Makroekonomia.pdf

strona1

Rozdziaþ I. Typy gospodarek

1.1. systemy ekonomiczne

W literaturze ekonomicznej operuje siħ pojħciem z dla okreĻlenia

charakteru i sposobu funkcjonowania gospodarki. WspþczeĻnie, kryteriami rozrŇnienia

systemw ekonomicznych sĢ:

¦ Udziaþ sektora prywatnego i publicznego w kreowaniu wartoĻci produkcji globalnej

¦ Stopieı ingerencji paıstwa w gospodarkħ, mierzony: przeciħtnĢ stopĢ fiskalizmu oraz

charakterem polityki spoþecznej i ekonomicznej.

W ekonomii wspþczesnej dominujĢ dwie koncepcje paıstwa, uwzglħdniajĢce powyŇsze

kryteria:

¦ z

nawiĢzuje bezpoĻrednio do idei paıstwa

jako Ð , ktry strzegĢc þadu i porzĢdku, nie ingeruje w swobodne

dziaþania gospodarcze, regulowane przez ÐzÑ. 1 Zgodnie z tĢ

koncepcjĢ paıstwo powinno ograniczaę swĢ aktywnoĻę do generalnych funkcji

regulacyjnych (ustawodawstwo) oraz do tworzenia gwarancji bezpiecznego i

niezakþconego dziaþania gospodarki. Rolħ ÐsterownikaÑ dziaþalnoĻci gospodarczej ma

peþnię rynek (mechanizm rynkowy), jako narzħdzie po pierwsze taısze, po drugie

skuteczniejsze w swym dziaþaniu.

1 Sformuþowania uŇyte przez Adama Smitha Î reprezentanta ekonomii liberalnej. A. Smith, ÐNad przyczynĢ i

naturĢ bogactwa narodwÑ.

strona2

Zwolennicy liberalnej koncepcji paıstwa jako podmiotu ekonomicznego gotowi sĢ

zaakceptowaę z z

z z (np. na rynkach zmonopolizowanych).

Paıstwo powinno wiħc, interweniowaę w nastħpujĢcych przypadkach:

¦ przeciwdziaþanie monopolizacji rynku;

¦ eliminowanie lub redukowanie tzw. efektw zewnħtrznych dziaþalnoĻci

gospodarczej (tj. kosztw spoþecznych powstaþych w wyniku procesw

gospodarczych, np. koszty zanieczyszczenia Ļrodowiska naturalnego);

¦ organizowanie dziaþalnoĻci w sferze tzw. dbr publicznych (np. obrona narodowa,

oĻwietlenie ulic, itp.)

Adam Smith

twrca szkoþy klasycznej w ekonomii polit., pierwszego naukowego systemu

ekonomii, prof. logiki, filozofii moralnej, literatury, retoryki uniw. w Glasgow i

Edynburgu , propagator koncepcji porzĢdku naturalnego (harmonijny porzĢdek

Ļwiata), zwolennik liberalizmu gospodarczego i twrca koncepcji homo

oeconomicus (czþowiek gospodarujĢcy w swych dziaþaniach kieruje siħ wyþĢcznie

ŇĢdzĢ pomnaŇania zysku) i koncepcji niewidzialnej rħki rynku (uznajĢcej, Ňe

gospodarkĢ rzĢdzĢ obiektywne prawa ekon.). CaþoĻę swych poglĢdw ekon. S.

zawarþ w dziele Badania nad naturĢ i przyczynami bogactwa narodw, wyd.

1776; przedmiotem jego rozwaŇaı byþ problem pomnaŇania bogactwa narodu,

co zdaniem S. moŇna osiĢgaę dziħki pracy produkcyjnej (teoria wartoĻci opartej

na pracy); bezpoĻredni wpþyw na wzrost bogactwa ma pomnaŇanie tejŇe pracy

przy zastosowaniu podziaþu pracy i specjalizacji; obok pracy Ņrdþem bogactwa

jest takŇe kapitaþ i ziemia; uwzglħdnienie tych trzech czynnikw decyduje o

wartoĻci nowo wytworzonej produkcji; kaŇdy z tych czynnikw musi byę

wynagrodzony: praca w postaci pþacy, kapitaþ w formie zysku, wykorzystanie

ziemi w postaci renty; opþacenie tych czynnikw znajduje swe odzwierciedlenie

w kosztach produkcji, a nominalnie - w cenach wytworzonych towarw.

doktryna ekonomiczna powstaþa w poþ. XVIII w., gþoszĢca, Ňe paıstwo nie powinno ingerowaę w sferħ

gospodarczĢ, pozostawiajĢc jednostkom gospodarujĢcym peþnĢ swobodħ dziaþania w ramach wolnej gry rynkowej.

Polityka oparta na tych zasadach wywodziþa siħ z przekonania o dziaþaniu w gospodarce obiektywnych i

niezaleŇnych od woli czþowieka praw naturalnych, zw. prawami ekonomicznymi, ktre jako jedyne powinny

ksztaþtowaę sytuacjħ we wszystkich dziedzinach Ňycia gospodarczego. KaŇdy dziaþa wiħc stosownie do swych

interesw, zgodnie z koncepcjĢ homo oeconomicus, a wypadkowa tych dziaþaı tworzy sytuacjħ rwnowagi

gospodarczej. Koncepcjħ tħ rozwinħli fizjokraci, a wkrtce potem przedstawiciele ang. ekonomii klasycznej, A.

Smith i D. Ricardo. Wedþug zasad l.g. paıstwo nie powinno podejmowaę Ňadnych dziaþaı w sferze gospodarczej, a

jego funkcje majĢ siħ ograniczyę do ochrony wþasnoĻci prywatnej, porzĢdku publicznego i spokoju na granicach z

sĢsiadami (tzw. doktryna "strŇa nocnego"), co pozwala na maksymalne ograniczenie wydatkw, a w

konsekwencji podatkw; jedyny wyjĢtek stanowię mogĢ te instytucje gospodarcze, ktrych prowadzenie jest

nieopþacalne dla prywatnych przedsiħbiorcw, istnienie zaĻ niezbħdne do prawidþowego funkcjonowania kraju (np.

budowa i utrzymanie wodociĢgw, kanalizacji, poczty, drg). Wielki kryzys nadprodukcji 1929-33 na rzecz

interwencjonizmu paıstwa, ktre - przez swe liczne instytucje - miaþo chronię obywateli i gospodarkħ przed

depresjĢ gospodarczĢ.

strona3

Zwolennicy liberalnej koncepcji podkreĻlajĢ jednak, Ňe

z z z z

zz. Przyczyny tej zawodnoĻci sĢ zwiĢzane z :

¦ trudnoĻciami jasnego okreĻlenia celw (czħste naduŇywanie pojħcia interesu

spoþecznego) i wyznaczenia rozsĢdnych granic ingerencji paıstwowej;

¦ opŅnieniem w rozpoznawaniu potrzeby dziaþania, a nastħpnie w podejmowaniu i

realizowaniu decyzji ekonomicznych;

¦ maþĢ elastycznoĻciĢ dziaþaı paıstwa, jako potħŇnego aparatu administracyjnego;

¦ prymatem polityki nad ekonomiĢ;

¦ podatnoĻciĢ na wpþywy rŇnych grup nacisku;

¦ wysokim kosztem podejmowanych dziaþaı;

¦ nieefektywnoĻciĢ ekonomicznĢ dziaþaı menedŇerw w sektorze publicznym

(oczywistym i naturalnym dĢŇeniem jest w tym przypadku maksymalizacja

budŇetu do dyspozycji a nie optymalizacja jego wykorzystania).

z zakþada,

z z, nie

tylko ze wzglħdw spoþecznych, ale takŇe ze wzglħdw ekonomicznych. Paıstwo ma

byę bowiem integratorem procesw gospodarczych dajĢcych w efekcie wzrost

dobrobytu spoþecznego w warunkach stanu peþnego zatrudnienia. GeneralnĢ idea

zwolennikw interwencjonizmu paıstwowego zawiera siħ w krytyce skutecznoĻci

mechanizmu rynkowego w procesie wzrostu gospodarczego. Jak twierdzĢ: Ð

z zÑ. Polityka gospodarcza paıstwa nie moŇe wiħc mieę

charakteru incydentalnego i ograniczaę siħ tylko czy przede wszystkim do sfery dbr

publicznych. Ma to byę trwaþy element gospodarki rynkowej, co oczywiĻcie nie

przesĢdza tego, jakie narzħdzia i w jakim zakresie powinny byę przez paıstwo

stosowane. Niekiedy koncepcja aktywnej roli paıstwa w gospodarce wyraŇana jest w

postaci idei tzw. Ðpaıstwo proÑ, czyli paıstwa:

Zgodnie z powyŇszĢ koncepcjĢ paıstwo powinno:

¦ ochraniaę krajowe podmioty gospodarcze przed konkurencjĢ zewnħtrznĢ,

¦ uþatwiaę i stymulowaę rozwj krajowych podmiotw gospodarczych;

strona4

¦ opracowywaę prognozy i programy gospodarcze;

¦ wystħpowaę w roli wþaĻciciela Ļrodkw produkcji w strategicznych sektorach

gospodarki lub w tych dziedzinach, gdzie kapitaþ prywatny nie wykazuje

zainteresowania inwestowaniem.;

angielski ekonomista, matematyk, teoretyk polityki ekonomicznej wspþczesnego

paıstwa o gospodarce rynkowej, dziaþacz gospodarczy i polityczny, publicysta; jeden

z twrcw (i pierwszych gubernatorw) Miħdzynarodowego Funduszu Walutowego i

Miħdzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju; rozgþos przyniosþa mu ksiĢŇka

Economic Consequences of Peace, ostro krytykujĢca ekonomiczne decyzje traktatu

wersalskiego (nakþadajĢcego na Niemcy wielkie reparacje wojenne, ktre zdaniem K.

miaþy siħ staę zarzewiem nowej, Ļwiatowej wojny). Gþ. pozycjĢ jest wydana 1936

Oglna teoria zatrudnienia, procentu i pieniĢdza (w pismach uczennicy K.J. Robinson

moŇna znaleŅę sugestiħ powtrzenia przez K. koncepcji pracy M. Kaleckiego Prba

teorii koniunktury 1933), w ktrej zakwestionowaþ prawo Saya o dziaþaniu

automechanizmu rynkowego i przedstawiþ koncepcjħ regulowanego przez paıstwo

kapitalizmu (m.in. peþne zatrudnienie dziħki publicznym inwestycjom, polityka taniego

pieniĢdza). PoglĢdy K. (keynesizm) zastosowano w wielu krajach w okresie

wychodzenia z wielkiego kryzysu lat 30. i podczas odbudowy gospodarki po II woj.

Ļwiatowej.

John Maynard Keynes

polityka polegajĢca na wþĢczaniu siħ paıstwa w sprawy gospodarcze. W dziejach cywilizacji zach. rozrŇnia siħ i.

okresu merkantylizmu (XVI-XVIII w.), i. wojenny podczas I i II woj. Ļwiat. oraz i. wspþczesny (w wiħkszoĻci

krajw od Wielkiego Kryzysu 1929-33). Celem wczesnego i. byþo stworzenie dogodnych warunkw rozwoju

rodzimej gospodarki i uchronienie jej przed niszczĢcym wpþywem konkurencji z zewnĢtrz. Paıstwo pomagaþo

(interweniowaþo) wszelkimi dostħpnymi metodami (bariery celne, wojny handlowe i kolonialne) w utrzymaniu juŇ

posiadanych i zdobyciu nowych rynkw surowcowych i rynkw zbytu. RwnoczeĻnie, dĢŇĢc do stabilizacji polityki

gosp., ustanawiaþo i nadzorowaþo jednolite systemy miar i wag, porzĢdkowaþo i regulowaþo systemy walutowe i

kontrolowaþo obieg pieniĢdza, likwidowaþo stare przywileje cechowe na rzecz monopoli sprzedawanych nowo

powstajĢcym kompaniom handlowym. W 2 poþ. XVIII w. w najwyŇej rozwiniħtych krajach Europy Zach. i. staþ siħ

przeŇytkiem; paıstwo rezygnowaþo z polityki i. na rzecz liberalizmu gospodarczego. OdtĢd przez prawie dwa

stulecia paıstwo peþniþo jedynie obowiĢzki tzw. strŇa nocnego (ochrona przed wewn. i zewn. wrogami). Jedynie

w opŅnionych gospodarczo krajach niemieckich paıstwo zachowaþo silnĢ pozycjħ, ingerujĢc w wiele (nawet

intymnych) dziedzin Ňycia. Odrħbny charakter miaþ i. wojenny, zastosowany po raz pierwszy przez Niemcy w

czasie I woj. Ļwiat., a wkrtce przejħty przez wszystkie walczĢce kraje. Zakres i. rozszerzono do nieznanego w

historii poziomu w czasie II woj. Ļwiat. Wþadze utrzymywaþy ĻcisþĢ kontrolħ cen towarw konsumpcyjnych i

surowcw, pþac i ruchw ludnoĻci, produkcji i handlu. Po II woj. Ļwiat., zgodnie z zaleceniami teorii J.M. Keynesa,

w wiħkszoĻci krajw o gospodarce rynkowej wprowadzono politykħ interwencyjnĢ; paıstwo zmuszone byþo wziĢę

na siebie obowiĢzki gospodarza, gdyŇ staþo siħ wþaĻcicielem wielu zbankrutowanych lub zniszczonych

przedsiħbiorstw; przeciwdziaþajĢc spadkowej stopie zysku podjħþo wþasne inwestycje infrastrukturalne (w wielu

przypadkach nierentowne, lecz konieczne dla kraju), mnoŇyþo zamwienia rzĢdowe w przem. zbrojeniowym, ktre

przy trwajĢcej 40 lat zimnej wojnie pozwalaþy na wysokie zatrudnienie i wzrost zyskw w wielu dziedzinach

gospodarki, þagodziþy wahania koniunkturalne, zapewniaþy utrzymywanie wysokiego poziomu zatrudnienia,

regulowanie cen i kierunkw rozwoju produkcji. Radykalne ograniczenie polityki i. (zgodnie z zaleceniami

monetarystw) nastĢpiþo w pocz. lat 80. w W. Brytanii (M. Thatcher, tzw. thatcheryzm) i w USA (prezydentura R.

Reagana, tzw. reganomika), gdzie podjħto wysiþek zredukowania roli paıstwa w gospodarce.

strona5

zzz

z z z

z z z z

zzzzz

zzzz

zzz z zz z z

z z

zz z zz

zzz

z z z z

z zz

1.2. modele gospodarcze

W historii gospodarczej Ļwiata ostatnich dwch wiekw wyklarowaþy siħ dwa

przeciwstawne trendy polityki gospodarczej paıstwa: liberalizm gospodarczy i

interwencjonizm gospodarczy. Staþy siħ one podstawĢ rozwoju i zrŇnicowania modeli

gospodarek i w praktyce decydowaþy i decydujĢ o ewolucji ustrojw gospodarczych.

z z, ma swoje Ņrdþa i zwiĢzki z koncepcjami z

z z i oznacza spontanicznĢ alokacjħ zasobw, wolnoĻę

gospodarczĢ, niskie podatki i minimalna rolħ paıstwa w gospodarce oraz poszanowanie

dla wþasnoĻci prywatnej. Z kolei zzznalazþ rozwiniħcie w

koncepcjach z z W tym

sensie modele bazujĢce na zaþoŇeniach powyŇszych koncepcji charakteryzujĢ siħ

najczħĻciej: wysokim fiskalizmem, rozwiniħtymi funkcjami opiekuıczymi paıstwa,

ograniczeniami w wolnoĻci gospodarczej i nadregulacjĢ paıstwowĢ. Skrajna odmianĢ

nieograniczonego interwencjonizmu jest model gospodarki planowej (ideologicznie

socjalizm), w ktrym wystħpuje w odrŇnieniu od liberalizmu:

centralna alokacja zasobw, planistyczna funkcja paıstwa, biurokracja paıstwowa,

nadregulacja, wysokie podatki, oraz paıstwowa wþasnoĻę Ļrodkw produkcji.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: