”WYKORZYSTANIE STRATEGII POZNAWCZYCH I POZNAWCZO- BEHAWIORALNYCH W PSYCHO I SOCJOTERAPII”.
STRATEGIE POZNAWCZE
Strategie poznawcze oparte są na rozumowaniu racjonalnym, tworzeniu i rozumowaniu znaczeń. Ich podstawę stanowią przetwarzanie informacji i podejmowanie decyzji.
Główną techniką jest podejmowanie decyzji, które dają człowiekowi swobodę i kontrolę własnego życia. Pomagający wspiera proces podejmowania decyzji poprzez klaryfikację, dostarczanie informacji czy sugerowanie możliwości na drodze burzy mózgów. Gromadzenie i synteza istotnych dla sprawy informacji to wartościowe narzędzia w świadomym podejmowaniu decyzji.
Poznawcze strategie podejmowania decyzji są skuteczne w planowaniu związanym z pracą i edukacją oraz w rozwiązywaniu problemów i podejmowaniu decyzji we wszelkich sytuacjach życiowych. Pewne rodzaje decyzji wymagają informacji o faktach, a inne- o postawach i przekonaniach.
Ćwiczenie 1:
Celem tego ćwiczenia jest poznanie własnych procesów podejmowania decyzji. Przypomnij sobie ostatnie 24 godziny i zapisz wszystkie decyzje, które w tym czasie podjąłeś, choćby takie jak ta, o której godzinie wstałeś z łóżka, co jadłeś na śniadanie, jak się ubrałeś i kiedy umyłeś zęby. Sprawdź, jak wiele decyzji podjąłeś w tym przedziale czasowym, a potem przejrzyj listę i poklasyfikuj swoje decyzje wg następujących kategorii: A- decyzje poważne, B- decyzje błahe, ale nie podejmowane codziennie, C- decyzje codzienne, rutynowe i oczywiste. Jak wygląda twoja lista? Możesz porównać ją z listami innych osób.
Ćwiczenie 2:
Podzielcie się na pięcioosobowe grupy. Wybierzcie wspólne jakiś problem związany z waszym miejscem pracy (np. zbyt duży hałas w bufecie, za mało miejsc do parkowania). Spróbujcie zdecydować o sposobie rozwiązania tego problemu .
TERAPIA POZNAWCZO-BEHAWIORALNA
Psychoterapie nurtu poznawczego i behawioralnego oparte są na współczesnych teoriach naukowych dotyczących funkcjonowania psychicznego człowieka i weryfikowane wynikami badań, nad ich skutecznością.
Pacjenci (klienci) i terapeuci pracują razem nad zidentyfikowaniem i zrozumieniem problemu w kontekście związku jaki występuje pomiędzy myślami, emocjami i zachowaniem danej osoby. W tej formie psychoterapii główny nacisk położony jest na trudności występujące "tu i teraz" – w bieżącym życiu pacjenta. Wspólny punkt widzenia na problem występujący u pacjenta ustalany jest wspólnie przez terapeutę i pacjenta. Następnie określane są konkretne cele terapii, czasu jej trwania, oraz strategie terapeutycznych, których zasadność i skuteczność jest poddawana ciągłej ocenie.
Terapie poznawcze i behawioralne maja zastosowanie jako indywidualna forma terapii, a także jako terapia rodzinna, małżeńska, grupowa. Podejścia te mogą przyjść z pomocą każdemu, niezależnie od poziomu inteligencji, rasy, kultury, płci czy orientacji seksualnej.
Psychoterapeutami poznawczo-behawioralnymi są zazwyczaj osoby profesjonalnie związane z opieką zdrowotną - lekarze, psycholodzy, pielęgniarki, pracownicy socjalni. Psychoterapeuci poznawczo behawioralni zgadzają się co do podstawowych wymienionych wyżej założeń terapii, zdarza się jednak, że nazywają się: terapeutami poznawczymi, terapeutami behawioralnymi, poznawczo- behawioralnymi lub racjonalno- emotywnymi. Te różne nazwy zależą od głównego nurtu w którym dany terapeuta odbywał szkolenie i który praktykuje. Terapeuci poznawczy odnoszą się głównie do przekonań, automatycznych myśli, założeń wpływających na sposób widzenia świata. Terapeuci behawioralni odnoszą się wprost do zachowań pacjenta, a terapeuci poznawczo-behawioralni i racjonalno-emotywno-behawioralni stosują kombinację technik mających na celu modyfikację do myśli i zachowań.. Niezależnie od nazwy jaką określają się terapeuci, ta dziedzina psychoterapii zwana jest ogólnie zwany terapią poznawczo- behawioralną, (Cognitive Behavioural Therapy - CBT). Ważniejszy niż nazwa uprawianego kierunku jest jednak fakt, że wszyscy terapeuci mają na celu pomoc pacjentowi w osiągnięciu pożądanej przez pacjenta zmiany w sposobie myślenia, odczuwania i zachowywania się.
Pewnym przykładem wzajemnych zależności myśli - emocje - zachowania może być poniższa sytuacja:
Barbara już zasypiała, gdy usłyszała dzwonek telefonu, Zanim zdążyła podnieść słuchawkę telefon przestał dzwonić. Od kilku lat, od czasu do czasu, Barbara miewała okresy przygnębienia i lęki. Natychmiast przyszłą jej na myśl córka, Elżbieta, która niedawno przeprowadziła się do Warszawy. Pomyślała "Coś musiało się stać Elżbiecie! To pewnie dzwoniła policja że Ela miała wypadek" . Zaczęła czuć niepokój w okolicy żołądka, serce waliło jak młot na samą myśl że Elżbiecie coś się stało. Myśli goniły jedna za drugą i Barbara zaczęła obawiać się, że oszaleje. Kilkanaście razy wykręciła numer telefonu córki - nikt nie odpowiadał. "To dowód na to ze coś jest nie tak"- pomyślała. Czułą taki przypływ panicznego lęku, że przez całą noc nie zmrużyła oczu, mimo dodatkowej tabletki uspokajającej. Czuła się okropnie myśląc o wszystkich możliwych rzeczach, które mogły przytrafić się jej córce. Zaczęła dzwonić do warszawskich szpitali, poszukując informacji o córce - bezskutecznie. Rano dodzwoniła się w końcu do córki, dowiedziała się ze ta świetnie się bawiła u przyjaciół i dlatego została tam na noc. Mimo tego Barbara przez cały czas odczuwała napięcie i czuła że tego dnie nie będzie w stanie pójść do pracy.
TERAPIA RACJONALNO- EMOTYWNA
Podejście to, opracowane przez Ellisa w poł. lat 50-tych , opiera się na przekonaniu, że dla skorygowania błędnego (irracjonalnego) myślenia konieczna jest zmiana sposobu myślenia o rzeczywistości (restrukturyzacja poznawcza).
Ellis przyjmuje że ludzie rodzą się zarówno ze skłonnością do racjonalności, jak i nieracjonalności, ze zdolnością zarówno szkodzenia sobie, jak i samourzeczywistniania.
Ellis stworzył model ABC, aby pomóc pacjentom w identyfikacji i analizie ich irracjonalnych przekonań.
· A odnosi się do zdarzenia (ang. Activating event). Zdarzeniami są nie tylko codzienne wydarzenia, ale również myśli i wspomnienia.
· B to system przekonań. Są one oceną zdarzenia "A". Przekonania te mogą być zarówno świadome (wiemy o ich istnieniu), na granicy świadomości (są, ale nie zwracamy na nie uwagi), czy też poza świadomością (nie zdajemy sobie z nich sprawy). Podzielił je na 2 rodzaje:
- przekonania racjonalne (pomagają w osiągnięciu celu)
- przekoania nieracjonalne (tzw.: samooskarżające).
· C to konsekwencje przejawiające się zarówno w emocjach, jak i w zachowaniu.
Tym co wymaga restrukturyzacji jest system przekonań klienta. Ellis wyróżnił 12 irracjonalnych przekonań, które jednostka pielęgnuje, powodujących błędne myślenie. Zadanie 3
Podziel wymienione poniżej przekonania na nieracjonalne i ich racjonalne odpowiedniki.
1. Muszę być kochany i szanowany przez wszystkie ważne dla mnie osoby. Muszę za wszelką cenę unikać braku akceptacji.
1. Miłość i akceptacja są bardzo wartościowe. Poszukuję ich wtedy, kiedy mogę, ale nie są one niezbędne do życia. Można żyć bez nich, tylko takie życie jest trudniejsze.
2. Zawsze staram się osiągać najwięcej, ile mogę, ale każdy z nas popełnia błędy. Lepiej jest akceptować siebie jako osobę bez względu na to, ile udało mi się osiągnąć, bo zawsze znajdzie się ktoś, kto robi to ode mnie lepiej.
2. Aby być wartościową osobą, muszę być kompetentny i muszę osiągać sukcesy we wszystkim, co robię. Nie wolno mi popełniać błędów.
3. Wszyscy powinni być uczciwi. Jeśli są źli, niegodziwi i samolubni powinni być potępieni i surowo ukarani.
3. Takie jest życie, że czasem ktoś źle postąpi. Ale ludzie nie są perfekcyjni i popełniają błędy, a moje rozdrażnienie tego nie zmieni.
4. Nie ma takiego prawa, które mówi, że wszystko musi być takie, jak ja chcę. Możemy być wtedy zawiedzeni, ale jest to do zniesienia, w szczególności wtedy, kiedy nie katastrofizujemy w związku z tą sytuacją.
4. Wszystko musi być zgodne z moimi założeniami i przewidywaniami, jeśli tak nie jest, to życie jest nie do zniesienia.
5. Moje nieszczęście jest spowodowane czymś, co jest poza moją kontrolą, dlatego też nic nie mogę zrobić, aby poczuć się lepiej.
5. Wiele wydarzeń dzieje się poza moją kontrolą, ale to moje myśli (a nie to co się wydarzyło) są przyczyną tego, jak się czuję. A ja mogę uczyć się kontrolować własne myśli.
6. Muszę skupiać się nad rzeczami, które są niebezpieczne, nieprzyjemne czy też przerażające, w innym wypadku one mogą się zdarzyć.
6. Zamartwianie się rzeczami, które mogą się przydarzyć, nie sprawi, że one się nie wydarzą. Takie myśli sprawiają, że jestem zaniepokojony i przeszkadzają mi w koncentracji.
7. Każdy musi polegać na kimś, kto jest od nas silniejszy.
7. Poleganie na kimś innym może sprawić, że zaczniemy być zależni od innych. 7. Możemy szukać pomocy u innych pod warunkiem, że ciągle ufamy sobie i własnemu osądowi.
8. Wydarzenia z przeszłości są przyczyną moich problemów. Cały czas wpływają na moje uczucia i zachowania.
8. Przeszłość nie może wpływać na to, co czuję teraz. To moje obecne przekonania są przyczyną moich reakcji. Oczywiście mogłem się tych przekonań nauczyć w przeszłości, ale mogę je teraz analizować i zmieniać.
9. Problemy można zazwyczaj rozwiązać na kilka sposobów. Dobrze jest pomyśleć nad rozwiązaniem idealnym, ale problemy rozwiązuje się poprzez wybranie najlepszej z dostępnych dróg. Nie muszę wszystkiego rozwiązywać w idealny sposób.
9. Każdy problem ma jakieś idealne rozwiązanie i trzeba koniecznie je znaleźć.
10. Będę szczęśliwszy, jeśli będę unikać odpowiedzialności, rzeczy trudnych i nieprzyjemnych.
10. Unikanie problemów jest łatwiejsze, ale tylko na samym początku. Odkładanie rzeczy na bok sprawia, że później są one jeszcze gorsze, a na dodatek zajmują mi więcej czasu, żeby się o nie dodatkowo martwić.
11. Powinno mi być przykro, kiedy inni ludzie mają problemy i powinienem być smutny, kiedy inni są smutni.
11. Nie rozwiążę problemów innych ludzi ani nie poprawię ich złego samopoczucia poprzez smucenie się razem z nimi.
12. Dlaczego miałbym nie odczuwać bólu albo jakiegoś dyskomfortu? Nie lubię ich, ale można je przeżyć. Moje życie byłoby bardzo ograniczone, gdybym miał unikać wszystkiego, co może sprawić mi ból.
12. Nie powinno się odczuwać bólu ani dyskomfortu. Ból trzeba likwidować albo unikać go za wszelką cenę
Ellis stwierdził że mówienie sobie takich rzeczy wprawia nas w przygnębienie, ale jesteśmy w stanie nauczyć się kierowania do siebie odmiennych przekonań.
Podstawowe twierdzenia tej teorii:
1. Przyczyną problemów są irracjonalne przekonania, które prowadzą do dysfunkcji.
2. Ludzie są zdolni do zmiany swych systemów przekonań i mogą nauczyć się odrzucania przekonań irracjonalnych.
3. Ludzie są predysponowani biologicznie i kulturowo do dokonywania wyborów, twórczej aktywności, nawiązywania więzi z innymi i doznawania satysfakcji. Mają jednak również wrodzone inklinacje autodestrukcji, egoizmu i nietolerancji.
4. Zaburzenia emocjonalne powstają w wyniku trwałego myślenia irracjonalnego, odmowy akceptacji rzeczywistości, uporu w naginaniu rzeczywistości do własnych przekonań oraz zaabsorbowaniu samym sobą.
Terapia racjonalno- emotywna jest podejściem opartym na uczeniu się i pomaga ludziom w dokonaniu zmian w osobowości. Terapeuta pomaga klientowi w zmianie irracjonalnego systemu przekonań instruując, dostarczając informacji, stosując techniki wyobrażeniowe i wyznaczając prace domowe. Klient uczy się zrozumieć samego siebie i innych, reagować w nowy sposób i zmieniać podstawowe wzorce swojej osobowości.
CZEGO MOŻNA SIĘ SPODZIEWAĆ W TRAKCIE TERAPII ?
W terapii poznawczo-behawioralnej pacjent i terapeuta współpracują w:
-> Rozwinięciu sposobu rozumienia problemu pacjenta akceptowanego przez obie strony,
-> Zidentyfikowaniu charakterystycznej dla danego pacjenta wzorca zależności myśli - uczucia, zachowanie i wpływu jaki ma on na codzienne funkcjonowanie pacjenta.
W oparciu o zrozumienie istoty problemu pacjenta, terapeuta wraz z pacjentem współpracują w ustaleniu celów terapii i planu leczenia. Terapia skupia się zazwyczaj na pomocy pacjentowi w znalezieniu takich sposobów rozwiązania obecnego problemu, które są bardziej skuteczne niż dotychczas stosowane. W procesie tym pacjenci często są zachęcani do wypróbowania nowych sposobów radzenia sobie w czasie pomiędzy sesjami.
Terapia przewiduje określoną ilość sesji. Zazwyczaj liczba sesji różni się w zależności od rodzaju i nasilenia problemu pacjenta. Sesje odbywają się zwykle raz w tygodniu, trwają godzinę , przez 10-15 tygodni. Długość terapii może być jednak bardzo różna. Po zakończeniu terapii pacjent i terapeuta umawiają się zwykle na określoną ilość (zazwyczaj kilka) sesji w większych odstępach czasu. Sesje te mają na celu podtrzymanie efektów leczenia.
W JAKIM RODZAJU PROBLEMÓW MOŻE POMÓC TERAPIA POZNAWCZO - BEHAWIORALNA?
Od kilkudziesięciu lat prowadzone są na świecie badania nad skutecznością terapii behawioralnych i poznawczych. Dowiodły one że jest psychoterapia poznawczo-behawioralna jest szczególnie skuteczna w leczeniu:
· Lęku i napadów paniki
· Fobii (w tym fobii społecznych, agorafobii)
· Depresji
· Zaburzenia obsesyjno- kompulsyjnego (natręctw)
· Zaburzeń odżywiania
· Problemów seksualnych i małżeńskich
· Problemów występujących u dzieci i młodzieży
· Przewlekłego bólu, przewlekłego zmęczenia
· Zaburzeń zachowania i emocji np. tików
· Złości
· Problemów z narkotykami i alkoholem
· Schizofrenii i psychoz
· Zaburzeń rozwojowych
· Zaburzenia afektywnego dwubiegunowego
· Zespołu stresu pourazowego
· Zaburzeń snu
W zależności od rodzaju i nasilenia problemu pacjenta psychoterapia poznawczo-behawioralna może być stosowana jako jedyna metoda leczenia, lub w połączeniu z farmakoterapią.
TERAPIA REALISTYCZNA
Odmiana podejścia poznawczo- behawioralnego, opracowana przez psychiatrę Williama Glassera, podobnie jak terapia racjonalno- emotywna kładzie naciska na racjonalność, logikę oraz uczenie się. Eksploruje ona wartości cenione przez klienta i jego zachowania, wskazując na niespójności i wzmacniając odpowiedzialność za wybory dotyczące własnego zachowania.
Wg tej koncepcji ludzie mają 2 podstawowe potrzeby:
- miłości i bycia kochanym
- potrzebę bycia jednostką wartościową w oczach własnych i innych osób.
Ma ona charakter interpersonalny gdyż dla zaspokojenia tych potrzeb jednostce potrzebni są inni ludzie.
Terapia ma pomóc klientowi w dokonywaniu odpowiednich wyborów i zaspokajaniu podstawowych potrzeb psychologicznych.
Zakłada się że człowiek jest zdolny do przyjęcia odpowiedzialności za siebie oraz do racjonalnego myślenia i zachowania. Jest również w stanie ocenić wadliwość własnego zachowania i zaangażować się w jego zmianę.
Glasser kładzie nacisk na pomaganie klientowi w uzyskaniu lepszej kontroli nad własnym życiem dzięki wyborowi skutecznych i odpowiedzialnych zachowań, które pozwolą zaspokoić podstawowe potrzeby tj: przetrwania, przynależności, władzy, zabawy i wolności.
Jest to 5 potrzeb zdominowanych genetycznie, a celem naszych zachowań jest kontrolowanie środowiska, w taki sposób by zostały one zaspokojone. Współczesna terapia realistyczna oparta jest więc na teorii kontroli. Zakłada że istnieją 2 podstawowe sposoby kontrolowania świata, aby zaspokajał nasze potrzeby:
1. postrzeganie w świecie tego, co może zaspokoić nasze potrzeby („wejście”)
2. oddziaływanie na to, co postrzegamy jako zaspokajające nasze potrzeby („wyjście”).
W terapii realistycznej stosuje się technikę, której kluczowe znaczenie ma zaangażowanie pomagającego i klienta. Technika ta obejmuje osiem kroków:
1. Zaangażuj się. Okazuj osobiste zainteresowanie i przekazuj klientowi komunikat „Zależy mi na Tobie”.
2. Zajmuj się tym, co dzieje się „tu i teraz”. Unikaj odniesień do przeszłości i zgłębiania uczuć. Od samych uczuć ważniejsze jest to, co klient zrobi z tymi uczuciami.
3. Oceniaj zachowanie. Zachęcaj klienta by dokonał oceny swojego zachowania zadając pytania: „Czy to, co zrobiłem było właściwe?”, Czy to pomogło mnie lub innym?”. Jeśli oceny klienta nie zadowolą Cię, konieczny jets powrót do kroku 1.
4. Stwórzcie plan zmiany zachowania. Zadaj klientowi pytanie: „Jaki Twoim zdaniem byłby lepszy sposób postępowania?”. Pomóż mu ułożyć plan i daj mu wybór – przedstaw propozycje, ale nie dawaj gotowego planu. Plan powinien być konkretny, oszczędny, pozytywny, a nie negatywny.
5. Zawrzyjcie kontrakt w sprawie wykonania planu. W razie potrzeby sporządź kontrakt na piśmie, niech klient go podpisze. Na bieżąco obserwuj realizację planu nagradzaj sukcesy.
6. Nie przyjmuj wytłumaczeń w razie niepowodzenia. Jeśli klient nie dotrzymuje umowy pytaj: „Kiedy to zrobisz?”. Jeśli plan zawiedzie, pozwól by klient poniósł naturalne tego konsekwencje, a później wróćcie do punktu 4.
7. Dopilnuj, aby klient zaangażował się w tworzenie reguł i był ich świadkiem. Odwołuj się do naturalnych konsekwencji, a nie do kar.
8. Nigdy nie rezygnuj.
Ćwiczenie 4.
Pracując w małej grupie (2-3 osoby), skonstruujcie kontrakt dotyczący terapii realistycznej, przynajmniej dla jednego członka grupy, postępując wg ośmiu kroków. Trzymajcie się konkretnych zachowań. Określcie jakie będą logiczne konsekwencje dotrzymania kontraktu, a jakie niedotrzymania go. Co funkcjonalnego lub dysfunkcjonalnego dla siebie znaleźliście w tym procesie? Czy zdołaliście trafnie rozpoznać zachowania odpowiedzialne i nieodpowiedzialne?
Ćwiczenie 5.
Wyobraź sobie sytuację, która prawdopodobnie byłaby dla Ciebie denerwująca. Najlepiej coś, co rzeczywiście zdarzyło się w ubiegłym tygodniu lub zapewne zdarzy się w ciągu najbliższych paru dni. Wyobraź sobie, że dzieje się to teraz, z całą gamą towarzyszących tej sytuacji negatywnych myśli i uczuć. Następnie opowiedz partnerowi, na czym polega sytuacja i podziel się z nim tymi negatywnymi myślami i uczuciami. Sprawdź, czy potrafisz uchwycić swoje wewnętrzne werbalizacje – to, co mówisz sam do siebie. Spróbujcie przeprowadzić „burzę mózgów” na temat rozwiązania tej sytuacji. Rozwijajcie każdy możliwy przebieg działań, aby wykryć możliwe blokady.
...
Corridka