Małgorzata Prokopiuk
gr. 1 surdopedagogiki
Zaburzenia osobowości to trwały wzorzec doświadczeń wewnętrznych i towarzyszących im zachowań jednostki, niezmienny w czasie. Nieprawidłowe, nawykowe wzorce zachowań adaptacyjnych.
•Wzorzec ten ujawnia się w co najmniej dwóch dziedzinach : poznanie, relacje, emocjonalność, kontrola odruchów
•Wzorzec jest niezmienny i obejmuje szeroki zakres sytuacji osobistych i społecznych
•Wzorzec ten jest stabilny i długotrwały
•Wzorca nie można wyjaśnić objawami innego zaburzenia
W przypadku badań nad osobowością do dominujących ujęć należy podejście psychodynamiczne, biologiczne, interpersonalne i poznawcze.
Podejście biologiczne:
Czynniki biologiczne wpływające na osobowość można podzielić na proksymalne i dystalne. Czynniki dystalne zawierają się w kodzie genetycznym i często dotyczą cech dziedzicznych przekazywanych nam jako część historii ewolucji naszego gatunku. Inne czynniki biologiczne wpływające na osobowość należą do uwarunkowań proksymalnych. Występują one dlatego, że jesteśmy złożonymi systemami biologicznymi. Gdy struktury leżące u podłoża zachowań są różne, znajduje to odzwierciedlenie w samych zachowaniach. „Temperament” i „konstytucja” to dwa pojęcia ważne dla rozważań nad osobowością. Temperament jest biologicznym potencjałem leżącym u podstaw zachowań i najdobitniej przejawia się w dominującym nastroju jednostki lub jej charakterystycznej emocjonalności, a także w intensywności cyklów aktywności. Jest więc on sumą dziedzicznych czynników natury biologicznej, które stale wpływają na osobowość przez całe życie jednostki. Pojęcie konstytucji oznacza całościowy plan czy filozofię wznoszenia jakiejś konstytucji. Najwcześniejszym eksponentem podejścia konstytucjonalnego był Ernest Kretschmer.
Najbardziej dystalnym czynnikiem wpływającym na osobowość są geny.
Podejście psychodynamiczne:
Jest to najbogatsze ujęcie teoretyczne. Zygmunt Freud – ojciec psychoanalizy – sformułował swoją pierwszą teorię nerwic, zgodnie z którą, za każdym neurotycznym konfliktem kryje się zapomniana trauma z dzieciństwa. O tych wspomnieniach mówi się, że ulegają wyparciu. Umysł broni się przed przykrymi doświadczeniami wypierając je ze świadomości. Freud ujął swoje przemyślenia w postaci modelu topograficznego, wg którego umysł ma organizację i daje się opisać w kategoriach różnych poziomów: nieświadomości, przedświadomości, świadomości. Freud stworzył strukturalny model złożony z id, na które składają się podstawowe instynkty ważne dla przetrwania oraz popędy; ego, wyłaniającego się po to, aby pośredniczyć między żądaniami id a ograniczeniami nakładanymi przez zewnętrzna rzeczywistość; oraz superego, reprezentującego zinternalizowane wartości społeczne opiekunów. Id dzieła wg zasady przyjemności, a ego zgodnie z zasadą rzeczywistości.
Działania id, ego i superego wywołują różne rodzaje lęku, który jest dla ego sygnałem, że należy coś przedsięwziąć. Po jakimś czasie Freud odkrył mechanizmy obronne. W każdym zaburzeniu osobowości preferowane są jakieś mechanizmy. Na ich postawie można określić profil obrony danej osoby z zaburzeniem osobowości. Pokazuje on jak jednostka broni się przed wewnętrznymi i zewnętrznymi źródłami lęku, stresu.
Wg Freuda osobowość rozwija się w pięciu kolejnych stadiach psychoseksualnych. W podejściu psychodynamicznym charakter ma znaczenie techniczne i oznacza nawykowy sposób zaspokajania przez ego wymagań stawianych przez id, superego i otoczenie. Ostatni okres rozwoju podejścia psychodynamicznego nazywany jest koncepcją relacji z obiektem. Każdy popęd ma cel i obiekt: celem jest zawsze zaspokojenie popędowych pragnień, a obiektem – coś w świecie zewnętrznym, dzięki czemu cel może być osiągnięty. Popędy id stanowiły dla Freuda podstawę ludzkiej natury. Współczesna teoria relacji z obiektem ma charakter poznawczy, a zarazem interpersonalny. Mówi, że świat zewnętrzny jest znany dzięki psychicznym reprezentacjom czy wewnętrznym modelom roboczym. Zwraca uwagę na interpersonalną treść tych modeli, powstających w dużej mierze we wczesnym dzieciństwie poprzez doświadczenia w kontakcie z opiekunami i ważnymi osobami, zanim jeszcze dojdzie do rozwoju samoświadomości.
Podejście interpersonalne:
Wg tego podejścia osobowość należy opisywać w kategoriach społecznego wytworu – wyniku interakcji z ważnymi osobami z otoczenia. Harry Sullivan uważany jest za ojca podejścia interpersonalnego. Podstawową kwestią w podejściu Sullivana była natura „ja”. Uważał on, że nie ma żadnego „ja” ukrytego za zasłoną nieświadomości. Istnieje tylko obraz „ja”, który jest stale definiowany przez innych ludzi na drodze komunikacji interpersonalnej. Timothy Leary natomiast uważał, że osobowość należy pojmować w kategoriach poziomów: publicznej komunikacji, świadomego opisu, prywatnej symbolizacji, atrybucji, niewyrażonej świadomości oraz wartości. Przyczynił się on do rozwoju kolistego modelu interpersonalnego, figury przedstawiającej konstrukty osobowościowe jako wycinki koła wyznaczonego przez skrzyżowanie wymiarów dominacji i afiliacji, traktowane jako dwa treściowe wymiary określające komunikację interpersonalną. Zasady interpersonalne mają bezpośrednie przełożenie na interpersonalne koło.
Podejście poznawcze:
Psychologia poznawcza narodziła się w latach 50. XX w. jako reakcja przeciw behawioryzmowi. Terapeuci poznawczy twierdzą, że badanie treści wewnętrznych struktur mentalnych zwanych schematami dostarcza wyjaśnienia zachowań. Zakłada się, że schematy pośredniczą w przetwarzaniu poznawczym na każdym poziomie – począwszy od poznania, poprzez paradygmaty, aż do formułowania planów działań, których organizm może używać dla wpływania na rzeczywistość. Podstawowa korzyść ze schematów polega na umożliwieniu ogromnej sprawności przetwarzania doświadczeń.
W dziedzinie rozważań nad osobowością z podejściem indukcyjnym związana jest psychologia cech. Najbardziej znanym czynnikowym modelem osobowości jest model pięcioczynnikowy. Stworzono go na podstawie analizy różnych inwentarzy osobowości, a nie wyrażeń słownikowych. Składa się on z 5 wymiarów nadrzędnych: neurotyzmu, ekstrawersji, otwartości na doświadczenia, ugodowości oraz sumienności.
•Antyspołeczne zaburzenie osobowości
•Osobowość unikająca
•Obsesyjno - kompulsywne zaburzenia osobowości
•Osobowość zależna
•Histrioniczne zaburzenia osobowości
•Osobowość narcystyczna
•Schizoidalne zaburzenie osobowości
•Schizotypowe zaburzenie osobowości
•Osobowość paranoiczna
•Osobowość z pogranicza
Ponadto występują jeszcze:
§ Osobowość depresyjna
§ Osobowość negatywistyczna
§ Osobowość masochistyczna
§ Osobowość sadystyczna
Jest to osoba impulsywna, nieodpowiedzialna, niepodporzadkowująca się normom, nie do opanowania. Działa bez namysłu. Spełnia społeczne oczekiwania, o ile służy to jej samej. Lekceważy społeczne obyczaje, reguły i standardy. Spostrzega samą siebie jako wolną i niezależną.
Spośród wszystkich rodzajów zaburzeń osobowości właśnie to zaburzenie doczekało się największej liczby najbardziej przekonujących danych świadczących o jego podłożu biologicznym.
Z punktu widzenia terapii jednostki antyspołeczne należą do frustrujących pacjentów. Często są podawane terapii wbrew swojej woli bądź w ramach kary. Na ogół spostrzegają one terapię jako grę, w której celem jest oszukanie i przechytrzenie terapeuty poprzez udawanie skruchy i chęci odkupienia winy a w końcu ostateczny powrót do wcześniejszych zachowań. Dlatego też zbudowanie przymierza terapeutycznego daje największą szanse wywołania prawdziwej zmiany. Ponieważ jednostki antyspołeczne są prawdopodobnie niezdolne do zmiany droga wglądu, inne strategie terapeutyczne mogą obejmować techniki poznawczo- behawioralne, wchodzenie przez terapeutę w rolę rodzica stosującego bardziej efektywne techniki wychowawcze z pozycji życzliwej władzy, a także stawianie jednostki antyspołecznej w roli wymagającej od niej zaopiekowania się kimś, np. małym zwierzęciem domowym.
Odmiany:
Osoba stale wahająca się, czująca się niezręcznie, zakłopotana, zlękniona. Odczuwa napięcie w sytuacjach społecznych z powodu obawy przed odrzuceniem. Nękana ciągłym lękiem przed podejmowaniem działania. Spostrzega samą siebie jako nieudolną, gorsza od innych lub nieatrakcyjną. Czuje się samotna i pusta.
Rokowanie w przypadku unikającego zaburzenia osobowości jest bardzo niekorzystne. Podstawowe cechy tej osobowości są sprzeczne z podstawowymi wymogami psychoterapii. Ze względu na ogromną wrażliwość na negatywną ocenę wielkie znaczenie ma relacja terapeutyczna. Jak się wydaje, kluczem do powodzenia terapii jest cierpliwość w budowaniu kontaktu opartego na zaufaniu. Techniki poznawcze i poznawczo- behawioralne mogą być skuteczne, ponieważ pomagają osobie unikającej przezwyciężyć lęk przed ludźmi i podwyższyć poczucie własnej wartości. Terapia rodzinna, małżeńska i grupowa mogą pomóc przełamać patologiczne wzorce utrwalające unikający styl zachowania. Terapeuci orientacji psychodynamicznej kładą silny nacisk na rolę empatycznego rozumienia upokorzenia i wstydu, jakich doznawał w dzieciństwie pacjent i konieczność uzyskania wglądu w rolę wczesnych doświadczeń w kształtowanie aktualnie odczuwanych emocji.
Osoba powściągliwa, skrupulatna, okazującą innym szacunek, usztywniona, przesadnie sumienna. Prowadzi życie spętane regułami. Trzyma się mocno społecznych konwenansów. Spostrzega świat w kategoriach reguł i hierarchii. Dąży do doskonałości, perfekcjonizmu, ma silną potrzebę kontroli innych osób, przykłada wagę do błahostek. Siebie samą widzi jako oddaną, rzetelną, sprawną i produktywną.
Pacjenci z tym zaburzeniem zazwyczaj intelektualizują swoje przeżycia i bronią się przed emocjonalnym otwarciem, co nie przekreśla jednak powodzenia psychoterapii. Terapia par, terapia psychodynamiczna z analiza snów i swobodnymi skojarzeniami oraz nadanie sesjom charakteru badań naukowych to metody przydatne w leczeniu tego zaburzenia. Głównym wątkiem terapii są najczęściej zagadnienia kontroli i władzy.
Osoba bezradna, nieudolna, uległa, niedojrzała. Wycofuje się z pełnienia dorosłych obowiązków. Spostrzega samą siebie jako słabą i delikatną. Szuka pocieszenia u osób silniejszych.
Psychoterapia może być ważna w leczeniu osobowości zależnej. Większość osób zależnych ma silną motywację do pozostania w terapii, gdyż relacja terapeutyczna, z samej swej natury, dostarcza im tego wszystkiego, czego tak bardzo im brak w codziennym życiu. Siła i autorytet terapeuty niosą im spokój i pokrzepienie, a on sam staje się wyidealizowaną postacią, u której mogą szukać ratunku w trudnej chwili. Zawsze są gotowe zaufać terapeucie i rozmawiać z nim. Techniki poznawcze przydatne są do podważenia skłonności do myślenia w czarno –białych kategoriach w celu zaangażowania klienta w aktywne rozwiązywanie problemów, co pozwoli mu dostrzec, iż jego życie nie musi oznaczać bezradnej egzystencji w całkowitej izolacji i poprawi obraz samego siebie. W zrozumieniu źródeł problemów skuteczniej może pomóc eksploracja dynamiczna, choć mało prawdopodobne, by sam wgląd wystarczył do zmiany osobowości.
1. Niedojrzała (odmiana czystego wzorca)
2. zaniepokojona (z cechami osobowości unikającej)
3. Nieefektywna (z cechami osobowości schizoidalnej)
4. Usłużna (z cechami osobowości histrionicznej)
5. pozbawiona własnego „ja” (z cechami osobowości masochistycznej)
Osobowość histrioniczna
Osoba o teatralnym zachowaniu, uwodzicielska, płytka, poszukująca wrażeń, próżna Reaguje z przesada na najdrobniejsze nawet zdarzenia. Zachowuje się ekshibicjonistycznie, aby zyskać uwagę i przychylność innych ludzi. Spostrzega samą siebie jako atrakcyjną i pełną uroku.
Ludzie o osobowości histrionicznej rzadko szukają pomocy terapeuty. Istnieje jednak kilka metod przydatnych w ich leczeniu. Terapeuta musi być czujny na próby wmanipulowania go przez pacjenta w zaspokojenie nienasyconej potrzeby opieki. Pacjent może mieć własne cele związane z udziałem w terapii, niekiedy sprzeczne z celem leczenia. Wg założeń terapii poznawczej osoba histrioniczna musi nauczyć się skupiać uwagę i ustalać cele terapii. W terapii orientacji interpersonalnej pacjent powinien pracować nad rozwojem poczucia własnej tożsamości. Trening asertywności i aktywnego słuchania mogą okazać się przydatne do zmiany dotychczasowych wzorców interakcji.
1. Teatralna (odmiana czystego wzorca)
2. pełna życia (z cechami osobowości narcystycznej)
3. Infantylna (z cechami osobowości z pogranicza)
4. zjednująca (z cechami osobowości zależnej)
5. nieszczera (z cechami osobowości antyspołecznej)
6. wzburzona (z cechami osobowości z pogranicza)
Osobowość narcystyczna
Osoba egoistyczna, arogancka, mająca przesadnie wysokie mniemanie o sobie, beztroska. Pochłonięta fantazjami o sukcesach, urodzie lub osiągnięciach. Postrzega samą siebie jako godną uwielbienia, a także istotę wyższego rzędu, zasługująca wobec tego na szczególne traktowanie.
Większość osób narcystycznych wykazuje opór w terapii. Na te, które się zdecydują kontynuować ją, czyha kilka trudnych do ominięcia pułapek, w tym postępowanie samego terapeuty, wzmacniające ich narcyzm do tego stopnia że nie zechcą zakończyć leczenia. Interpretacja, a nawet ogólna diagnoza są w przypadku pacjentów narcystycznych trudne do przeprowadzenia. Aby terapia była skuteczna, niezbędne jest zawiązanie silnego przymierza terapeutycznego i właściwe określenie momentu konfrontacji narcystycznych zachowań. Połączenie technik interpersonalnych i poznawczych może okazać się najskuteczniejszą metodą osłabiania przekonania o własnych szczególnych uprawnieniach oraz zwiększania świadomości uczuć innych ludzi.
1. elitarna (czysty wzorzec)
2. pozbawiona zasad (z cechami osobowości antyspołecznej)
3. uwodzicielska (z cechami osobowości histrionicznej)
4. kompensacyjna (z cechami osobowości negatywistycznej i unikającej)
Osoba apatyczna, zobojętniała, wycofana, osamotniona. Nie pragnie ani nie potrzebuje utrzymywania związków z innymi ludźmi. Jest w minimalnym stopniu świadoma własnych uczuć oraz uczuć innych ludzi. Nie ma żadnego celu w życiu ani ambicji, albo też ma ich niewiele.
Rokowania dotyczące efektów leczenia osobowości schizoidalnej są raczej niepomyślne. Ważne, by terapeuta nie spodziewał się wielkich zmian, a także by nie ulegał frustracji i nie poddawał się przedwcześnie. Można doprowadzić do pewnej zmiany poprzez odkrycie czegoś, co pacjent lubi lub z czego czerpie przyjemność. Do zmiany może prowadzić także rozszerzenie jego kontaktów z ludźmi, a także podjęcie pracy zawodowej lub nauki. Cele terapeutyczne można osiągnąć metodami interpersonalnymi, a także technikami poznawczymi opartymi na ustaleniu hierarchii celów w interakcjach społecznych. Odgrywanie ról oraz ekspozycja in vivo mogą pomagać w umacnianiu uzyskanych zmian, aby nie ograniczały się do murów poradni czy szpitala, a także w uczeniu pacjentów poszerzenia swoich doświadczeń interpersonalnych.
1. pozbawiona uczuć (z cechami osobowości kompulsyjnej)
2. apatyczna (z cechami osobowości depresyjnej)
3. bez osobowości (z cechami osobowości schizotypowej)
4. oddalona (z cechami osobowości schizotypowej i unikającej)
Osobowość schizotypowa
Osobowość ekscentryczna, alienująca się, dziwaczna, nieobecna duchem. Przejawia osobliwe manieryzmy i zachowania. Odczytuje myśli innych ludzi. Zaabsorbowana niezwykłymi marzeniami i dziwnymi przekonaniami. Zaciera granice między rzeczywistością a światem fantazji.
Terapia jest bardzo trudna z uwagi na ich zaburzone myślenie i nastawienie paranoiczne; jej sukces w znacznej mierze zależy od stopnia zaburzeń w myśleniu. Cele terapeutyczne wyznacza się przede wszystkim ze względu na to, czy przeważają cechy osobowości unikającej, czy schizoidalnej. Krytyczne znaczenie w konfrontacji jednostki schizotypowej ze zniekształceniami jej rzeczywistości ma wcześniej wypracowane silne przymierze terapeutyczne. Podczas interwencji poznawczej należy liczyć się z ograniczeniami jednostek schizotypowych w zakresie uwagi, jak również ich automatycznymi myślami. W połączeniu z leczeniem farmakologicznym terapia poznawcza powinna okazać się najskuteczniejsza.
Osoba stale mająca się na baczności, defensywna, nieufna, podejrzliwa. Przesadnie wyczulona na to, że ktoś może chcieć jej przeszkodzić lub skrzywdzić ją. Stale poszukuje dowodów potwierdzających spiskową teorie rzeczywistości. Siebie sama uważa za osobę postępującą w sposób słuszny, a i tak prześladowaną.
Duże szanse powodzenia ma terapia osób mniej zaburzonych. Terapeuta pracujący z osobami paranoicznymi musi uważać na liczne niebezpieczeństwa. Najbardziej niebezpieczna z nich dotyczy konfrontacji na wpół urojeniowych przekonań pacjenta, którą to konfrontacje może on potraktować jako dowód kolejnego ataku na siebie. Benjamin proponuje empatię jako antidotum na krzywdy doznane w dzieciństwie, która może pogłębić bliski kontakt między pacjentem, a terapeutą. Techniki poznawcze powinny być skoncentrowane na modyfikacji założeń przyjętych przez pacjenta, zgodnie, z którymi nie można ufać innym ludziom, i wzmocnieniu jego poczucia własnej skuteczności. Wśród technik behawioralnych skuteczny bywa trening umiejętności radzenia sobie oraz metody redukcji lęku, takie jak stopniowa ekspozycja na sytuacje wywołujące lęk połączona z relaksacją. Terapia oparta na teorii relacji między osobowością a obiektem może być pomocnym pierwszym krokiem w przekształcaniu objawów paranoicznych w uświadamianą depresję, poprzedzającym tradycyjne metody leczenia.
1. złośliwa (z cechami osobowości sadystycznej)
2. zatwardziała (z cechami osobowości kompulsyjnej)
3. zrzędliwa (z cechami osobowości negatywistycznej)
4. fanatyczna (z cechami osobowości narcystycznej)
5. wyizolowana (z cechami osobowości unikającej)
Osoba nieprzewidywalna, manipulatorska, niestabilna. Panicznie boi się porzucenia przez innych i odosobnienia. Przeżywa gwałtownie zmieniające się nastroje. Przechodzi nagle z uczucia miłości do uczucia nienawiści i na odwrót. Widzi siebie sama oraz innych ludzi raz w białych, a raz w czarnych kolorach.
Jednym z najważniejszych celów terapii jest wniesienie spokoju do chaotycznych relacji interpersonalnych. Przepracowania wymaga także skłonność do dychotomicznego myślenia, choć ogólna nieufność osób z pogranicza bardzo to utrudnia. Powszechnie uważa się, że terapia podtrzymująca tylko utrwala patologię i skuteczniejsza jest terapia bardziej konfrontacyjna. Ale ta z kolei często skłania pacjenta do przerwania terapii. Najlepsze rezultaty można zatem osiągnąć, łącząc podejście polegające na zapewnieniu stałego wsparcia, pozwalającego stworzyć dobrą relację terapeutyczną, z łagodną i rozważną konfrontacją.
1. zniechęcona (z cechami osobowości unikającej, depresyjnej lub zależnej)
2. impulsywna (z cechami osobowości histrionicznej lub antyspołecznej)
3. autodestrukcyjna (z cechami osobowości depresyjnej lub masochistycznej)
4. drażliwa (z cechami osobowości negatywistycznej)
Osoba ponura, zniechęcona, pesymistycznie nastawiona, skłonna do rozmyślań, nastawiona fatalistycznie. Prezentuje się jako bezradna i opuszczona przez innych. Czuje się bezwartościowa, winna, bezsilna. Ocenia samą siebie jako zasługującą tylko na krytykę i potępienie.
Terapia w ujęciu psychodynamicznym koncentruje się na wpływie wczesnych związków na kształtowanie się osobowości. Osoby depresyjne często cierpią z powodu nadmiernego poczucia winy, niekiedy towarzyszy temu złość. Po ustaleniu źródła tych wymagań i emocji pacjent mo...
surdo