1. HUGO GROCJUSZ (1583-1645) str. 125
Za twórcę nowożytnej szkoły prawa natury jest uznawany holenderski prawnik, dyplomata i filozof Huig de Groot (Grotius), zwany Grocjuszem.
Dzieła: „Wolność mórz”, „O prawie wojny i pokoju”
ojciec szkoły pr. natury; pr. nat. oddzielone od treści religijnych; związane z niezmiennymi cechami ludzkiej natury; bóg nie może go zmienić; źródłem pn jest badanie społecznej natury człowieka; bezpieczeństwo własności i handlu dla burżuazji a nie postulat władzy dla niej; Ustrój polityczny - nie ma idealnego; akceptował ideę suwerenności ludu, wybór ustroju należy do narodu; wolność ludzi i narodów może być przedmiotem obrotu; monarcha może zdobyć pełnię wł. przez podbój; lud może wystąpić przeciw wł. który łamie zastrzeżenia i warunki; pr. podmiotowe - przysługująca osobie kwalifikacja moralna, do zgodnego ze sprawiedliwością (pochodna prawa zwykłego) posiadania lub zdziałania czegoś;Cechą prawa natury jest niezmienność, powszechność, racjonalizm i świecowo
Prawo natury u Grocjusza jest oddzielone od prawa bożego, jest związane z niezmiennymi cechami ludzkimi. Są one tak niezmienne, że nawet Bóg nie może sprawić by 2x2 nie było 4. Prawo natury jest wartością autonomiczną. Grocjusz uwalnia prawo natury od Pisma Św.
Grocjusz studiuje naturę ludzka (natura cielesna i rozumu)
- nat. cielesna – instynkt samozachowawczy (każdy człowiek chce żyć)
- nat. rozumu – wskazuje człowiekowi jak żyć zgodnie z instynktem samozachowawczym.
Grocjusz zestawia ze sobą nat. indywidualna i społeczną. Był przekonany, że jednostki muszą żyć w społeczeństwie.
Człowiek jest podmiotem i przedmiotem prawa natury, a konkretnie jego rozum. Człowiek je tworzy i zarówno temu prawu podlega.
Grocjusz wskazuje, że prawo natury funkcjonuje za pomocą 2 sposobów:
1. priori – wskazuje się zgodność lub niezgodność jakieś rzeczy z rozumną i społeczną naturą człowieka.
2. posteriori – polega na obserwacji zasad powszechnie akceptowanych przez ludzi.
Podział prawa:
§ pr. naturalne
§ pr. pozytywne:
§ boskie,
§ ludzkie.
Prawo natury jest to „nakaz prawego rozumu, wskazującym, że pewien czyn wskutek samej zgodności z naturą rozumną ma cechy konieczności” Cechą prawa natury jest niezmienność, powszechność, racjonalizm i świecowo
Grocjusz był twórcą prawa międzynarodowego.
Prawa pozytywne narodu dzieli na: zwyczajowe i umowne.
Relacje między pr. pozytywnym a pr. natury
Grocjusz odmawia mocy obowiązywania prawu pozytywnemu sprzecznemu z prawem natury.
Różnice między pr. pozyt. a pr. nat.
Prawo natury jest prawem autonomicznym, natomiast prawo pozytywne wynika z woli ustawodawcy. Za naruszenie prawa natury spotkają nas wyrzuty sumienia, natomiast za naruszenie pr. pozyt. ......................
Różnice między pr. nat. a pr. boskim
Wg Grocjusza oba te prawa są podobne do siebie, oba dążą do sprawiedliwości. Różnica polega na tym, że pr. natury jest prawem autonomicznym, a prawo boskie jest wspierane istnieniem Boga.
Grocjusz ułożył katalog praw natury. Dla społeczeństwa katalog był zamknięty, istnieją 4 zasady pr nat.:
1. obowiązek dotrzymywania umów
2. zakaz naruszania cudzej własności
3. obowiązek naprawiania szkoły wyrządzonej z własnej winy
4. obowiązek ponoszenia kary za popełnione przestępstwa.
Tak samo dla narodu istnieją 4 zasady prawa, ale katalog jest otwarty:
1. obrona wolności handlu i żeglugi,
2. uzasadnienie praw okupacji tzw. ziemi niczyjej,
3. idea zapobiegania wojen
4. próba reglamentacji prawnej sposobu przeprowadzania wojny.
Grocjusz był fundatorem nowożytnych praw podmiotowych. Novum polegało na tym, ze zaczął dwojako rozumieć prawo. Z jednej strony rozumiała prawo obiektywnie przedmiotowo „to obiektywny porządek, w którym każda rzecz, korporacja, człowiek ma swoje miejsce”, a z drugiej strony, podmiotowo „prawo to przysługująca osobie klasyfikacja moralna do zgodnego zestawienia .............” Prawo podmiotowe podzielił na:
- prawo pełne – to własność,
- prawo niepełne – ograniczone prawa rzeczowe (użytkowanie, zastaw, wierzytelność).
Państwo
Stworzył 3 postulaty polityczne:
1. idea umowy społecznej – wg Grocjusza państwo powstało w wyniku jednej umowy społecznej. Umowa ta ma charakter poddańczy, ponieważ cały naród poddaje się jurysdykcji suwerena,
2. idea suwerennej władzy – Grocjusz zastanawia się kto może być suwerenem i wg niego o tym decyduje naród w umowie społecznej. Wg niego suwerenność najlepiej wyraża się w ustroju monarchicznym,
3. idea prawa do oporu – twierdził, że naród zawierający umowę społeczną o utworzenie państwa zrzeka się prawa do oporu. W stanie natury wszyscy mieli prawo do oporu, ale po utworzeniu państwa, państwo zabroniło prawa do oporu ze względu na pokój i porządek. Jednak lud może zastosować prawo do oporu przeciwko władcy, który łamie warunki umowy społecznej, oraz w następujących sytuacjach:
podziału władzy.
Czerpiąc z nauk Erharda Weigla, Pufendorf rozpoczął budowę nowego systemu prawnonaturalnego od ścisłego określenia odmienności świata duchowego (moralnego) od świata fizycznego (przyrodniczego). Treści moralne należą do świata kultury. Treści przyrodnicze należą do świata natury. W świetle interpretacji Pufendorfa prawo naturalne stało się elementem kultury.
Precyzując sens słów natura, naturalny, Pufendorf na oznaczenie natury fizycznej (przyrodniczej) używał określenia entia physica, zaś natury duchowej (moralnej) entia moralia.
Bóg sytuując cielesność człowieka w obrębie natury przyrodniczej, przewidział dla niego także wiarę duchową tworzoną poprzez kulturę i moralność.
Entia moralia ma szczególny cel ostateczny. Odmiennie niż przy entia physica nie polega on na dążeniu do udoskonalenia wszechświata, lecz szczególnie na doskonaleniu życia ludzkiego. W porównaniu z życiem zwierząt jest ono zdolne do osiągania godności, uporządkowania.
Podstawowym warunkiem istnienia świata duchowego – entia moralia – jest wolność człowieka. Podczas, gdy wszystko, co dzieje się w świecie przyrodniczym zdeterminowane jest przyczynowością, wszystko co bierze swój początek z człowieczeństwa określone jest przez wolność. Wolność ma stronę pozytywną i negatywną. W sensie negatywnym wolność to obojętność na przyczynowość rządzącą zjawiskami świata przyrodniczego. W sensie pozytywnym jest to związek człowieczeństwa z nadrzędnym celem norm prawnych osiąganym przez rozum i wo
Imbecilitas „Bezsilność skazanego na samego siebie człowieka jest najbardziej rzucającą się w oczy cechą jego natury”. Kiedy człowiek znajduje się w miejscu, gdzie jest sam i nie ma tam innych istot rozumnych. Jest to najwyższa zasada prawa natury, wywnioskowana na podstawie obserwacji natury ludzkiej. Z imbecilitas Pufendorf wysuwał przekonanie o konieczności życia człowieka we wspólnocie z innymi ludźmi – socialitas (jako zasada regulująca koleje życiowych losów człowieka). Treść socialitas niemalże pokrywała się w jego myśli z pojęciem humanitas, określającym zasady współżycia ludzkości.
Pufendorf wyróżnił również dwa pojęcia:
„sociates” – do małżeństwa, rodziny, przyjaciół, znajomych, czy środowisk zawodowych
„socialitas” – społeczeństwo funkcjonujące w granicach państwowych jednak z wyłączeniem samej organizacji państwow
Pufendorf nie zgadzał się z Hobbesem, że w stanie natury toczy się nieustająca wojna wszystkich przeciwko wszystkim. Akceptował jednak założenia metodologiczne, według których stan natury nie był historycznym faktem, lecz tylko hipotezą umożliwiającą wyjaśnienie zjawisk społecznych i ustrojowych.
Umowa społeczna składała się u Pufendorfa aż z 3 aktów:
1) aktu zrzeszenia się jednostek w społeczeństwo
2) aktu, na mocy którego społeczeństwo otrzymuje swój ustrój konstytucyjny
3) z aktu, w którym zrzeszone społeczeństwo poddaje się władzy suwerena, ustanowionej w akcie poprzednim.
Akt poddania uzasadnia absolutyzm władcy: monarcha zobowiązany jest do zapewnienia społeczeństwu bezpieczeństwa, zaś społeczeństwo zrzeka się wszelkiego prawa do oporu przeciwko władcy.
Suwerenność to konstytutywna cecha państwa, identyczna z niezawisłością na zewnątrz i władza najwyższa, którą ludzie obdarowali władcę. Jest niepodzielna i posiada moc absolutnego rozkazywania. Suwerenność posiada autorytet nie od Boga, ale od umowy społecznej. Suweren nie może być przez nikogo pociągnięty do odpowiedzialności i nie może być przez nikogo karany. Jego ziemska władza nie może potykać się o jakiekolwiek przeszkody. Suwerenna władza nie zna skrępowania prawami ludzkimi, jest usytuowana ponad nimi. W suwerenności ześrodkowuje się jedna wola państwa, która jest wypadkową woli wszystkich. Nie daje się ona rozłożyć na części.
Funkcje kary:
- prewencja ogólna – zastraszenie, zniechęcenie ogółu do popełniania przestępstw
- prewencyjna szczególna – zniechęcenie do recydywy osoby już skazanej
- resocjalizacja – kara ma nie tylko odstraszyć, ale też skłonić do przemiany duchowej i moralnej tak, by nie popełniać przestępstw nie ze strachu, ale z chęci niepopełniania.
- zadośćuczynienie poczuciu sprawiedliwości – kara ma nie tylko karać, ale też zadośćuczynić.
Umowa konsensualna
Człowiek stworzył społeczeństwo i państwo dla swoich korzyści. Państwo jest najbardziej doskonałą wspólnotą występującą wśród ludzi. Tylko państwo może zagwarantować pokój między ludźmi. Państwo jest tworem ludzkim, powstało w wyniku umowy społecznej, jest najdoskonalszym urzeczywistnieniem prawa natury
Podział ustroju:
ustroje nieregularne – w których nie wszystkie działania i nie wszyscy poddani opanowani są 1 wolą, jednym rządem. (Rzesza Niemiecka
3. THOMAS HOBBES (1588-1679) str. 135
Jest twórcą doktryny absolutyzmu.
Dzieła: „Lewiatan” czyli rzecz o władzy kościelnej i świeckiej, jest dziełem usprawiedliwiających rządy absolutne; „O człowieku, „O ciele”, „O obywatelu”.
Stan natury wg Hobbesa to stan wojny każdego z każdym (wszyscy przeciwko wszystkim). Wg niego człowiek ze swojej natury jest zły, jest egoistą. Owy egoizm popycha ludzi do konfliktów, kradzieży, rabunków i przemocy „Człowiek człowiekowi wilkiem”. W tym stanie nie było miejsca na pracowitość, bo owoce są niepewne. Stan natury był z jednej strony stanem chaosu, a z drugiej strony absolutnej wolności człowieka. Człowiek był bezgranicznie wolny. W stanie natury nie mogły zaistnieć obiektywne prawa natury.
Na pewnym etapie rozwoju Hobbes przekonywał, że w człowieku obudziło się prawo do życia – nakazywało to rezygnację z wolności. Prawo do życia to najsilniejsza namiętność człowieka.
Powstanie państwa. Człowiek przezwyciężył ten sta poprzez umowę społeczną. Ludzie tworząc społeczeństwo i państwo zawierają jedną umowę społeczną. W jednej umowie tworzone jest społeczeństwo i państwo. Jest to umowa każdego z każdym. Ludzie umówili się co do przekazania prawa rządzenia nad sobą pewnej jednostce lub ciału zbiorowemu pod warunkiem, że wszyscy postąpią tak samo.
Pochwała absolutyzmu. Państwo jest absolutnym władcą jednostek. Takie jest bowiem logiczne następstwo umowy społecznej. Umowa była porozumieniem się jednostek; suweren nie był jej stroną, z nikim się o nic nie umawiał, otrzymał pełnię władzy jak gdyby w darze od ludzi – a zatem nikt nie może być zwolniony z poddaństwa pod pretekstem, że suweren nie dochował umowy. Poddani nie mogą zmienić warunków umowy, zrzekli się bowiem naturalnej wolności w całości i nieodwołalnie.
Umowa społeczna według Thomasa Hobbesa: przyczyny jej zawarcia, treść i skutki.
Przyczyny:
· zachowanie życia i bezpieczeństwa (ta chęć wynika z rozumu) – cel utylitarny,
· zakończenie walki wewnętrznej, wyjście z chaosu,
· wyjście z walk wszystkich ze wszystkimi i zapewnienie ochrony,
· osiągnięcie równości, harmonii.
Treść:
· ma postać jednego aktu,
· zawierana na korzyść trzeciego (suwerena),
· umowa każdego człowieka z każdym o to, że oddają się pod władzę osoby trzeciej – suwerena, nie będącej podmiotem umowy i mającej postać zbiorowości (zgromadzenia) bądź jednostki (za czym optował Hobbes).
Skutki:
· umowa jest niezrywalna,
· oddanie się władcy jest całkowite,
· umowa zapewnia ład i bezpieczeństwo,
· silna władza państwowa zapewnia życie w zgodzie z prawem natury,
· „jak nie ma władzy, to nie ma społeczeństwa”.
Stan Natury - kwestionowanie tezy Arystotelesa o p. jako tworze natury; Człowiek z nat. jest egoistą; każdy chce mieć dla siebie więcej; to popycha do konfliktów; w okresie pierwotnym: wojna wszystkich ze wszystkimi; subiektywna wolność daje każdemu pr. do każdej rzeczy; pn nie może mieć zastosowania, bo walka o samozachowanie; pn rozwija się, gdy ludzie zrezygnują z części swych pr. i wybiorą pokój nad wojnę; B) Umowa Społeczna - umowa każdego z każdym; z zawarciem umowy znika wolność naturalna; pojawia się życie społ., pr, wł. chroniona pr.; p. tworzy wolna decyzja ludzi; nikt nie może być zwolniony z umowy, pod pretekstem, że suweren jej nie zachował; suweren nie jest stroną umowy; C) Absolutyzm Państwa - suweren nie podlega kontroli; pr. suwerena są niepodzielne; nie może ich delegować, ani utracić; p. zwierzchnictwo nad kościołem; s. jedyny reprezentant poddanych; albo absolutyzm, albo anarchia, nie chodzi o formę rządów, ale o nieograniczony i niepodzielny char. wł. dopuszczona demokracja pod tym warunkiem; wolności obywateli otrzymane i gwarantowane przez p.;
4. Adam Smith
. Był wprawdzie bardziej ekonomista niż teoretykiem, niemniej jego fundamentalne dzieło „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” zawierało niezwykle jasny obraz zasad liberalizmu politycznego.
Smith wyszedł z założenia, że człowiek ze swojej natury jest egoista. Rozsądny egoista świadczy wobec drugiego człowieka korzyści, gdyż w ten sposób realizuje swoje własne interesy. Dlatego interesy społeczeństwa stanowią dla niego sumę interesów indywidualnych. Społeczeństwo to zbiór jednostek, które nawzajem świadczą sobie usługi. Ten pogląd już był znany na początku oświecenia. Jeżeli jednostka załatwia swoje, egoistyczne potrzeby działa dla dobra całego społeczeństwa. Zatem państwo powinno ustanawiać tylko pewnego rodzaju reguły, które by popychały człowieka do działania.
Powstanie państwa Smith widzi podobnie jak Rousseau w rozwoju środków ................. Państwo powstaje ...
chomixus