nabytych.

5.uwzględniania w postępowaniu i przy załatwianiu sprawy interesu społecznego i słusznego interesu jednostki (7)

6.dwuinstancyjności w postępowaniu (15) – dana sprawa może być rozstrzygana przez dwa odrębne (niezależne od siebie) organy administracji publicznej. Np. I – wójt, burmistrz, prezydent; II – Samorządowe Kolegium Odwoławcze. Gdy jednak w pierwszej instancji będzie SKO lub Minister to nie można się od ich decyzji odwołać, można jedynie wnieść wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy do SKO lub Ministra.

7.trwałości decyzji administracyjnej (16 $1) – doręczenie decyzji trwale wiąże organ i stronę. Nie można w niej samodzielnie dokonywać zmian, można zmieniać poprzez wszczęcie POA.

8.sądowej kontroli procesowych aktów administracyjnych (16 $2) – różne czynniki działania lub ich brak mogą być skarżone do S.A.

9.wychowawczego wpływu na obywateli (8)

10.przekonywania (11) – na podstawie erswazji, motywowanie strony do aktywnego udziału, informowanie stron,

11.udzielania informacji faktycznej i prawnej stronom a także uczestnikom postępowania (9), informacja o prawach i obowiązkach przysługujących stronom czy uczestnikom w POA,

12.ugodowego załatwiania spraw stron o spornych interesach (13) – zamiast decyzji może zapaść ugoda, muszą być przynajmniej dwie strony. Cel ugody: przyspiesza POA, upraszcza, obniża koszty, daje większą szansę zadowolenia stron, organy powinny do niej namawiać.

13.szybkości i prostoty postępowania (12) – bez zbędnych komplikacji.

14.pisemności (14) – dokumentowanie POA w postaci pism ma znaczenie dla celów dowodowych.

Organami prowadzącymi postępowanie są organy administracji publicznej . Wśród tych organów wyróżniamy : organy rządowe i samorządowe , wreszcie organy państwowych i komunalnych jednostek organizacyjnych , organ spółdzielni , organizacji społecznych

-Ze względu na zasadę dwuinstancyjności wyróżnia się organy I instancji i II instancji , jednakże zamiast mówić o organach II instancji mówimy o organach wyższego stopnia .

=Zmieniony art. 17 głosi ,że „ w stosunku do organów jednostek samorządu terytorialnego organem wyższego stopnia wg KPA są SKO chyba , że ustawy szczególne stanowią inaczej . W stosunku do wojewodów właściwi w wprawie są ministrowie ”.

=W stosunku do organów administracji publicznej innych niż wyżej wymienione odpowiednie są organy nadrzędne lub właściwi ministrowie , a w razie braku organów państwowych – sprawujące nadzór nad ich działaniami a zgodnie z art. 18 organami naczelnymi w rozumieniu KPA są: 

-         w stosunku do organów administracji rządowej , organów samorządu terytorialnego ( z wyjątkiem SKO ) oraz organów państwowych i komunalnych jednostek organizacyjnych – Prezes RM i właściwi ministrowie ;

-         w stosunku do organów państwowych niż ww. odpowiednie organy o ogólnokrajowym zasięgu działania ;

-         w stosunku do organów organizacji społecznych  - naczelne organy tych organizacji , a w razie braku takiego organu – naczelny organ administracji państwowej , sprawujący zwierzchni nadzór nad ich działalnością ( Prezes RM lub właściwi ministrowie ) .

 Właściwość organów

Organy prowadzące postępowanie mają obowiązek  z urzędu przestrzegać swojej właściwości rzeczowej i miejscowej . Oprócz tych podstawowych mówi się czasem o właściwości instancyjnej , mając na uwadze to czy jest to sprawa rozpatrywana w toku I instancji czy już w trybie  odwoławczym . Czasem niezbyt właściwie – instancję właściwą nazywa się funkcjonalną .

                Właściwość rzeczową organu ustalają przepisy ustrojowe , np. ustawa o samorządzie terytorialnym dotycząca      gmin , o samorządzie powiatowym , wojewódzkim a także o administracji rządowej  w województwie .

-Podobnie określone są kompetencje , czyli właściwość rzeczowa w ustawach dotyczących wszystkich ministrów , np. ustawa       o urzędzie Ministra Finansów , izbach w urzędach skarbowych  itp.  Niezależnie od tego wydawane są specjalne ustawy kompetencyjne , np. wydana została ustawa kompetencyjna dzieląca w 1990 r. kompetencje między organy rządowe o właściwości ogólnej i samorządu gminnego . Podobną ustawę wyznaczającą kompetencje nowych organów samorządowych ( powiatów i województw ) jest ustawa   z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej w związku z reformą ustrojowa państwa.

Dodać należy , że przepisy ustaw samorządowych przewidują możliwość przenoszenia kompetencji między organami w drodze porozumień administrac . Porozumienia te wymagają publikacji w Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym .

  Właściwość miejscowa jest rozumiana jako zdolność do realizacji kompetencji przez organ na określonym obszarze . I tak przyjmuje się ,

-         w sprawach nieruchomości ustala się właściwość miejscową wg położenia nieruchomości ,

-         jeśli chodzi o prowadzenie przedsiębiorstwa bądź innego miejsca pracy ustala się wg miejsca , w którym jest lub ma być prowadzona działalność ,

-         we wszystkich innych sprawach wg miejsca zamieszkania , pobytu lub ostatniego miejsca pobytu w kraju .

  Jeżeli nie można ustalić właściwości miejscowej w powyższy sposób , to sprawa należy do organu właściwego dla miejsca , w którym nastąpiło zdarzenie , a w razie braku ustalenia takiego miejsca – organem właściwym jest organ znajdujący się w gminie Warszawa centrum ( art. 21 § 2KPA) 

Spory o właściwoś...