"Denique medicus ipse cum poculo, in quo medicinam diluerat, intravit.
-Wierzcie przybył lekarz z naczyniem, w którym rozpuścił lekarstwo.
"Interrogas", inquit, "cur te vocaverim? Quo dolore affectus sim? Vide Minotauro, filium meum!"
-“Pytasz” rzekł: pocóż Cie zaprosiłem? Dlaczego nęka mnie zmartwienie? Zobacz Minotaura, mego syna!
"Nave, mi fili, per mare abire nobis non licet.
-Zważ mój synu, nie wolno nam przepływać przez morze.
"Operę perfecto", inquit, "tibi multa magnaąue beneficia tribuam."
-Za dokonaną pracę rzekł: “czekają Cie liczne i bogate nagrody”
„ Ei demonstrabo, quanta sit potestas deae neglectae!"
-Udowodnię jej, jak wielka jest siła zlekceważonej bogini.
Agricola senex mortem appropinquare sentiens filios suos ad lectum suum convocavit et, "Videtis,
inquit, me a vobis iam discessurum brevi esse: in agro meo thesauius defossus esse dicitur ibiąue magnae divitiae esse dicuntur; nas vos reperturi esse mini videmini".
-Stary rolnik, czując już zbliżającą się śmierć, przywołał do swego łoża swych synów i rzekł: “Widzicie, że ja wkrótce odejdę, mówi się że w mej ziemi jest zakopany skarb i są tam wielkie bogactwa. Zobaczycie że odkryjecie je tamże.
Alexander epistulam a Parmenione missam manu tenens accepit poculum et hausit; tum epistulam legere Philippum iussit.
-Aleksander dzierżąc w ręce list posłany od Parmeniusza, odebrał i wypił lekarstwo; następnie kazał przeczytać list Filipowi.
Alexander magna spe medicinam exspectabat.
-Aleksander z wielką nadzieją oczekiwał leku.
Alexander, postquam epistulam legit, secum cogitavit: Necabitne unus ex amicis regem ipsum?
-Aleksander podczas czytania listu zamyślił się: “czy nie zabije jeden z przyjaciół króla samego?”
Alii magistratus hi sunt; praetores, qui ius dicunt et in bello, si opus est, exercitum dicunt; aedilium est vias, aquas, ludos curare; ąuaestores aerario praesunt.
-Różne są urzędy państwowe, pretorzy którzy wymierzają sprawiedliwość i podczas wojny jeśli trzeba dowodzą wojskiem. Edyl jest odpowiedzialny za drogi, wodę i ludzi. Kwestorzy zarządzają skarbem (majątkiem) publicznym.
At officia eorum per multa saecula eadem erant: rem publicam administrare, ius dicere, exercitui praeesse.
-Obowiązki ich były takie same przez wiele pokoleń: zarządzać republiką, ustanawiać prawo, kierować wojskiem.
At pater animam iam efflans: "Si diligenter foderitis, inquit, ipsi reperietis".
-Tymczasem ojciec, gdy już miał ducha wyzionąć rzekł: „Jeśli uważniej przekopiecie, sami znajdziecie” (skarb)
Aut veneno in castris necabor aut metu meo!
-Albo trucizną zostanę zabity w obozach, albo zabije mnie moja trwoga.
Certę tibi notum est, cur haec via nobis clausa sit.
-Bez wątpienia wiesz, że ta droga jest dla nas niedostępna.
Cum res publica summo in periculo est, ex senatus consulto dictatorem in sex menses creare licet.
-Ilekroć cała republika znajduje się w niebezpieczeństwie stosownie do uchwały senatu, można powołać dyktatora na okres 6 miesięcy.
Curis excitatus filium monet, ut semper se sequatur.
-W trosce upomniał syna aby ciągle trzymał się go.
Daedalum hospitem vocavit, illum hominem propter scientiam praeclarum, qui iam multa artificia confecerat.
-Zaprosił gościa imieniem Dedal, który to wykonywał już wiele dzieł sztuki; z powodu jego rozsławionej wiedzy.
Daedalus tamen scit, auomodo fugere possit.
-Dedal jednak wiedział w jaki sposób może uciec.
Daedalus, postquam cum Icaro filio iam multos annos in insula Creta vixit, amore patriae commotus regem Minoem orat, ut se Athenas, in patriam suam dimittat.
-Odtąd Dedal wraz ze swym synem Ikarem przez wiele lat żyli na wyspie krecie.
Dea irata: "Nescio", iquit, "cur ista regina tam superba fuerit, cur me numąuam coluerit.
-Zagniewana bogini rzekła “nie rozumiem dlaczegóż ta oto królowa była tak bardzo wyniosła, dlaczego nigdy mnie nie czciła”
Deinde Daedalo narravit, quae res adversae sibi accidissent.
-Później opowiedział Dedalowi jakie to nieszczęścia spadły na niego.
Deinde pontifex ac consul factus est.
-Następnie wybrano go (bassusa) arcykapłanem a także konsulem.
Denique labore tam fatigati erant, ut fodere desierint.
-W końcu byli tak bardzo zmęczenie pracą, że odstąpili kopania.
Ecce, soli proprior est: Vi solis cera, quae pennas coniunxit, tabescit.
-Oto jest bliższy słońca, wosk który łączył pióra stopił się pod wpływem promieni słonecznych.
Erat inter nobiles medicos Alexandri Philippus, qui regi fidem simper servaverat.
-Był wśród uznanych lekarzy Aleksandra Filip, który zawsze posiadał zaufanie króla.
Ergo poenam asperam constituit: Filius reginae natus est, cui erat et tauri et hominis figura.
-Przeto uczyniła gorzką pokutę: urodzony przez królową syn jako postać pół byka pół człowieka.
Ergo: Si tu consułtum petere cupis, te quaesturam et aedilitatem vel tribunatum plebis et praeturam percurrere necesse est.
-Jeżeli więc pragniesz osi.ągnąć cel koniecznym jest wymienić urzędom kwestora, Edyla lub trybuna plebejskiego, pretora.
Filii statim ab eo petiverunt, ut locum accuratius indicaret.
-Przez to synowie natychmiast pospieszyli na pole aby dokładnie poznać teren.
Filii, cum patii funus iustum paravissent, statim in agro terram etroderunt, sed nihil effodere poterant.
-Synowie gdy tylko urządzili ojcu sprawiedliwy pogrzeb, niezwłocznie zaczęli rozkopywać ziemie na polu, lecz sami nic nie znaleźli
Icarum instruit, cur id fecerit.
-Założył skrzydła Ikarowi, aby to wykonać (plan).
Is promisit: "Mox te medicina salubri sanabo."
-Przyrzekł: “Wnet uzdrowię Cię zbawiennym lekarstwem”
Istis negotiis se in amicitiam et fidem Caesaris contulit, ut paulo post magno in honore esset.
-Dzięki temu oto zajęciu starał się o zaufanie i przyjaźń Cezara, ażeby wkrótce potem zyskać na znaczeniu.
Licetne salutem meam isti medieo committere?
-Całe me zdrowie powierzył temu lekarzowi.
Marcus Iunius Silanus Cornelio suo salutem dicit.
-Marek Juliusz Silanus mówił z pozdrowieniami swemu Korneliuszowi.
Me satis tibi scripsisse puto. Yale!
-Mniemam, że opisałem wyczerpująco. Żegnaj!
Medicus autem dixit:"Crimen parricidii tua salus ipsa diluet." Tum Alexander Philippo manum porrexit et gratias egit.
-Lekarz zaś powiedział: „Zarzut morderstwa odpiera właśnie Twoje zdrowie“. Potem Aleksander podał rękę Filipowi i złożył mu podziękowania.
Minos autem, postąuam illlud monstrum vidit, perterritus est.
-Minos zaś, gdy tylko zobaczył tamtego potwora, przeraził się.
Monuit igitur hospitem, ne dubitaret aedificium quam celerrime Minotauro perficere.
-Upomniał zatem gościa, aby nie wahał się wykonać budowli dla Minotaura.
Multi Romani autem memoria tenentes Bassum aliąuando asinos vendidisse istis verbis eum irrident.
-Wielu Rzymian pamietając jednak Bassusa jak to osły sprzedawał, szydziło z niego tymi słowy.
Nam pennis cera coniunctis sibi filioąue alas parat.
- Przygotował bowiem skrzydła dla siebie i syna – z pół pierze złączonych woskiem.
Non omnes quidem magistratus tibi explicabo, sed praecipuos.
-Nie wszystko na temat władzy wyjaśnię, lecz rzeczy najistotniejsze.
Non solum viii nobiles praetores vel consules creantur, sed etiam hominess novi vehit Ventidius Bassus ąuidam, de quo haec fere verba in muro scripta nuper legi: MIRUM EST: QUIASINOS VENDEBAT, CONSUL FACTUS EST!
-Nie tylko że sławnych mężów wybierani są pretorzy czy konsulowie, lecz także (wśród) dorobkiewiczów, jak niejaki Ventidiusz Bassus o którym kiedyś napisano podobne słowa: Niezwykły jest : kto osły sprzedawał – konsulem stał się.
Nos Romani, ut scis, nomine utriusąue consulis numerum annorum significare solemus.
-My Rzymianie, jak wiesz mamy w zwyczaju (naród) obierać obu konsulów na okres roku.
Numerus aliorum mgistratuum varius erat, ut tempus resąue poscebant.
-Liczba innych stanowisk była zmienna, skoro czasy tego wymagały.
Omnes fere magistratus usque ad hoc tempus annui creantur.
-Prawie wszystkie urzędy mianuje się do tego czasu.
Parmenio autem, fidelis amicus regis, Alexandro scripserat: "iste medicus a Dario, rege Persarum, corruptus est, medicina istius amici est venenum."
-Tymczasem Parmeniusz, wierny przyjaciel króla napisał do Niego (Aleksandra): “ten oto lekarz przez Dariusza, króla Persów, został przekupiony. Lekarstwo od tegoż człowieka dla Ciebie, przyjacielu, to trucizna.
Pater autem filium non iam videt, timore commotus et filium cecidisse sispicans clamat: "Icare, Icare, ubi es?".
-Ojciec już nie widział syna, ogarnięty trwogą wołał: Ikarze, Ikarze gdzie jesteś?!
Pater cos fefellisse videbatur.
-Ojciec gorzko ich oszukał.
Pater igitur filios non fefellerat, cum animos corum ad assiduum laborem incitavisset: nam in assiduo labore thesaurus esse vere dicitur.
-Ojciec więc nie oszukał synów jedynie pobudził ich ducha do ustawicznej pracy: rzeczywiście prawdą jest, że w ciągłej pracy jest skarb.
Paucis verbis tibi hoc explicabo: Leges atąue magistratus rem publicam administrant.
-Wyjaśnię Ci to w kilku zaledwie słowach: Przeto prawa wraz z władzą kierują republiką.
Primo puer patre duce iter facit, tum ducem deserit et altius contendit.
- Najpierw chłopiec przygotował podróż pod kierownictwem ojca, poczym pozostawił ojca i jako drugi odleciał
Qua re regina maximo dolore est affecta..
-Przez to królowa została dotknięta ogromnym bólem.
Qui autem timens, ne hospes arte sua alteri regi prosit, navem negat.
-Mianowicie bojąc się czy ukończy swoje dzieło (dedal), zabronił (jemu) pływać okrętem.
Recepi litteras tuas, ąuibus multa ex me quaesiveras: "Quis rem publicam nostram summa cum diligentia administrat? Quis ad rem publicam accedit? Licetne mmi quoque honores petere?"
-Otrzymałem Twoje listy w których to wiele zadałeś mi pytań: „Kto naszą republiką zarządza całkowiecie? Kto do republiki przystępuje? Czy mnie także nie wolno starać się o zaszczytne stanowisko?
Regibus ex urbe pulsis duo consules rei publicae praeerant.
-Po obaleniu władców w miastach, republiką zarządzali dwaj konsulowie.
Sed autumno agrum viderunt uberrimas fruges peperisse, terra enim fossa atque herbis inutilibus liberale erat.
-Lecz jesienią spostrzegli, że ziemia wydała najbardziej urodzajne owoce, bowiem była rozorana a przy tym zasiew rozsiany.
Sed nos iter per caelum faciemus. Moneo te, ne nimis soli neve mari appropinqes."
-Lecz my odbędziemy podróż po niebie. Upominam Cię abyś nie zbliżał się zbytnio ani do słońca ani do morza.
Si nunc ad rem publicam accedere cuperes, tibi de hac re dissuaderem, quod tempora sunt difficilia.
-Jeśli teraz pragniesz zbliżyć się do republiki, odradzam Ci to, gdyż czasy są trudne.
Timebat enim, ne populus a se deficeret, si Minotaurus liber esset.
-Bał się bowiem (minos), że lud stanie przeciw niemu, jeśli Minotaur będzie wolny.
Tribunus plebis ac praetor creatus a senatu cum M. Antonio hostis iudicatus est.
-Wtedy trybun ludowy i pretor wybrany przez senat uznał za wroga (republiki) Marka Antoniusza.
Tum Daedalus perfecta arte illum labyrinthum exstruxit, in quo Minotaurus usque ad mortem fuit.
-Tak więcDedal wykonując swoją pracę wzniósł labirynt w którym aż do swej śmierci miał przebywać Minotaur.
Tum eum oravit, ut sibi adesset, ut arte cognita efficeret, ne umquam illud monstrum sibi in conspectu esset.
-Następnie powiadomił go, aby podjął się (Dedal) zbudowania takiego dzieła, dzięki któremu tamten potwór nigdy nie został odnaleziony.
Tum pennas in aqua videns pater intellexit, quid filio accidisset.
-Później ojciec zauważył widoczne w wodzie skrzydła, które spadły synowi.
Tum senates consulta perficit.
-Następnie sporządza uchwały senatu.
Ule Vetidius Bassus victum sibi aegre quaerebat et asinos haud raro magistratibus vendebat.
-Tamten Ventidiusz z trudem zarabiał na życie i nierzadko sprzedawał osły urzędnikom.
Uterque consul senatu convocato senatores sententiam rogat, de pace et bello consulit.
-Każdy z konsulów oddaje głos na czyjąś kandydaturę w celi powołania senatu (rady państwa), naradza się w sprawie wojny i pokoju.
Uxor Minois, illius filii Europae, Venerem deam neglexerat.
-Żona Minosa, syna Europy zaniedbała boginię Venerem.
Vere autem dici potest magistratus leges esse loquentes.
-Mianowicie zgodnie z prawdą możesz sądzić, że wskazuję się prawnie urzędy.
Vides officia magistratuum Romanorum esse varia atąue fidelicia.
-Widzisz, że obowiązki urzędników rzymskich są różnorakie, a przy tym jasno określone.
M.Konieczny